فقه حکومتی امام خمینی برای حل مشکلات امروز راهگشا است

یحیی فوزی روز دوشنبه در گفت وگو با خبرنگار گروه دانشگاه و آموزش ایرنا پیرامون مهم‌ترین میراث امام خمینی (ره) برای امروز جامعه ایران گفت: امام خمینی (ره) میراث مختلفی را از خود برای مردم و نظام جمهوری اسلامی بر جای گذاشته است. در واقع امام شخصیت ذو ابعادی بود که در حوزه‌های مختلف مثل عرفان، فقه، فلسفه از یک طرف و از طرف دیگر در عرصه عمل و نظر میراث مختلفی بر جای گذاشته است. احیای نقش دین در عرصه سیاسی، اجتماعی و بین المللی، تاکید بر رابطه دین و سیاست، تاکید بر کارکرد اجتماعی روحانیت، تاکید بر نظام دینی مردم سالار و احیای اندیشه فقه حکومتی بخشی از میراث امام خمینی (ره) است.



وی افزود: احیای نوگرایی دینی که در واقع مبتنی بر اجتهاد و تعامل عقل و نقل است و مقابل بنیاد گرایی و سکولاریزم قرار می‌گیرد بخش دیگری از میراث بنیانگذار جمهوری اسلامی است. عدالت، آزادی، استقلال طلبی و احیای هویت دینی از جمله مفاهیم مرکزی گفتمان رهبر فقید انقلاب است.



**فقه حکومتی امام بن بست شکن است



استاد علوم سیاسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با تاکید بر لزوم بهره گرفتن از میراث امام خمینی (ره) برای عبور از مشکلات فعلی جامعه، اظهار کرد: اندیشه فقهی و حکومتی امام خمینی (ره) بین فقها و اندیشمندان کم نظیر است. این اندیشه امروز می‌تواند برای رفع برخی عیوب ساختار سیاسی ما هم به کار آید. امام خمینی (ره) تفسیر و تصویری که در این فقه از حکومت دینی ارائه می‌کند یک حکومت کارآمد و به روز است. امام خمینی در فقه حکومتی خود موانعی که از حیث نظری و عملی مانع کارآمدی حکومت اسلامی می‌شد را سعی کرده است برطرف کند.



وی ادامه داد: مصلحت و احکام حکومتی بخشی از ابزارهای فقه حکومتی امام خمینی (ره) برای عبور از بن بست‌ها است. تکامل مفهوم ولایت فقیه در اندیشه امام خمینی و طرح مفهوم ولایت مطلقه فقیه برای عبور از بن بست‌ها است تا حکومت اسلامی متهم به ناکارآمدی نشود. امام خمینی (ره) در بعد دیگر اندیشه خود با طرح یک تفسیر نوگرایانه از دین که مبتنی بر تعامل عقل و نقل بود تلاش کرد هم از تحجر دوری کند و هم میدانی به اباحه گری در عرصه تفکر خود ندهد و نگاه اعتدالی عقلانی دینی را مبتنی بر اجتهاد و توجه به زمان و مکان در دستور کار قرار دهد.



فوزی تاکید کرد: اگر این نگاه امام خمینی (ره) نبود به احتمال زیاد جمهوری اسلامی نمی‌توانست از سد آن همه توطئه ای که برای نابودی این نظام از طرف دشمنان اعمال شد عبور کند و از طرف دیگر خود نظام هم امکان داشت دچار مشکلات و تناقض‌های ساختاری شود. نکته مهم این امر است که بدانیم امام خمینی زمانی این تفکر فقه حکومتی را در ذهن پروراند که در حوزه علمیه خیلی‌ها گرفتار احکام فردی بودند و توجهی به جامعه و مسائل آن نداشتند.



**توجه به میراث بشری در اندیشه امام خمینی (ره)



وی با بیان اینکه نگاه فقهی امام و نو گرایی ایشان منجر به تعامل امام خمینی (ره) با محیط پیرامون خود شد گفت: امام میراث تمدن بشری را قبول داشت و سعی می‌کرد رویکرد مثبتی به علم، تکنولوژی و دستاوردهای دنیای مدرن داشته باشد. امام با جریان بنیاد گرای مخالف غرب دارای زاویه اساسی بود و با وجود مخالفت با غرب هیچگاه به بنیاد گرایان نزدیک نشد.



وی افزود: امام در دوگانه جنگ و صلح اولویت را به صلح می‌داد و معتقد بود که جنگ هجومی متعلق به دوران امام معصوم است و در مرحله بعد هم جنگ فیزیکی را جها اصغر می‌نامید. امام خمینی پرچم فقهی را بلند کرد که که به دنبال حل مشکلات و مسائل جامعه بود و در حصار احکام فردی نمانده بود. از طرف دیگر اگر بخواهیم از این مفاهیم برای امروز کشور درس بگیریم باید نگاه نوگرایانه دینی را مورد توجه قرار دهیم تا زمینه توسعه و پیشرفت کشور فراهم شود.



**سه پایه الگو حکومت اسلامی در اندیشه امام خمینی (ره)



وی با اشاره به این مسئله که نظریات مختلفی در مورد الگوی حکومت دینی وجود دارد گفت: برخی معتقد هستند که حکومت دینی، حکومتی است که اکثریت جمعیت آن جامعه مسلمان باشند. برخی نیز معتقد هستند هر حکومتی که قانون حاکم در آن قانون الهی باشد حکومت دینی است. برخی هم حکومت دینی را حکومتی می‌دانند که در رأس آن فقیه یا عالم دینی حضور داشته باشد و همچنین احکام الهی در آن اجرا شود. جریانات سلفی بر الگوی سوم تاکید می‌کنند. جریاناتی مثل اخوان مسلمین معتقد هستند اگر حکومتی قوانین اسلامی را اجرا کرد حکومت دینی است. نوگرایان هم حکومتی که اکثریت مردم آن مسلمان باشند را حکومت اسلامی می‌دانند.



فوزی نظریه حکومت اسلامی امام خمینی را سه بعدی دانست و گفت: در اندیشه امام خمینی حکومتی اسلامی، حکومتی است که سه پایه داشته باشد؛ حاکم اسلامی باشد، قوانین هم قوانین اسلام باشد و ویژگی سوم این است که پذیرش مردمی هم داشته باشد. امام خمینی هر سه ویژگی را با هم جمع کردند و نظریه حکومت دینی مبتنی بر جایگاه مردم را ارائه کردند. حکومت مردم سالار دینی نه مبتنی بر استبداد فردی است، نه مبتنی بر استبداد دینی است و نه دموکراسی سکولار است بلکه حکومتی است که بین نقش مردم و دین و رابطه دین و دموکراسی تلفیق ایجاد کرده است. البته در این نوع حکومت پذیرش مردم قاعده و اصل است. قاعده این حکومت مردم هستند.



**اعتقاد امام به حق تعیین سرنوشت مردم



این استاد علوم سیاسی در پاسخ به این سوال که چرا مردم در اندیشه امام جایگاه برجسته ای دارند افزود: عواملی متعددی را در پاسخ به این سوال می‌توان بر شمرد. امام از نظر بنیانی و مبنایی معتقد به حق تعیین سرنوشت است؛ امام حق تعیین سرنوشت را یک حق اولیه برای همه انسان‌ها می‌داند. با توجه به این نگرش برای تشکیل حکومت اسلامی در اندیشه امام خمینی پذیرش مردمی ضروری و اساسی است. امام تاکید داشتند که تحمیل به مردم غیر شرعی است. اگر مردم حکومتی را نخواستند آن حکومت غیر شرعی است. امام حضور مردم را مقدمه واجب برای تشکیل حکومت می‌دانند.



فوزی با تاکید بر این مسئله که امام به نقش رای مردم در انتخاب مسئولان حکومت اسلامی تاکید داشتند گفت: نظارت بر قدرت سیاسی و نصیحت مسئولان از دیگر وظایفی بود که امام خمینی برای مردم در عرصه سیاسی قائل بودند. این جایگاه‌ها نشان می‌دهد که رفتارهای مردم در ساختار سیاسی اثر گذار است و می‌تواند تصمیمات را عوض کند.



این استاد علوم سیاسی با رد ادعاهای کسانی که معتقد هستند امام خمینی (ره) رای مردم را از باب مصلحت و ضرورت پذیرفته است گفت: این تفسیر در ساختار رسمی جمهموری اسلامی پذیرفته نشده است و در ساختار رسمی نقش و حضور مردم پررنگ و برجسته است و این تفکراتی که بعضی‌ها مطرح می‌کنند جدا از حوزه رسمی نظام است. اینها مطرح می‌کنند که امام (ره) در مورد رای مردم تقیه کرد در حالی که این ادعا در بحث های امام بنیان های قوی ندارد. امام بارها تاکید کردند که ولی فقیه با انتخاب مردم حاکم می شود. رهبر فقید انقلاب در نامه‌ای به مجلس خبرگان که اشاره می‌کنند که ولی منتخب مردم حکمش نافذ است. و ولی که متخب مردم باشد نفوذ حکم دارد. حمایت از تدوام انتخابات و جملات مختلف امام خمینی در سخنرانی ها گوناگون نشان می دهد امام عمیقاً به مردم و نقش آنها باور و ایمان داشتند.



دانام ** ۹۴۸۷** ۱۲۰۰