به گزارش روابط عمومی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، همزمان با هفته جهانی آرشیو از نسخه نایاب «قاسم الاخبار» با ماهیت کاملاً فکاهی که در آن از کاریکاتور استفاده شده در استان همدان رونمایی می‌شود.
از اولین نشریات فارسی زبان دارای بخش طنز و فکاهی می‌توان به «شاهسون» چاپ استامبول در سال ۱۳۰۶ قمری به مدیریت حاجی عبدالرحیم طالبوف؛ «طلوع» چاپ بوشهر در سال ۱۳۱۸ قمری به مدیریت عبدالحمیدخان متین‌السلطنه و «ادب» چاپ مشهد در سال ۱۳۱۸ قمری و تهران ۱۳۲۱ قمری به مدیریت ادیب‌الممالک اشاره کرد.
طنز به عنوان عنصری نوین، بعدها در مطبوعات جای بیشتری پیدا کرد و از پیشگامان طنز پردازی مطبوعاتی می‌توان روزنامه «ملانصرالدین» از ۱۳۲۴ لغایت ۱۳۴۰ قمری با قطع ۳۲×۲۴ سانتی متر، در ۸ صفحه به زبان ترکی فارسی چاپ تفلیس را نام برد.
در این نشریه، صورت اولیه طنز نوشتاری در کنار کاریکاتور، با پرداختن به دغدغه‌ها و موضوعات اجتماعی ایران ارائه می‌شد. این مطالب با نوشته‌هایی از جلیل محمدقلی‌زاده، شعرهای علی‌اکبر صابر، در کنار کاریکاتورهای دو نقاش آلمانی منتشر می‌شده‌اند.
این روزنامه نه تنها به مطالب و مسائل سیاسی منطقه‌ای محدود نبود، بلکه جریانات مهم دنیا در اوایل قرن ۲۰ را نقد می کرده است.
ملانصرالدین الگو و سرمشقی برای نشریات بعدی مانند: بهلول (باکو ۱۹۰۷ م)، آذربایجان (باکو ۱۹۰۷ م) به مدیریت علی‌یف، کشکول (تهران ۱۳۲۵ ق / ۱۹۰۷ م)؛ صوراسرافیل (۱۳۲۵ ق / ۱۹۰۷ م و نیز ۱۳۲۷ ق / ۱۹۰۹ م)، نسیم شمال (در رشت ۱۳۲۵ ق / ۱۹۰۷) و نیز تهران ۱۳۳۳ ق / ۱۹۱۵ م) و حشرات‌الارض (تبریز ۱۳۲۶ ق / ۱۹۰۸ م) شد.
هفته‌نامه بهلول یک سال پس از ملانصرالدین به مدیر مسئولی «علی‌یف» در باکو منتشر شد. این نشریه مدافع «ارگان حزب دموکرات» در ایران بود. طنزی تند داشت به همین سبب فقط ۹ شماره از آن منتشر شد.
روزنامه «آذربایجان» نیز از الگوی ملانصرالدین پیروی می‌کرد و شخصیتی تمثیلی چون «حاجی‌بابا» را به تقلید از «ملأ عمو» بازسازی کرد. البته باید آن را اولین روزنامه طنز و فکاهی ایرانی دانست که به زبان ترکی فارسی به انتقاد از اوضاع و مسائل اجتماعی سیاسی می‌پرداخت.
مدیر مسئول آذربایجان علی‌قلی‌خان صفراوف کاریکاتوریست بود، بنابراین این روزنامه از دو جنبه (طنز و کاریکاتور) حائز اهمیت بود.
در ادامه، روزنامه «قاسم‌الاخبار بلدیه» پیش قراول مجموعه نشریات با عنوان بلدیه، با محتوای کاملاً فکاهی و همراه با طنز نوشتاری و کاریکاتور در فروردین سال ۱۲۸۶ هجری شمسی (صفر ۱۳۲۵ ق) با مدیریت میرزا ابوالقاسم‌خان همدانی ملقب به ذوالریاستین منتشر شد.
اولین شماره این نشریه در ۹ صفر ۱۳۲۵ مصادف با ۳ فروردین ۱۲۸۶ به همت میرزا ابوالقاسم همدانی منتشر شد. اداره مرکزی آن در سرای حاجی سقاباشی قرار داشت و در چاپخانه شرقی چاپ می‌شد.
قاسم الاخبار در یک ورق به خط تعلیق درشت با چاپ سنگی در ابعاد ۷۳۴* ۱۲۱۲ اینچ چاپ می‌شد. وجه اشتراک سالانه آن در تهران هشت قران، داخله دوازده قران، و تک شماره صد دینار بود. شماره سوم آن به تاریخ دهم ربیع الاول ۱۳۲۵ در سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران-مدیریت غرب کشور (همدان) و شماره‌های دیگری از آن در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران موجود است.
آنچه ما را بر آن می‌دارد تا بر خلاف نظر دیگر محققان و برای اولین بار، قاسم الاخبار را، اولین نشریه فکاهی ایران معرفی کنیم، ماهیت کاملاً فکاهی، استفاده از کاریکاتور و بر خلاف نشریات فکاهی قدیمی تر که از دو زبان فارسی و ترکی استفاده می‌کردند، استفاده کامل از زبان فارسی است.
تصویر این نشریه به مناسبت روز جهانی آرشیو از سوی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران- مدیریت غرب کشور رونمایی می‌شود. این نسخه توسط یوسف رجبی از فعالان اسناد و فعالان فرهنگی استان به این سازمان اهدا شده است.
فراهنگ **۳۰۰۹**۹۰۵۳
نظر شما