زباله های پلاستیکی؛ زخمی ماندگار بر تَن طبیعت

به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا؛ «۵۰۰ ریال تخفیف برای خرید هر محصول بدون کیسه پلاستیکی» جمله‌ای بود که بر روی تابلویی زرد رنگ نصب شده بر در مغازه‌های میدان میوه و تره بار قزل قلعه امیرآباد توجه ام را جلب کرد به همین دلیل به سراغ یکی از فروشنده‌ها رفتم و پرسیدم این تابلو چرا اینجا نصب شده است؟ گفت: «برای اینکه شهروندان از پلاستیک استفاده کمتری داشته باشند شهرداری طرح‌های مختلفی ارایه می‌دهد. یکی از این طرح‌ها تخفیف در خرید کالاست؛ یعنی هر فردی که در خرید خود از پلاستیک استفاده نکند، ۵۰۰ ریال تخفیف به او تعلق می‌گیرد. طرحی بسیار خوب که شهروندان هم از آن استقبال کرده‌اند زیرا در موارد متعددی مشاهده کرده‌ام که شهروندان کیسه‌های پارچه‌ای همراه خود دارند و موادی که خرید می‌کنند در آن می گذارند».

«محمدعلی» یکی از شهروندانی که در حال خرید است می‌گوید: «البته اینکه ۵۰۰ ریال تخفیف بدهند چنان پول زیادی برای تشویق نیست بلکه خود شهروندان باید به این آگاهی برسند که پلاستیک می‌تواند چه خطرهای برای محیط زیست داشته باشد و کمتر از آن استفاده کنند. به همین دلیل لازم است شهروندان هرگاه که برای خرید می آیند کیسه‌های پارچه‌ای با خود بیاورند و از پلاستیک کمتری استفاده کنند».

**پاکت‌های کاغذی و زنبیل

قرار دادن میوه و خوراکی درون پاکت‌های کاغذی و زنبیل‌های سبک در گذشته یکی از روش‌های مورد استفاده بود که امروزه دیگر شاهد آن نیستیم و به یک نوستالژی تبدیل شده است زیرا با آمدن نایلون‌های سبک و کم هزینه، این روش از رونق افتاد تا جایی که استفاده از کیسه‌های پلاستیکی به حدی رسید که هرجا چشم بیندازیم از خانه تا محل کار و خیابان، اینگونه کیسه‌ها را در رنگ‌ها و اندازه‌های متفاوت می‌بینیم و فارغ از آنیم که این کیسه‌ها چه خطرهایی برای محیط زیست دارند.

میزان مصرف پلاستیک

۳۰۰ میلیون تُن انواع ظروف پلاستیکی در ۲۰۱۴ میلادی ۳۰۰ در جهان تولید شده وه ایران جزو ۱۰ کشور نخست در استفاده از ظروف پلاستیکی بوده است. در حقیقت شهروندان کشورمان سه برابر بیشتر از میانگین جهانی مصرف پلاستیک دارند که شاخص بسیار نگران‌کننده‌ای به شمار می رود.

متاسفانه در کشور ما استفاده از کیسه‌های یک بار مصرف به نوعی رفتار متمدنانه تبدیل شده است. در حالی که در بسیاری از کشورهای پیشرفته که خود این فرهنگ را در برهه‌های زمانی مختلف تجربه کرده‌اند، استفاده از این مواد کاهش یافته است. در اینگونه کشورها اگر فردی بخواهد از این کیسه‌ها در زمان خرید استفاده کند، باید مبلغ این کیسه‌ها را علاوه بر مبلغ خرید خود بپردازد. از طرف دیگر استفاده از وسایل با دوام تر و با قابلیت بازیافت بهتر در این جوامع بیشتر توصیه می‌شود و استفاده از کیسه‌های پارچه‌ای به مراتب رایج‌تر از کیسه‌های پلاستیکی است زیرا مردم با خطرهای پلاستیک برای سلامتی و محیط زیست خود به خوبی آشنا هستند.

کیسه‌هایی که قاتل محیط زیست می‌شوند

کیسه‌های پلاستیکی به علت مصرف روزانه و عمومی آنها و تقریباً استفاده به صورت یکبار مصرف و تبدیل سریع به زباله‌های غیرقابل بازیافت و حتی کثیف مشکلات و معضل‌های بسیاری برای محیط زیست به وجود آورده‌اند زیرا هنگامی که کیسه‌های پلاستیکی به عنوان زباله دورریخته می‌شوند، به علت ماندگاری بیش از ۵۰۰ سال در محیط، باعث آلودگی محیط زیست می‌شوند. این کیسه‌ها به همراه باد جابه جا و وارد رودخانه‌ها و کانال‌های آب می‌شوند، در نتیجه موجب گرفتگی آبراهه‌ها شده و در بسیاری موارد به علت ساکن ماندن آب، زاد و ولد انواع حشره‌ها افزایش پیدا می‌کند.

کیسه‌های پلاستیکی در صورت ورود به دریا، وارد زنجیره غذایی جانوران دریایی شده و سالیانه هزاران گونه از جانوران آبزی از قبیل وال، دلفین، فک، لاک پشت و پرندگان دریایی اشتباهاً بر اثر خوردن این کیسه‌ها و خفگی ناشی از آن می‌میرند. این کیسه‌های بلعیده شده حتی پس از مرگ جانوران و تجزیه آنها نیز سالم باقی می‌مانند، بنابراین دوباره پراکنده می شوند و از میان بردن حیاتی دیگر را ادامه می‌دهند.

همچنین در صورتی که پلاستیک‌ها را به عنوان زباله دفن کنند، به علت تجزیه آرام و کُند در محل‌های دفن سبب تشکیل شیرابه و نفوذ آن به آب‌های زیرزمینی می‌شوند. این شیرابه شامل ترکیب‌هایی مانند فلزهای سنگین و دیگر ترکیب‌های خطرناک است که جزو ترکیب‌های زیان آور برای محیط زیست محسوب می‌شوند.

به این ترتیب مواد پلاستیکی و پلیمری به علت ساخته شدن از منابع نفتی و دارا بودن مواد با پایه نفتی و خاصیت تجزیه ناپذیری در خاک باقی می‌مانند و مواد شیمیایی آنها به تدریج از طریق خاک وارد زنجیره غذایی انسان می‌شود. بنابراین علاوه بر اثرهای کیسه‌ها و ظروف پلاستیکی روی محیط زیست، سلامت انسان‌هاست که امروزه به سبب مصرف بیش از حد و نابجا از این مواد به خطر می‌افتد.

انستیتوی بین المللی سرطان در لیون فرانسه استفاده از ظروف پلاستیکی را یکی از دلایل جدی بروز بیماری سرطان عنوان کرده زیرا کیسه‌های نایلونی و ظروف یک بارمصرف پلاستیکی، عمدتاً از پلی استایرن و PVC که وابسته به مواد نفتی و فسیلی است، ساخته شده‌اند. این مواد در مواجهه با دمای بالای ۶۵ درجه سانتی گراد و در مجاورت با چربی‌ها و مواد اسیدی، آزاد می‌شوند که سرطان زایی آنها ثابت شده است.

راهکارها برای کاهش مصرف انواع پلاستیک چیست؟

برای کاهش استفاده از پلاستیک در کشور نیازمند راهکارهایی هستیم که با نقش آفرینی مردم و نهادهای مختلف قابل دستیابی است. اینکه نهادهای مختلف دولتی از سرمایه‌گذاری در پلاستیک‌های تجدید پذیر حمایت کنند و طرح‌های تشویقی برای عدم استفاده شهروندان از پلاستیک در نظر بگیرند. برای نمونه اگر قیمت یک بطری کوچک آب معدنی یک هزار تومان باشد، خریدار برای خرید آن باید یک هزار و ۵۰۰ تومان پرداخت کند و در صورتی که پس از مصرف، بطری پلاستیکی خالی را برگرداند، ۵۰۰ تومان به او پرداخت شود. این راهکار از پراکندگی زباله‌های پلاستیکی در سطح طبیعت تا میزان زیادی جلوگیری می‌کند.

یکی از راهکارهای دیگر ضرورت فرهنگ سازی با استفاده از آموزش در میان مردم است. به همین دلیل باید محتویات این آموزش‌ها در همه رده‌های سنی و به فراخور توانایی در درک مسایل باشد و در اختیار شهروندان قرار گیرد تا با تغییر در رفتار عمومی، مقدار مصرف پلاستیک کاهش پیدا کند.

یکی از کارهایی که نهادها به ویژه شهرداری‌ها می‌توانند انجام دهند، اهدای کیسه‌های پارچه‌ای به شهروندان به جای کیسه‌های نایلونی در مراکز خرید، فروشگاه‌ها و مغازه‌هاست. در همین ارتباط شورای اسلامی تهران در ۱۳۸۸ خورشیدی به عنوان نهاد قانون‌گذار تکلیفی را بر عهده شهرداری تهران گذاشت تا نسبت به تغییر الگوی مصرف در کیسه‌های پلاستیکی تغییرات جدی ایجاد کند که بر همین پایه شهرداری باید با همکاری ستاد محیط زیست و دیگر دستگاه‌های ذیربط نسبت به تغییر الگو اقدام‌های جدی انجام می‌داد. به همین دلیل از آن سال به بعد در میدان مرکزی میوه و تره‌بار تهران واحد تولید نایلکس شکل گرفت که این واحد اقدام به تولید کیسه‌های تجدیدپذیر کرد، به شکلی که نخست تنها ۲۰ درصد از مصرف بازارهای میوه و تره‌بار از این واحد بود اما خوشبختانه امروز بیشتر نایلکس‌ها از طرف این واحد تولید می‌شود.

همچنین استفاده از تجربه موفق دیگر کشورها نیز می‌تواند به عنوان یک راهکار در کشور مورد نظر قرار بگیرد. یکی از تجربه‌های موفق برای مقابله با بحران زباله‌های پلاستیک در کشورهایی مانند ژاپن و بعضی از کشورهای غربی، اخذ مالیات به ازای مصرف محصولات پلاستیکی است و در ایتالیا، بلژیک و بعضی از دیگر کشورهای عضو اتحادیه اروپا، این راهکار به عنوان تمهیدی برای کاهش مصرف کیسه‌ها و مواد پلاستیکی مورد توجه قرار گرفته و نزد شهروندان شهرهای مختلف این کشورها پذیرفته شده است.

پژوهشم ۹۳۷۰**۲۰۰۲**۹۱۳۱