محرومیتی  به رنگ زلزله

۳۴ دقیقه از بامداد گذشته بود و فصل داغ فوتبال جام جهانی ۱۹۹۰ ایتالیا بسیاری از خانواده‌ها و جوانان را بیدار و پای تلویزیون نشانده بود که یکباره شب تلخ ایران بویژه برای مردم رودبار رقم خورد؛ زمین لرزه‌ای به بزرگی ۷.۴ ریشتر شهرهای رودبار و منجیل در استان گیلان و طارم در استان زنجان را لرزاند. بدنبال این زلزله سه شهر منجیل، رودبار و لوشان و روستاهای پیرامون و شمال غرب زنجان در ناحیه طارم علیا، تقریباً به طور کامل ویران و یا به شدت تخریب شدند. البته آسیب‌ها تنها محدود به این شهرها نبود بلکه حتی در شهر رشت نیز برخی ساختمان‌های نوساز را با خاک یکسان کرد. در اثر این زمین لرزه بیش از ۳۵ هزار نفر از هموطنانمان جان خود را از دست دادند و شاید اگر بهانه تماشای فوتبال برای بیدارباش نبود، آمار کشته‌ها به بیش از این تعداد نیز می‌رسید. هزاران نفر نیز بدنبال وقوع این زلزله آسیب‌های جسمی و روحی دیدند و بیش از ۲۰۰ هزار واحد مسکونی تخریب و ۵۰۰ هزار نفر بی خانمان شدند.
در اثر رخداد این زمین لرزه، آسیب‌های جدی به سد سفیدرود، نیروگاه لوشان، پل‌ها، جاده‌ها، بیمارستان‌ها، سازه‌های عمومی و مسکونی وارد شد.

گیلان دومین استان پر رانش کشور

ایران یکباره به سوگ نشست؛ زندگی هزاران نفر در دقیقه‌ای رنگ سیاهی و تاریکی همان شب را گرفت و سرنوشت برای بازماندگان به نوعی دیگر رقم خورد؛ پس از حدود ۳۰ سال بسیاری از کوچه پس کوچه‌های روستایی با خرابه‌هایشان این اتفاق دردناک را همچون قصه‌ای پر غصه برای رهگذران تکرار می‌کنند. یکی از بازماندگان این زلزله که صحنه‌هایی از آن شب هولناک به یاد می‌آورد، گفت: زمان وقوع زلزله پنج ساله بودم، همیشه با قصه‌ها و در آغوش مادرم می‌خوابیدم و آن شب هم طبق معمول خواب بودم که صدای مهیبی همراه با لرزش شدید زمین و صداهایی ناشی از وحشت خانواده، بیدار شدم؛ لحظه‌ای دیدم مادرم مرا در آغوش گرفت اما هنوز از خانه خارج نشده بودیم که خانه بر سرمان اوار شد و دیگر هیچ یادم نیست.

سارا ادامه می‌دهد: وقتی چشم باز کردم در خانه یکی از آشنایان مان در رشت بودم و هرچه می‌گفتم پدر و مادر و خواهر و برادرم را می‌خواهم، فقط اشک پاسخگویم بود و گویی آن شب تلخ آخرین لالایی مادرم برای من بود و بعد از آن خانواده عمویم به خاطر لطفی که داشتند، مرا همچون فرزندشان بزرگ کردند؛ اگرچه آسیب روحی که از آن شب بر من وارد شده مرا رها نمی‌کند و آن شب تلخ همچنان سایه با من می اید.

محمدعلی شکری کارشناس زمین لرزه گیلان معتقد است: رخداد زمین لرزه‌های تاریخی و دستگاهی و همچنین وجود گسل‌های جنبایی همچون گسل خزر، گسل آستارا، گسل رودبار، گسل جیرنده، گسل لاهیجان در گستره گیلان، همه نشان از لرزه خیزی بالای این استان و قرارگیری آن در زمره مناطق پرخطر از نظر مخاطرات لرزه‌ای دارد.
وی خاطرنشان کرد: پیشینه لرزه‌ای استان گیلان بیانگر ثبت زمین لرزه‌های تاریخی و دستگاهی فراوان و تأثیرگذار در پهنه این استان است.
شکری متذکر شد: ثبت ۴۰۰ خردلرزه با بزرگای ۱-۳ (MN) و نزدیک به ۱۵۰ زمین لرزه با بزرگای متوسط ۳-۵ (MN) ، توسط دستگاه‌های لرزه نگاری از سال ۱۳۸۵ تا کنون در استان گیلان، نشان از زمین ساخت جنبا و لرزه خیزی بالای این استان دارد.

علی بیت‌اللهی دبیر کارگروه ملی مخاطرات نیز بیان داشته که گیلان، دومین استان پر رانش کشور است و با اشاره به وسعت حوزه‌های پر شیب گیلان، بارندگی‌های ممتد را از جمله عوامل تحریک کننده حرکت دامنه‌ای دانسته و می‌افزاید بارندگی‌هایی که در درازمدت موجب شود توده‌های خاکی دامنه نرم شود و مقاومت خود را از دست بدهند، رانش‌های متعددی را در پی دارد.

ادغام روستاهای تخریب شده ناشی از زلزله

هرچند در نخستین سال‌های پس از رخداد زمین لرزه، بازسازی و ساخت و سازها با رعایت اصول ایمنی و مهندسی صورت گرفت اما به نظر می‌رسد با گذشت زمان، این موضوع مهم به بوته فراموشی سپرده شده است چراکه هنوز هم بناهای مسکونی در شهرهای منجیل و رودبار مشاهده می‌شوند که بدون در نظر گرفتن اصول مهندسی ساخته شده‌اند. از سوی دیگر شاهد ساخت و سازهای بسیاری در مناطق غیرمجاز و در عین حال بی توجهی‌هایی به مناطق مستعد زمین لغزش‌ها با پتانسیل بالا هستیم.

با این حال فرماندار رودبار در گفت وگو با ایرنا اظهار داشت: زلزله رودبار بزرگترین حادثه بعد از جنگ تحمیلی بود که رخ داد و آثار و تالمات مردمان داغدیده این شهرستان همچنان باقی است؛ این زلزله بیش از ۱۲ هزار نفر کشته برجای گذاشت و زیر ساخت‌های شهرستان را به طور کامل ویران و هزاران واحد مسکونی را تخریب کرد.

محمدصالح ضیایی ادامه داد: البته پس از آن زلزله با حضور مقام معظم رهبری، رئیس جمهوری فقید وقت، دولتمردان و مردمان نوع دوست در شهرستان رودبار بتدریج امید از لا به لای آوارها رویید و جای جای شهرستان دوباره از نو ساخته و زیرساخت‌های تخریب شده، دوباره بنا شد البته تأسیسات آب شرب شهری و روستایی که آن زمان توسط ستادهای معین و دستگاه‌های اجرایی به صورت اضطراری بازسازی شد، اکنون بعد از گذشت حدود ۳۰ سال فرسوده شده و نیاز به ترمیم، تعویض و بازسازی دارند.

به گفته ضیایی؛ در آن زمان چهار روستای بخش خورگام شهرستان رودبار که تخریب شده بودند، برای بنا شدن در مکانی بهتر و امکان خدمات بیشتر به ساکنان آنها، در روستای دیگری به نام چهار محل ادغام شدند که دیگر آن روستاهای اصلی بازسازی نشده است.

وی تصریح کرد: علاوه بر این روستاهای دیگری هم هستند که بدلیل تخریب کامل، در جاهای دیگری بنا شده‌اند.

ضیایی با تاکید بر ضرورت رعایت اصولی ایمنی در ساخت و سازها گفت: ساخت و سازهای غیر اصولی، نبود رسانه‌ها و ارتباطات رسانه‌ای همچون شرایط کنونی و عدم انسجام خدمات رسانی موجب تلفات بسیار در این زلزله شد.

مقاوم سازی و آموزش، فراموش نشوند

در حال حاضر بر اساس آخرین آمار در سال ۱۳۹۷؛ گیلان در مقاوم سازی خانه‌های روستایی با ۵۴ و پنج دهم درصد، رتبه اول کشور را دارد. طبق سرشماری سال ۹۲؛ قریب به دو هزار و ۹۲۱ روستا در ۱۶ شهرستان استان با حدود ۲۷۹ هزار و ۹۰۵ واحد روستایی وجود دارد که حدود ۱۰۱ هزار واحد روستایی مقاوم سازی شده است.

مدیرکل راه و شهرسازی گیلان در این خصوص گفت: بافت فرسوده ۲۳ شهر از ۵۲ شهر دارای بافت فرسوده گیلان، تعیین تکلیف و مصوب شده و طرح‌های بازآفرینی شهری در پنج شهر استان در حال اجراست.

ماکان پدرام با بیان اینکه بالغ بر ٤٠٠ میلیارد ریال اعتبار برای ۵۸ پروژه بازآفرینی در گیلان در سال ١٣٩٨ در نظر گرفته‌شده، افزود: تاکنون ۲۰ درصد از منابع مذکور به‌صورت متمرکز در اختیار شرکت بازآفرینی شهری ایران قرارگرفته که بخشی صرف تکمیل پروژه‌های نیمه‌تمام بازآفرین شهری استان شده است.

وی با بیان اینکه ۲۰ درصد از اعتبارات بازآفرینی شهری در گیلان جذب‌شده، گفت: بخشی از اعتبار تخصیصی بازآفرینی شهری در استان جذب‌شده و مابقی از طریق انعقاد تفاهم نامه همکاری با سایر دستگاه‌ها و نیز تکمیل پروژه‌های نیمه‌تمام جذب خواهد شد.

در کنار اهمیت توجه به مقاوم سازی، آموزش موارد ایمنی و چگونگی مقابله با بلایای طبیعی نقش مهمی در کاهش تبعات منفی سوانح دارد و بر این اساس است که جمعیت هلال احمر استان گیلان طرح ملی خادم را با هدف آمادگی در برابر مخاطرات و افزایش تاب آوری جامعه در حوادث اجرا کرده است.
به گفته مهدی ولی پور مدیرعامل هلال احمر گیلان؛ بر اساس برنامه طرح ملی آمادگی در مخاطرات (خادم) تمامی خانواده‌های گیلانی طی پنج سال آینده بایستی تحت آموزش قرار گیرند.
وی یادآور شد: طی سال گذشته بیش از ۳۳ هزار نفر در جریان اجرای این طرح، آموزش دیدند.

آخرین روزهای فصل بهار در استان گیلان و شهرستان رودبار، یادآور خاطرات تلخ و اندوهباری است که اکنون؛ نزدیک به سه دهه از آن می‌گذرد و بایسته است با اقدامات پیشگیرانه در کنار رعایت اصول ایمنی در ساخت و سازها، هم از تکرار چنین حوادثی جلوگیری کنیم و هم، غبار از چهره محروم رودبار بزداییم.

رودبار با وسعتی حدود دو هزار و ۵۷۴ کیلومتر مربع، وسیع‌ترین شهرستان استان گیلان است که از شمال به رشت، از جنوب به استان قزوین و از غرب به فومن و استان زنجان محدود می‌شود. طبق آخرین سرشماری؛ این شهرستان ۹۴ هزار و ۷۲۰ نفر شامل ۳۱ هزار و ۱۴۶ خانوار جمعیت دارد که از این تعداد؛ ۱۸ هزار و ۶۲۲ خانوار در مناطق شهری و ۱۲ هزار و ۵۲۳ خانوار در مناطق روستایی ساکن هستند.

۷۲۹۶ / ‏‬ ۲۰۰۷/‏