ایرانیان از آن زمان که با دریا آشنا شدند، به ساخت و ساز انواع شناورها (لنج و کشتی) و فعالیت صید و صیادی و تجارت دریایی روی آوردهاند اما در مواردی نیز پیش آمده که با وجود ظرفیت عظیم دریایی دستشان پیش روی دیگران (کشورهای خارجی) دراز بوده و با هزینههای هنگفت و سرسام آوری مجبور به خرید کشتی و یا حتی تجهیزات و تعمیرات آن شدند.
البته این صنعت مهم همچون صنعت هواپیماسازی نسبت به دیگر صنایع در کشور، بسیارهزینه بر و با ریسک بالا بوده و شاید سرمایه گذاران بخش خصوصی به همین خاطر از این صنعت آنچنان که باید استقبال نمیکنند.
اما نباید نادیده گرفت که رونق این صنعت برای ایران به دلیل پیشرفت و ورود تکنولوژیهای نوین در صنایع دریایی و همچنین با توجه به اینکه در شمال و جنوب کشور دریا بوده بسیار مهم بوده و ضمن خودکفایی و خوداتکایی در بخش صادرات و ارزآوری، مقرون به صرفه نیز بوده و از ظرفیتهای بسیار بالایی برای اشتغال برخوردار است که میطلبد توجه بیشتری به این صنعت گران شود.
واگذاری صنعت کشتی سازی به ای درو
ایران در ۵۰ سال گذشته تلاشهای فراوانی در راستای گسترش صنعت کشتی سازی و بروز کردن دانش فنی و علمی آن کرده و در سالهای اخیر نیز به ویژه پس از شروع به ساخت اقیانوس پیماها، در صنعت کشتی سازی پیشرفتهای چشمگیری داشته است.
در سالهای پس از انقلاب این صنعت مهم به سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (ای درو) واگذار شد و درحال حاضر شرکتهای زیادی از جمله مجتمع کشتی سازی و صنایع فراساحل ایران (ایزوایکو)، شرکت صنایع دریایی ایران (صدرا)، کشتی سازی اروندان، مجتمع شهید درویشی، مجتمع شهید جولایی، کشتی سازی ایلکا، کشتی سازی بحرامن و کشتی سازی ناخدای جزیره در حوزه ساخت کشتی، سازههای دریایی و قطعات زیر نظر آن سازمان مشغول به فعالیت هستند.
تدوین پیش نویس سند توسعه دریایی، ساخت کشتیهای اقیانس پیما (کانتینر بر و گازبر)، تعمیر و ساخت کشتیهای ۳۰۰ هزار تنی و سوپر تانکرها، ساخت سازههای دریایی بویژه جکت هایی پارس جنوبی و همچنین ساخت حوضهای خشک و طراحی و ساخت موتورهای دیزلی برای بکارگیری در شناورها از مهمترین فعالیتهای سازمان ای درو در چند سال اخیر در صنعت کشتی سازی بوده است.
ایزوایکو شرکتی فعال در صنعت کشتی سازی
مجتمع کشتی سازی و صنایع فراساحل ایران (ایزوایکو) بزرگترین مجتمع صنایع دریایی کشور و یکی از شرکتهای فعال زیرمجموعههای ای درو است که با بیش از ۳۰ سال سابقه فعالیت اکنون در سطح منطقه خاورمیان و جهان از زیرساختهای منحصر به فردی در ساخت و تعمیر انواع شناورها برخوردار است.
این مجتمع با توجه به وجود سه هزار کیلومتر مرز آبی کشور در هرمزگان و همچنین توسعه، بهره برداری، گسترش حمل و نقل مواد نفتی و افزایش رفت و آمد واحدهای شناور در منطقه استراتژیک خلیج فارس و دریای عمان در سال ۵۲ با طراحی شرکت آلمانی (بلوم اندفوس) به منظور جذب بخش بزرگی از بازار تعمیرات و ساخت شناور در ۳۷ کیلومتری غرب بندرعباس احداث شد.
مجتمع ایزوایکو اکنون با یکهزار و ۱۰۰ هکتار زیربنا و بهره گیری از پنج هزار و ۲۰۰ نیرو یکی از بزرگترین زیرساختهای دریایی کشور است.
این مجتمع یک منطقه صنعتی اقتصادی معتبر و شناخته شده است که مجموعههای صنعتی و مدرن بویژه مرتبط با کشتی سازی و صنایع وابسته به آن را در خود جای داده است.
مجتمع ایزوایکو همچنین مدیریت منطقه ویژه اقتصادی کشتی سازی خلیج فارس در غرب بندرعباس را برعهده دارد؛ این منطقه ویژه صنعتی اقتصادی که در سال ۱۳۸۰ شکل گرفته است، ابزارها و زیرساختهای لازم را برای ساخت و تعمیر کشتی و سازههای دریایی را برای چندین شرکت فعال در این صنعت، فراهم کرده است.
ایزوایکو خود دارای ۶ زیرمجموعه در صنعت کشتی سازی است که به صورت هولدینگ مرکزی اداره میشوند و هر کدام از این مجموعهها فعالیتهای تخصصی از جمله ساخت و تعمیر شناورهای کوچک، متوسط و بزرگ، ساخت و نصب سازههای دریایی همچون سکوهای گازی و نفتی، تعمیر شناورهای داخلی و خارجی وساخت و تعمیر سکوهای نفتی را برعهده دارند.
ایزوایکو سرآمد در صنعت کشتی سازی تا افق ۱۴۰۴
مدیرعامل مجتمع کشتی سازی و صنایع فراساحل ایران (ایزوایکو) گفت: مجمتع ایزوایکو اکنون توانایی و آمادگی ساخت کشتیهایی در هر نوع کشتی با هر سایز و اندازه را برای کشتیرانی جمهوری اسلامی دارد.
رضائیان اصل افزود: ایزوایکو تلاش میکند در افق ۱۴۰۴، مجتمعی سرآمد و الگو در صنایع کشتی سازی، سکوسازی و ترمینالهای نفتی و معدنی در منطقه خلیج فارس باشد.
وی بیان داشت: در این راستا درحال تدوین یک برنامه هشت ساله (۲۰۱۷ تا ۲۰۲۵ میلادی) هستیم که این طرح ۹ هدف استراتژیک را دنبال میکند.
مدیرعامل ایزوایکو یادآورشد: اکنون میتوانیم ادعا کنیم توان رقابت با کشتی سازان خارجی را داریم و هیچ مشکلی در مدیریت زمان، قیمت و دانش نداریم اما گلایه مندیم که چرا و به چه دلیل کشتیرانان داخلی به ما سفارش نمیدهد.
وی ادامه داد: این روند درحالی است که صنعت کشتی سازی «کُره» اساس خود را از صنعت کشتی سازی ایران گرفته است به طوری که یکی از مدیران کرهای میگفت نخستین کشتی ساخت کشورمان را اسکراپ (اوراق) کردیم درحالی که کشتی ساخت ایران هیچ مشکلی نداشته و این نشان دهنده توانایی ما است.
رضائیان اصل ضمن انتقاد از کم توجهی به توان کشتی سازان داخلی گفت: کشتی ایران - اراک به عنوان نخستین تولید ایران در بخش کشتی اقیانوس پیما بوده که اکنون به هامبورگ رفت و آمد دارد.
مدیرعامل ایزوایکو همچنین از قبول ارائه هر نوع تعهد به کشتیرانیهای داخلی خبرداد و عنوان کرد: سفارش ساخت کشتی را با همان شرایطی که به خارجیها میدهند به ما بدهند، توانایی آن را داریم که سفارشها در زمان برابر با خارجیها، قیمت و کیفیت برابر ساخته شود.
این فعال صنعت کشتی سازی در ایران یادآورشد: برنامه راهبردی ۱۶۰ صفحهای در خصوص توانمندیهای ساخت کشتی درحال نهایی شدن است که به زودی در اختیار رئیس جمهوری قرار میگیرد.
رضائیان اظهارکرد: در اوج تحریم و نبود منابع مالی، کشتی سازی را به نقطه قابل قبولی رساندیم که نشان میدهد هدفی پشت این موضوع بوده است.
وی بیان داشت: به عنوان نمونه پیش از این تعمیرات شناورهای ۸۰ هزار تنی در ۳۵ روز انجام میشد که امروز به ۱۲ روز کاهش یافته است.
رضائیان اذعان داشت: کشتی سازی امروز کشتی سازی دیروز نیست و اکنون با خودباوری و توانمندی در حوزه ساخت کشتی به خوداتکایی رسیدهایم.
تأثیر مستقیم ایزوایکو در اقتصاد کشور
مدیرعامل ایزوایکو گفت: این مجتمع تأثیر مستقیمی در اقتصاد کشور دارد و به دلیل تلاش و سرسختی کارکنان، امروز این مجتمع صنعتی به لطف خدا یکی از مهمترین و تاثیرگذارترین صنایع کشور در منطقه به لحاظ اقتصادی محسوب میشود.
رضائیان اصل بیان داشت: رهبر فرزانه انقلاب نفت و گاز را ۲ حوزه تأثیرگذار در اقتصاد کشور میداند که تأثیرگذاری ایزوایکو در این حوزه غیرقابل کتمان است.
وی بیان داشت: ما مفتخریم که سکوهای نفتی و گازی که در این مجتمع صنعتی ساخته و به بهره برداری رسیده است تأثیر مستقیمی بر اقتصاد کشور دارد.
مدیرعامل منطقه ویژه اقتصادی کشتی سازی خلیج فارس خاطرنشان کرد: امروز ایزوایکو به یک برند بین المللی تبدیل شده و علاوه بر اینکه باعث شده تا کشور در حوزه صنایع دریایی خودکفا باشد؛ باعث صرفه جویی ارزی به میزان زیادی نیز بوده است
وی با اشاره به اینکه تهدیدها برای این مجتمع صنعتی میتواند یک فرصت باشد، گفت: باید توجه داشته باشیم که شرایط تحریمها در سال پیش رو کار را برای ما سخت خواهد کرد اما به کاربردن دانش صنعتی در کنار تجربه و دانش سنتی میتواند بازار خوبی را برای ما ایجاد کند.
رضائیان اصل گفت: زمانی که از صنایع دریایی حرفی به میان میآید طیف گستردهای از صنایع مدنظر است؛ اما مهم این است که ما چقدر توانستهایم در این زمینه فعال باشیم.
توانایی ایجاد ۸ هزار شغل در ایزوایکو
مدیرعامل مجتمع کشتی سازی و صنایع فراساحل ایران (ایزوایکو) گفت: سفارش ساخت کشتی به شرکتهای داخلی موجب اشتغال قشرعظیمی از جوانان جویای کار در کشور میشود.
رضائیان اصل افزود: دراین راستا شرکت عظیم گسترش از زیرمجموعههای مجتمع کشتی سازی و صنایع فراساحل ایران (ایزوایکو) به تنهایی میتواند برای ۸ هزار نفر شغل ایجاد کند.
وی ادامه داد: اگر سفارش ساخت به شرکتهای سازنده کشتی در داخل داده شود، نه تنها دغدغه اشتغال هرمزگان را نخواهیم داشت بلکه شاهد تأثیر مثبت آن در حوزه اشتغال استانهای جنوبی کشور خواهیم شد.
مدیرعامل بزرگترین مجتمع کشتی سازی و فراساحل کشور یادآورشد: یک کشتی اقیانوس پیمای ۵۰ هزار تنی در بازه زمانی ۲ سال و نیم تا سه سال میتواند به صورت مستقیم برای هزار و۲۰۰ نفر به صورت مستقیم شغل ایجاد کند.
رضائیان اصل اظهار داشت: ایزوایکو فعالیتهای دیگری همچون احداث شهرک صنایع دریایی نیز در دست اقدام دارد که میتواند اشتغال مؤثری در هرمزگان ایجاد کند.
وی اشاره کرد: در ساخت یک کشتی، تخصصها و تجهیزات بسیاری بکار میرود که اکنون برخی از نیازها و تجهیزات مانند رنگهای صنایع دریایی باید از خارج تهیه شود.
مدیرعامل مجتمع ایزوایکو یادآورشد: شرکتهای زیر مجموعه ایزوایکو محصول کسانی که در شهرک صنایع دریایی اقدام به تولید کالاهای مورد نیاز صنایع دریایی خواهند کرد را خریداری میکند.
«ایزوایکو» قطب تعمیر ریگهای حفاری
مدیرعامل مجتمع کشتی سازی و صنایع فراساحل ایران (ایزوایکو) همچنین یادآورشد: امروز ایزوایکو با خودباوری و تکیه برتوان نیروی داخلی به قطب (هاب) تعمیر ریگهای حفاری تبدیل شده است.
رضائیان اصل اظهار کرد: تعمیر ریگهای حفاری نیازمند دانش تخصصی و بسیار پیچیدهای است که تا پیش از این در اختیار انگلستان و آمریکا بوده است.
وی با اشاره به شعار سال به نام رونق تولید بیان کرد: کشور امروز در وضعیت ویژه ای قرار گرفته و میتوان با تکیه بر توانمندیهای ایزوایکو در زمینه تعمیرات، از خروج میزان زیادی ارز جلوگیری کرد.
مدیرعامل منطقه ویژه اقتصادی کشتی سازی خلیج فارس افزود: متخصصان ایرانی در کشتی سازی، توانایی ساخت و تعمیر هرگونه شناوری را دارند، اما همچنان نیاز به اعتماد شرکتهای ایرانی به ویژه کشتیرانی و ناوگان نفتی کشور داریم.
وی ادامه داد: با باور داشتن به تواناییها و توانمندیهای داخلی خود میتوانیم ناممکنها را ممکن کنیم.
وی افزود: تصویب قانونی برای استفاده از توان مجموعههای داخلی از سوی مجلس شورای اسلامی نیز میتواند کارفرماها را ملزم کند که سفارشهای ساخت و تعمیرات را به مجموعههای توانمندی چون ایزوایکو بسپارند تا فرصتهای شغلی پایدار برای جوانان متخصص این استان نیز فراهم شود.
آمادگی استرالیا برای همکاری در صنایع دریایی و کشتی سازی با ایران
معاون برنامه ریزی سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (ای درو) نیز در دیماه سال گذشته در نشست مشترکی با سفیر استرالیا و استاندار هرمزگان داشتند، گفت: استرالیا به عنوان یکی از کشورهای مطرح در عرصه دانش روز و فناوری صنایع دریایی و کشتی سازی با وجود تحریمهای یک جانبه آمریکا، با ایران در این زمینه همکاری میکند.
محمد نوری امیری با تشریح توانمندیهای مجتمع کشتی سازی و صنایع فراساحل ایران (ایزوایکو) با اشاره به توانمندی ۶ شرکت کشتی سازی ای درو گفت: اکنون در این مجمتع، کشتیها و شناورهای ۱۲۰ تا ۳۰۰ هزار تنی ساخت و تعمیر میشوند.
وی بیان داشت: همکاری مشترک ای درو و بخش خصوصی داخلی و خارجی، رویکرد نوین این سازمان برای گسترش صنایع کشور بویژه در مناطق کمتر برخوردار است.
معاون ای درو، هدف از بازدید سفیر استرالیا و هیأت همراه از مجتمع ایزوایکو را آغاز همکاریهای مشترک به ویژه در زمینه تبدیل بندرعباس به قطب مشترک صنایع دریایی و کشتی سازی منطقهای برشمرد.
به گفته وی، در اجرای اصل ۴۴ قانون سازمان گسترش به عنوان قدیمی ترین سازمان توسعهای برای گسترش صنعت در مناطق کمتر برخوردار اقدام به احداث یا توسعه واحدهای صنعتی منطبق با آمایش سرزمین میکند که با توجه به جایگاه هرمزگان درعرصه صنایع دریایی و کشتی سازی و استقرار بزرگترین مجتمع کشتی سازی کشور همکاری مشترک در پروژههای صنعتی با طرف استرالیایی آغاز شده است.
سفیر استرالیا در ایران نیز آمادگی این کشور را برای همکاری مشترک با ای درو و استانداری هرمزگان در حوزههای صنایع دریایی، گردشگری و شیلات با تمرکز بر حوزه صنایع دریایی اعلام نمود.
«یان بی گز» همچنین بررسی امکان ایجاد یک بندر منطقهای تخصصی برای بازرگانی و بخش صنایع غذایی به ویژه فرآوردههای گوشتی از طریق ای درو و استانداری هرمزگان و یا مناطق آزاد را خواستار شد.
توانمندی و تخصص ایزوایکو پشتوانه فعالیتهای دریایی کشور است
مدیرعامل شرکت ملی نفتکش نیز پنجم تیرماه جاری در حاشیه برنامه آغاز تعمیر سوپر نفتکش ۳۲۰ هزار تنی این شرکت در مجتمع کشتی سازی خلیج فارس گفت: توانمندی متخصصان ایزوایکو و شرکتهای زیرمجموعه آن در ساخت و تعمیر سازههای دریایی، نشان از پشتوانه فعالیتهای شرکت ملی نفتکش و دیگر فعالان این عرصه است.
کاپیتان نصرالله سردشتی افزود: سال گذشته تعمیرات ۳۲ فروند کشتی شرکت ملی نفتکش در ۲ کشور خارجی انجام شد اما با توجه به اعتماد به توانمندی متخصصان ایرانی، ششمین کشتی شرکت ملی نفتکش را برای تعمیرات به ایزوایکو آوردهایم و این روند با سپردن تعمیرات ۱۲ نفتکش دیگر به این شرکت داده میشود.
وی تصریح کرد: ایزوایکو سکوهای نفتی و گازی پارس جنوبی را که بسیار پیچیده هستند با موفقیت ساخته و تحویل داده است و تعمیر نفتکشها و سوپرنفتکش ها برای متخصصان این مجموعه بسیار راحت است و هیچ گونه دغدغه و نگرانی برای سفارش کار به ایزوایکو نداریم.
به گفته کاپیتان سردشتی، شرکت ملی نفتکش پیش از این نیز اعتماد خود به متخصصان داخلی در دیگر بخشهای مرتبط نشان داده که نمونههای آن در صنعت رنگ کشتی، استفاده از روغن دریایی و مواد شیمیایی قابل مشاهده است و هم اکنون ۹۰ درصد لوازم و تجهیزات مورد نیاز شرکت ملی نفتکش از داخل کشور تأمین میشود.
تعمیر پنج فروند کشتی شرکت ملی نفتکش در ایزوایکو
استاندار هرمزگان نیز با اشاره به توانمندی ویژه مجتمع ایزوایکو گفت: تاکنون پنج فروند کشتی متعلق به شرکت ملی نفتکش در این مجموعه تعمیر شده است.
فریدون همتی اظهار داشت: در حال حاضر نیز تعمیر ششمین کشتی این شرکت که یکی از نفتکشهای بزرگ است، در مجموعه ایزوایکو آغاز شده و این نشان از توانمندی بسیار خوب این مجتمع است.
وی خاطرنشان کرد: طبق توافق صورت گرفته با شرکت ملی نفتکش قرار است تا پایان امسال ۱۲ فروند کشتی دیگر از این شرکت در مجتمع کشتی سازی بندرعباس تعمیرات خود را انجام دهند.
استاندار هرمزگان بیان داشت: این کار موجب رونق صنعت کشتی سازی در کشور و همچنین افزایش اشتغال زایی در این مجموعه میشود و این اعتماد به توان انجام کارهای بزرگ توسط متخصصان داخلی را نشان خواهد داد.
ساخت سکوی گازی فاز ۱۴ پارس جنوبی در کشتی سازی
ساخت سکوی نفتی و گازی نیز یکی دیگر از توانمندیهای شرکت کشتی سازی در هرمزگان بوده که همواره مورد توجه سفارش دهنگان این صنعت است.
ای درو نخستین بار ساخت داخل سکوهای گازی را از حدود ۵ سال قبل آغاز کرده و این فن آوری به تدریج در بین سازندگان توانمند دیگر کشور نیز ایجاد شده است.
پروژه بزرگ فاز ۱۴ پارس جنوبی از سوی وزارت نفت و شرکت نفت و گاز پارس به ارزش حدود پنج میلیارد دلار به گروه پیمانکاران به طور کامل ایرانی متشکل از سه شرکت به ریاست ای درو واگذار شده است.
در روزهای اخیر نیز سکوی گازی بی ۱۴ ساخته شده در شرکت مبین سازه گستر خلیج فارس (از زیرمجموعههای ایزوایکو) در بندرعباس با حضور محمد باقرعالی رئیس هیأت سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (ای درو) و استاندار هرمزگان به آب انداخته شد و برای نصب و بهره برداری در فاز ۱۴پ ارس جنوبی راهی عسلویه شد.
رئیس هیأت سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران در مراسم به آب اندازی این سکو گفت: عملیات به آب سپاری و آغاز عملیات بارگیری دریایی سکوی ۲ هزار و ۵۰۰ تن گازی فاز ۱۴ پارس جنوبی که به طور کامل در داخل کشور ساخته شده از محل شرکت مبین سازه در مجتمع ایزوایکو آغاز شده است.
محمد باقرعالی افزود: این سکو و متعلقات آن نزدیک به ۷ هزار تن وزن داشته و وزن سکو به تنهایی ۲ هزار و ۵۰۰ تن است که در مدت ۱۱۵ ماه و با مبلغ ۵۷۰ میلیون دلار ساخته شده است.
وی بیان داشت: این سکوی فاز ۱۴ پارس جنوبی قرار است بر روی یک کفی شناور مسیر ۵۵۰ کیلومتر تا رسیدن به منطقه اقتصادی عسلویه را طی کرده و نصب شود که با نصب آن حدود ۵۰۰ میلیون فوت مکعب در روز به تولید گاز ترش در این منطقه اضافه خواهد شد.
رئیس ای درو یادآورشد: این پروژه ۱۰۰ درصد از سوی مهندسان ایرانی اجرا شده و بیش از ۶۰ درصد تجهیزات آن داخلی است و با اجرای آن از خروج ۱۵۰ میلیون دلار ارز از کشور جلوگیری شده است.
عالی گفت: در شرایط فعلی و مواجهه با تحریمهای نفتی نیز، اجرای این پروژه نماد کامل توانمندی مهندسان کشورمان و گامی مهم در جهت رونق تولید محسوب میشود.
وی یادآورشد: هدف از این طرح استخراج روزانه ۵۶ میلیون مترمکعب گاز ترش (Sour Gas) از مخزن واقع در پالایشگاه در حال ساخت در پارس جنوبی است.
رئیس هیأت سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران ابرازداشت: با بهره برداری کامل این سکو در فاز ۱۴ پارس جنوبی، روزانه ۵۰۰ میلیون فوت مکعب گاز ترش، ۲۵ هزار بشکه میعانات گازی و ۱۰۰ تن گوگرد به توان تولید حوزه گاز و انرژی کشور افزوده میشود.
هرمزگان قطب صنعت کشتی سازی کشور
در ویکی پدیا آمده است که کشتی سازی به ساخت و ساز کشتیها گفته میشود و شغل کشتی سازی یک شغل تخصصی بوده که ریشه آن به ماقبل تاریخ برمی گردد.
در این دانشنامه آزاد ذکر شده است که در حال حاضر بزرگترین کشور سازنده کشتی در جهان چین است و کره جنوی در رتبه بعدی قرار دارد البته از دهه ۱۹۶۰ تا ۱۹۹۰ ژاپن نیز بزرگترین سازنده کشتی بود اما با رشد و پیشرفت کشور چین اکنون در جایگاه سوم قرار دارد.
ایران نیز در ۵۰ سال گذشته تلاشهای فراوانی در راستای گسترش صنعت کشتی سازی داشته است و از ۴ دهه پیش تاکنون صنعت کشتی سازی در منطقه هرمزگان نیز شکل گرفته و در طول این سالها با فراز و نشیبهای فراوانی روبرو بوده، اما جرقه امید و توانمندی آن از بین نرفته است.
استان هرمزگان به عنوان قطب صنعت کشتی سازی کشور دارای شرکتهای بزرگ کشتی سازی بوده که سالانه علاوه بر ساخت انواع شناور کوچک و بزرگ، تعمیرات و ساخت انواع دکل، بارج و سکوی نفتی و گازی در آن انجام میشود.
درسال های گذشته پویش خودکفایی در این صنعت با ساخت و به آب اندازی چندین فروند کشتی بنام استانهای مختلف در کشتی سازی هرمزگان شکل گرفت اما به تدریج و در میانه راه به دلیل حمایت نشدن، از رونق افتاد و حتی برخی برای تعمیرات نیز به کشورهای همسایه دور و نزدیک چشم دوختند اما با تحریمهای اقتصادی، زمینه یک بازگشت به خویشتن در این صنعت فراهم شد.
۷۱۹۵/۶۰۴۸
نظر شما