شبکه نمایش خانگی؛ ریشه در آب و شاخه در باد

این روزها که بازار تولید و تماشای مجموعه‌های شبکه نمایش خانگی داغ شده، بررسی بیشتر معایب و محاسن آن برای ادامه حیات بهتر این صنعت-هنر محبوب ضروری دیده می‌شود. مطالعاتی که بتواند این رسانه فراگیر را در مسیر مناسب پیش برده و از محتوای به نمایش گذاشته برای بهبود مسائل جامعه بهتر بهره ببرد.

شاید به دلیل کمبود مطالعات کارشناسی است که نقدهای بسیاری به لحاظ فنی، تولیدی و محتوایی در مورد این سریال‌ها نوشته می‌شود. خبرها و گزارش‌های متعددی در رسانه‌ها منتشر می‌شود که در بیشتر مواقع مجموعه‌های این رسانه نوپا اما ریشه دار را در مظان اتهام برای ارائه تصویری مفهوم‌هایی تأثیرگذار در این شبکه قرار می‌دهد.

شبکه نمایش خانگی که به دلیل علاقه مردم ایران زمین به قصه گویی با روایت‌هایی عاشقانه پا به عرصه ظهور گذاشت در آغاز با دو مجموعه قلب یخی و قهوه تلخ که اولی معمایی عاشقانه و دومی کمدی بود، مهمان خانه‌های مردم شد اما در بدو ورود نتوانست به دلایل بی شمار از جمله بی اعتمادی مخاطبان به ادامه داشتن یا نداشتن سریال‌ها میزبانان ثابتی برای خود دست و پا کند. آنچه سرنوشت شبکه نمایش خانگی را دگرگون کرد ساخت روایتی عاشقانه با تبلیغاتی گسترده بود که هم سود تهیه‌کننده را تضمین و هم اعتماد را بین مخاطبان و تولیدات شبکه خانگی ایجاد کرد.

این تغییر موفق موجب روی آوردن تهیه کنندگان و کارگردانان بیشتر به ساخت سریال در شبکه نمایش خانگی با قصه‌های عاشقانه شد اما مشکل مجموعه‌های عاشقانه نمایش خانگی با شمایل امروزی، نبود احساس خوشبختی در میان عشاق است؛ آنها که مدام در دوری باطل گرد موضوعی می‌گردند. با توجه به مجموعه‌های اخیر که همزمان در ماه‌های گذشته عرضه شده‌اند می‌توان یکی از مهم‌ترین مشکلات را روابطی دانست که با نام عشق به نمایش گذاشته می‌شوند؛ اما هر کدام دچار مشکلاتی هستند و بیشتر آنها نتیجه خوبی در بر ندارند.

به نام عشق؛ به کامِ…

به همین دلیل در بخش دوم سلسله گزارش‌های شبکه نمایش خانگی به سراغ سارا علی عسگری روانشناس خانواده رفتیم که معتقد بود شبکه نمایش خانگی به ما نشان داد عشق را نیاموخته ایم و روابط در این مجموعه‌ها را نه عشق‌های مریض که نشأت گرفته از نابلد بودن ارتباطات عاشقانه می‌دانست و در سریال‌های شبکه خانگی که ترویج یافته روابطی نشان داده می‌شود که نام عشق را بر خود نهاده‌اند اما این نوع روابط عشق نیست و پایه اشتباهی دارد.

وی علت اصلی این روند در روابط زن و مرد را بلد نبودن وارد شدن به یک رابطه یا ساختن آن دانست طوری که معنای حقیقی عشق را داشته باشد، اینکه به دلیل ناآشنایی روابط آسیب زننده را شکل می‌دهیم؛ زیرا از کودکی به درستی نحوه ایجاد ارتباط درست را یاد نگرفته‌ایم و به همین دلیل در زمان مواجه شدن با عشق و جنس مخالف خود مسیری سخت و پرچالش را پیش می‌گیریم که به سرانجام مثبتی منتهی نمی‌شود.

عسگری همچنین با اشاره به وجود اختلال شخصیتی در نقش‌های مختلف این سریال‌ها معتقد است این افراد بعد از پست سرگذاشتن مشکلات بسیاری در زندگی امروز به دیگران آسیب می‌زنند و نه تنها این اختلالات را بلکه تمام آسیب‌ها را به خانواده منتقل می‌کنند. وی آموزش را راه حلی مناسب برای تغییر روابط امروزی برشمرد تا فردا جامعه‌ای سالم‌تر داشته باشیم.

لیست سیاه در انتظار تهیه‌کنندگان متخلف در نمایش خانگی

سرپرست جدید دفتر نمایش خانگی نیز در مصاحبه‌ای با خبرنگار ایرنا از ایجاد دستورالعمل‌های تنبیهی برای تهیه کنندگانی که مجموعه‌های خود را در نیمه راه رها می‌کنند خبر داد.

مصطفی سماوات معتقد است اختلال و مشکلات در فضای رونق گرفته سریال‌های شبکه نمایش خانگی اجتناب ناپذیر است و در شبکه‌ای مانند «نت فلیکس» با اعتبار و قدرت نیز دیده می‌شود با وجود این، دلیل محکمی برای نیمه‌کاره رهاکردن آثار تولیدی عرصه شبکه نمایش خانگی نیست.

وی جلوگیری از عرضه تا زمان تکمیل فیلمبرداری پروژه را یک راهکار برای جلوگیری از رها شدن سریال‌ها در شبکه نمایش خانگی معرفی و تاکید کرد لیست سیاه در انتظار تهیه کنندگان متخلف در نمایش خانگی است.

سماوات معتقد است حمایت از تولید در عرصه نمایش خانگی اهمیت دارد، زیرا این فعالیت در بخش خصوصی انجام می‌شود. هر چند قانون عرضه سریال پس از تولید کامل، بر ساخت این سریال‌ها تأثیر خواهد داشت زیرا همزمان با عرضه از مخاطبان نظرخواهی و ادامه سریال را با نظر مخاطبان تولید و عرضه می‌کنند، برای حمایت از مصرف کنندگان نمایش خانگی این قانون اجرا شده است.

به گفته سرپرست جدید دفتر نمایش خانگی، برای رونق در شبکه نمایش خانگی ذره‌ای از نظارت کوتاه نخواهد آمد و از پخش آثار ضعیف یا دارای انحراف، جلوگیری خواهد شد.

محتوا در نمایش خانگی رها شده است

رئیس سابق شبکه نمایش خانگی نیز محتوا را در تولیدات شبکه نمایش خانگی مهم دانست و معتقد بود زمانی که حرف از محتوای بابرنامه به میان می‌آید فقط درباره محتوای اخلاقی یک اثر نباید صحبت کرد.

محمدرضا عباسیان با بیان اینکه کنترل محتوا در نمایش خانگی رها شده است تاکید کرد: مدیران بودجه‌ای دارند اما راهبرد برای تولید محتوا ندارند و به این فکر نمی‌کنند که در پایان سال ۹۸ می‌توانند از کارنامه کاری خود دفاع کنند؛ آنان با نداشتن چارچوب اجرایی فکری فقط آثار را بررسی می‌کنند و همین باعث می‌شود شاهد فاجعه‌های جبران ناپذیری در شبکه نمایش خانگی باشیم.

وی رها شدن محتوا در شبکه نمایش خانگی را نگران کننده دانست که حمایت از حقوق مصرف کننده در آن وجود ندارد. در حالی که برای عرضه هر محصولی استانداردهایی وجود دارد؛ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای صدور مجوز در آثار این عرصه هیچ استانداری در نظر نگرفته است.

شهرزاد؛ قله آرزوهای سریال‌سازان

اگر از نظرهای کارشناسان در این زمینه بگذریم به مسائلی می رسیم که از دید مخاطبان شبکه خانگی وجود دارد؛ یکی از آن‌ها موضوع کلاهبرداری یا رؤیای «شهرزاد» شدن است که با فروش موفق سه فصل کامل از سریال شهرزاد به دور از حواشی که این روزها گریبان هنرمندان این مجموعه را گرفته است باعث شد تهیه کنندگان دیگر نیز با تفکر فروش و سودآوری سراغ موضوعات عاشقانه امروزی بروند تا شاید جا پای سریالی پرفروش در شبکه نمایش خانگی بگذارند.

عامل دیگر مؤثر در روی آوردن تهیه کنندگان به شبکه نمایش خانگی وجود نسبتاً قابل توجه افرادی هستند که با دل کندن از سریال‌های صداوسیما، مخاطب این سریال‌ها شده‌اند. در حالی که مجموعه‌های تلویزیونی فاقد جذابیت‌های بصری در طراحی لباس و صحنه و استفاده از لوکیشن‌های زیبا برای تصویربرداری هستند؛ سریال‌های شبکه خانگی در طراحی صحنه و لباس غنی ظاهر می‌شوند و با شکل فریبنده مخاطب را با خود همراه می‌کنند. همچنین تولیدکنندگان شبکه خانگی در روایتگری سراغ موضوعاتی می‌روند که با زندگی واقعی مردم انطباق بیشتری دارد، برگرفته از مسائل و دیده‌ها و شنیده‌های آنهاست و موجب همذات‌پنداری می‌شود. عواملی که‬ برگشت سودآور سرمایه را تاحد زیادی تضمین می‌کند، هر چند عوامل دیگر چون ارائه سروقت همه قسمت‌ها، تبلیغات، داستان خوش نوشته، بازی‌ها و استفاده از بازیگران مطرح را نباید از یاد برد.

با وجود اینکه از ابتدای تولد شبکه خانگی سریال‌های زیادی در ژانرهای مختلف اجتماعی و کمدی در این عرصه ساخته شده است؛ تعداد انگشت شماری از آنها با موفقیت به پایان رسیدند و بسیاری از این مجموعه‌ها به دلیل فروش کم و پیش از متحمل شدن ضررهای کلان در نیمه راه تولید را رها کردند. جدای از اینکه پایان نداشتن سریال‌ها به هر دلیلی توهین به مخاطبان است، نخستین ضربه را به اعتماد طرفداران شبکه خانگی زده است و در کنار عوامل دیگر باعث شد تولید سریال در شبکه نمایش خانگی کاری سهل و ممتنع باشد که چون رفتن به اقیانوس پر از ماهی و مروارید و دیگر منافع، گاه سود در بر دارد و گاه زیان.

سریال شهرزاد را می‌توان یکی از محبوب‌ترین مجموعه‌ها در شبکه نمایش خانگی معرفی کرد که توانست با ایجاد اعتماد در میان مخاطبان به ستونی محکم برای اتصال تولیدکنندگان و دنبال‌کنندگان شبکه خانگی تبدیل شود و همین موضوع شاید یکی از بزرگترین دام‌ها برای تهیه‌کنندگان بود که به امید سود کلان، موجب سقوط و حتی زیان برای آنها شد.

شبکه خانگی مسیر پرریسکی برای تولیدکنندگان است که می‌تواند شائبه کلاهبرداری را تقویت کند اما دست بالای دست بسیار است.

در آخرین گزارش در خصوص شبکه نمایش خانگی به ماجرای سایت‌هایی پرداختیم که به جای در دسترس قرار دادن لینک دانلود رایگان یا به اصطلاح قانونی سریال‌های شبکه نمایش خانگی، ساعت جایزه می‌دهند. در مورد دو گروه مخاطبان صحبت کردیم؛ گروهی که مجموعه‌های شبکه خانگی را می خرند و گروهی که با کلیک روی سایت‌های غیرمجاز رایگان این سریال‌ها را تماشا می‌کنند که هر کدام دلایلی برای نوع دنبال کردن سریال‌ها دارند.

یکی از مشکلات تولیدکنندگان این است که دنبال‌کنندگان یک سریال در شبکه نمایش خانگی باید مبلغی را برای هر قسمت تا پایان یک فصل سریال پرداخت کنند با وجود منطقی که در عرضه و خرید محصول وجود دارد؛ سرنوشت دیگری برای سریال‌های شبکه نمایش خانگی در اغلب موارد رخ داده است، زیرا عده‌ای از مصرف‌کنندگان از مسیرهای میانبر برای تهیه قسمت‌های مختلف سریال استفاده کرده و به این ترتیب تمام قسمت‌های یک مجموعه را بدون پرداخت هزینه‌ای تماشا می‌کنند.

در آغاز به وجود آمدن شبکه نمایش خانگی که هنوز سایت‌های اینترنتی به این گستردگی در دسترس مردم نبود راه میانبر تماشای مجموعه‌ها به صورت رایگان دست به دست کردن یک سی دی میان خانواده‌ها بود اما این روزها با همگانی شدن فضای مجازی هرکس به تنهایی می‌تواند یک سریال را رایگان در سایت‌های مختلف غیرمجاز ببیند.

شبکه نمایش خانگی با جذابیت‌های بسیار و افزایش روزافزون مخاطبان این انگیزه را برای سایت‌های غیرمجاز ایجاد می‌کند که با قرار دادن لینک دانلود رایگان در سایت خود تعداد کلیک‌ها را افزایش دهند تا در موتور جست‌وجوی گوگل در جای مناسب‌تری قرار بگیرند.

درباره شبکه نمایش خانگی از سو استفاده‌های اینترنتی و درآمد آن تا روابطی که عشق می‌پنداریم اما دیوار آن را کج می‌چینیم، از محتوای درست و غلط تا بی اعتمادی مخاطبان به دلیل نداشتن پایان بندی بسیاری مجموعه گفتیم و حتی تهیه کنندگان را به دلیل پایان ندادن سریال‌ها وارد لیست سیاه کردیم. پای روانشناس به نمایش شبکه خانگی باز کردیم و از وی در مورد نادرستی تشریح این روابط در سریال‌ها پرسیدیم؛ نتیجه اینکه با این حجم از مخاطبانی که رایگان یا حتی با پرداخت هزینه سریال‌ها را می‌بینند، نیاز به بازنگری برای اصول پایه‌ای رسانه‌ای داریم که ریشه‌هایی برای خود در دل مردم ایجاد کرده است؛ اما فقدان قوانین در فضای مجازی و نبود نظارت بر محتوای سریال‌ها و نیمه کاره رها شدن بعضی از آنها، ضمن آسیب زدن به ریشه‌ها، شاخه‌هایش را با بادهای شدیدی روبرو کرده است.