به گزارش گروه تحلیل تفسیر و پژوهش‌های خبری ایرنا، ۱۸ تیرماه، به بهانه سالمرگ زنده یاد «مهدی آذریزدی» نویسنده پرتیراژترین آثار معاصر ادبیات کودک و نوجوان مانند «قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب»، «قصه‌های تازه از کتاب‌های کهن»، «گربه ناقلا»، «گربه تنبل» و «مثنوی» (برای بچه‌ها) در تقویم به عنوان روز ملی ادبیات کودک و نوجوان نامگذاری شده است. این موضوع اگرچه نشان از اهمیت ادبیات کودک و نوجوان و لزوم توجه هرچه بیشتر به آن دارد اما این سبک ادبی در سال‌های اخیر رو به افول نهاده و گویی نفس‌هایش به شماره افتاده است.
اگر بخواهیم تعریفی از ادبیات کودک و نوجوان ارائه دهیم باید بگوییم؛ به نگارش در آوردن کلیه مفاهیم مورد نیاز برای رشد فکری، روحی و اجتماعی کودکان و نوجوانان، در قالب‌های مختلف ادبی چون داستان، شعر، دل نوشته و خاطره، ادبیات کودک و نوجوان محسوب می‌شود.
از آنجا که این گونه ادبی با گسترش شناخت و رشد فکری و شخصیتی کودکان و نوجوانان ارتباط مستقیم دارد، ارتقا، تأثیرگذاری و کارآمد بودن آن همواره باید مورد توجه فعالان این عرصه از جمله پژوهشگران، نویسندگان، شاعران و تصویرگران کتاب کودک از یک سو و متولیان فرهنگی از سوی دیگر باشد.
آنچه امروز در عرصه ادبیات کودک و نوجوان رخ داده این سبک مهم ادبی را از روزگار طلایی خود جدا کرده و تولید آثار ارزنده و تأثیرگذار در آن را به امری نادر تبدیل کرده است؛ شرایطی که دو سوی ماجرا یعنی هم نویسندگان و فعالان حوزه ادبیات کودک و هم مسؤولان و متولیان در شکل گیری آن سهیمند.
گلایه فعالان حوزه ادبیات کودک از مسؤولان
به باور نویسندگان و فعالان حوزه ادبیات کودک و نوجوان، این حوزه ادبی که نقش مؤثری در تعلیم و تربیت نسل‌ها دارد، این روزها برای رفع کاستی‌های خود نیازمند توجه بیشتر مسؤولان است.
در همین ارتباط، چندی پیش، انجمن نویسندگان کودک و نوجوان درباره افول جایگاه ادبیات و هنر کودک و نوجوان و کم توجهی مسؤولان به این گونه ادبی در جشنواره‌های دولتی ابراز نگرانی کردند.
نویسندگان کودک و نوجوان، هفدهم اسفندماه ۹۷، در بیانیه‌ای آوردند: «انجمن نویسندگان کودک و نوجوان به عنوان نهادی مدنی که اتفاقات عرصه فرهنگ و اندیشه را دنبال می‌کند، هشدار و نگرانی خود را بابت تقلیل و کاهش جایگاه ادبیات و هنر کودک و نوجوان در جشنواره‌های دولتی اعلام و سیاست گذاران فرهنگی را به اصلاح و تغییر این روند دعوت می‌کند.»
در ادامه این بیانیه با اشاره به برگزار نشدن جشنواره کتاب کودک و نوجوان، جشنواره مطبوعات کودک و نوجوان و جشنواره و نمایشگاه بین المللی تصویرگری کتاب کودک در چند سال اخیر در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، آمده است: «این که در کوچک سازی جشنواره‌ها و جوایز فرهنگی، پیش و بیش از هر حوزه دیگری از سهم کودکان که صدای اعتراض و حق رأیی ندارند بکاهیم، نهایت بی انصافی و اقدامی غیر کارشناسانه است. مشکلات اقتصادی که کشور و دولت را دچار تنگناهای گوناگون کرده است، بر هیچ‌کس پوشیده نیست اما اولویت‌بندی صحیح، عالمانه و عادلانه اولین پیش‌شرط هرگونه حذف و ادغام و کاهش جوایز و هزینه‌های جشنواره‌های فرهنگی است. اهمیت مخاطبان کودک و نوجوان و نقش کتاب و هنر در فرهنگ‌سازی و پرورش آنها از بدیهیاتی است که بارها توسط مسئولان و متخصصان مورد تأیید قرار گرفته است.»
انجمن نویسندگان کودک و نوجوان در حالی در خصوص تقلیل جایگاه ادبیات و هنر کودک و نوجوان، ابراز نگرانی کرده است که این گونه ادبی در تاریخ ادبیات ایران همواره مورد توجه بوده و نویسندگان بسیاری برای رشد و ارتقای آن زحمات بسیاری کشیده اند.
گریزی به تاریخ ادبیات کودک و نوجوان در ایران
ادبیات کودک و نوجوان در ایران در دوره‌های مختلف تاریخی همواره به گونه‌های متفاوتی وجود داشته و مورد توجه بوده است. این نوع از ادبیات از گذشته‌های دور، در شکل فولکلور آن، با قصه‌های مادر بزرگ‌ها در فرهنگ شفاهی مردم ظهور یافت. ادبیات کودکان در آثاری چون «کلیله و دمنه» و «مثنوی» مولانا اندیشمندانه شد و بعدها به لحاظ فرمی، از سوی تعداد دیگری از نویسندگان قوام گرفت و در نهایت به دست نویسندگان معاصر ما توسعه پیدا کرد.
در دوران معاصر اما می‌توان سال‌های ۱۳۴۰ تا دهه ۶۰ یعنی دوره‌ای را که در آن «کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان» و «شورای کتاب کودک» تأسیس شد و نهادهایی مانند کتابخانه ها شکل گرفت، نقطه عطفی برای ادبیات کودک و نوجوان دانست. مختصات این دوره منجر به تحول در آموزش و پرورش و ادبیات مربوط به کودکان شد.
اگرچه در آن سال‌ها و نزدیک به یک دهه بعد از آن شاهد پیشرفت و شکوفایی ادبیات کودک و نوجوان بودیم، در سال‌های اخیر فعالان این عرصه به دلایل گوناگون تا اندازه‌ای از تولید آثار فاخر و به واقع تأثیرگذار برای کودکان و نوجوانان بازمانده اند. ادبیات کودک و نوجوان، امروز از چالش‌های بسیاری رنج می‌برد و برای دستیابی به جایگاه شایسته‌تر بی شک نیازمند توجه و تلاش بیشتر متولیان و فعالان این حوزه است.
در کنار این توجه، فعالان حوزه ادبیات کودک و نوجوان خود نیز در تولید آثار مربوط به کودک و نوجوان تلاش و خلاقیت بیشتری از خود نشان دهند.
چالش‌هایی که به نویسندگان باز می‌گردد
اگرچه مسؤولان و متولیان همواره باید در حمایت از فعالان عرصه‌های مختلف فرهنگی کوشا باشند و راه را برای شکوفایی آنان هموار سازند اما اهالی حوزه‌های مختلف فرهنگی نیز باید بکوشند تا در مسیر فعالیت خود رسالتشان را به درستی انجام دهند. ادبیات کودک و نوجوان به عنوان یکی از عرصه‌های مهم فرهنگی اگرچه با برخی چالش‌ها ناشی از کم توجهی مسؤولان و ممیزی‌های سختگیرانه دست به گریبان است اما خود نیز از درون کاستی‌هایی دارد که باید اصلاح شود.
مهمترین این کاستی‌ها که از نویسندگان و دست اندرکاران حوزه ادبیات کودک و نوجوان نشأت می‌گیرد، شناخت ناکافی مرزها در ادبیات کودک و نوجوان است.
در نگارش ادبیات کودک و نوجوان همواره مرزهایی وجود دارد که نویسندگان این حوزه باید به آن توجه نشان دهند. مهمترین اصل در رعایت این مرزها نوشتن برای کودکان و نوجوانان به منظور آگاهی رسانی، آموزش و ایجاد انگیزه در آنان است، نه نوشتن درباره کودکان و نوجوانان. این مهم اما گاه مورد توجه برخی نویسندگان معاصر قرار نمی‌گیرد. در نتیجه این روزها آثار بسیاری را شاهدیم که نه برای کودکان و نوجوانان بلکه در توصیف آنان است. تشخیص این مرزها به مهارت و تجربه نویسنده در نوشتن در عرصه ادبیات کودک وابسته است.
از سوی دیگر، در بررسی و مطالعه آثار سال‌های اخیر در حوزه ادبیات کودک و نوجوان یکی از چالش‌های مشهود، غفلت از تولید کتاب‌های جدی و ارزشمندِ ادبیات کودک و سری کاری و کتاب سازی برخی نویسندگان است که گاه با انگیزه‌های مالی و گاه با هدف رکورد زنی در کارنامه آثار نویسنده صورت می‌گیرد؛ رویکردی که به ادبیات معاصر کودک و نوجوان آسیب‌های جدی رسانده است.
ادبیات کودک و نوجوان و چند مساله مهم
با وجود آنکه متولیان فرهنگی قطع به یقین بر اهمیت ادبیات کودک و نوجوان وقوف دارند انجمن ادبیات کودک و نوجوان هنوز هم با دشواری‌هایی از جمله نداشتن ساختمانی از آن خود دست و پنجه نرم می‌کنند و بیم آن می‌رود ساختمان خود را از دست بدهد.
یازدهم دی ماه سال گذشته که مصادف بود با جشن بیست و یکمین سالگرد انجمن نویسندگان کودک و نوجوان، هیأت مدیره و اعضای این نهاد مدنی، در ساختمان قدیمی انجمن نویسندگان کودک و نوجوان که سال هاست در گوشه کوچه بن بست پروانه در خیابان سمیه جا خوش کرده، نسبت به تخلیه قریب الوقوع تنها خانه و سرپناه استیجاری شأن توسط شهرداری ابراز نگرانی کردند.
ممیزی چالش دیگری است که بر سر راه نویسندگان آثار کودک و نوجوان وجود دارد. در همین ارتباط باید یادآور شد که شورای کتاب کودک و نوجوان ایران به عنوان یک نهاد مستقل ادبی که حدود پنج دهه از تأسیس آن می‌گذرد، هم اکنون اختیار چندانی در ارزشیابی آثار نویسندگان جهت چاپ و انتشار آنها ندارد و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تنها نهاد تصمیم گیرنده در این زمینه است.
کوتاه سخن آنکه، رفع کاستی‌های موجود در مسیر توسعه ادبیات کودک و نوجوان بی تردید می‌تواند به ارتقا و شکوفایی این حوزه و هم راستا با آن به رشد سطوح آموزشی و تربیتی در کودکان و نوجوانان بیانجامد و بذرهای آگاهی و خلاقیت در نسل‌های آتی را بارور سازد.
توجه هر چه بیشتر به حوزه ادبیات کودک و نوجوان و حمایت از فعالان و نویسندگان ماهر و متخصص در این حوزه امری است که راهگشای نسل‌ها بوده و با بیدار کردن خلاقیت و افزایش دانش، بینش و اعتماد به نفس در کودکان و نوجوانان مسیر زندگی را آنگونه که شایسته است به آنان می آموزد.
ادبیات کودک و نوجوان برای نیل به این هدف، باید بتواند ضمن برخورداری از حمایت بیشتر مسؤولان و متولیان، به عنوان یک رسانه تأثیرگذار بیش از پیش وارد عرصه شود.
این مهم اما بیش و پیش از هر چیز نیازمند فراگیر شدن امر مطالعه در ایران آن هم با فرهنگ سازی است. فراگیر نبودن امر مطالعه در ایران، چالشی است که به جامعه باز می‌گردد و مسؤولان و متولیان با کم توجهی به بحث فرهنگ سازی تا اندازه زیادی در ایجاد آن نقش دارند. ادبیات کودک و نوجوان اکنون به واسطه داشتن مخاطبان اندک نمی‌تواند چندان تأثیرگذار شده و موج اجتماعی ایجاد کند، اما به همت مسؤولان و توجه بیشتر آنان به موضوع فرهنگ سازی، می‌توان امیدوار بود که باغ ادبیات کودک و نوجوان بار دیگر به بار نشیند و شکوفه دهد.
نظر شما