گیاه، رازی برای طول عمر و توسعه جوامع

با توجه به اهمیت منابع طبیعی و همچنین موقعیت‌های اقلیم کشور که سطح وسیعی از آن را مناطق خشک اشغال کرده است، می‌توان به اهمیت حفاظت از گیاهان پی برد.

با وجود نامناسب بودن شرایط زیست برای انسان، جانوران و گونه‌های گیاهی خاصی که در مناطق گرم و خشک می روید، هم از لحاظ سازگاری و بوم شناختی و هم دارویی، منظر سازی و درآمدزایی قابل توجه هستند.

گونه‌های بومی به طور طبیعی در یک منطقه رشد می‌کنند و با شرایط اقلیمی همان منطقه سازگاری بیشتری داشته و از نظر اقتصادی مفیدتر می‌باشند.

گیاهان بومی، منظری زیبا، مقاوم به خشکی و نگهداری کم ایجاد می‌کند و این قبیل گیاهان، نیاز به حاصلخیزی و غنی ساختن خاک نداشته و نسبت به گیاهان غیربومی به سموم کمتری برای از بین بردن آفات نیازدارند.

به دلیل شرایط خاص در مناطق خشک شامل، بارندگی و رطوبت کم، تبخیر بالا و وزش بادهای شدید، استفاده از گونه‌های بومی سازگار که در طول سالیان گذشته در این مناطق رشد کرده‌اند می‌تواند مفید باشد.

آغاز کشت گیاهان دارویی در هرمزگان

از ۵ سال قبل توسعه کشت گیاهان دارویی، گلخانه‌ای و داربستی و افزایش تولید در واحد سطح با هدف کمک به رونق اقتصادی بهره برداران، کاهش مصرف آب، تنوع کشت‌های تجاری و توسعه صادرات آنها دردستور کار سازمان جهاد کشاورزی هرمزگان با مشارکت و همراهی تشکل‌های کشاورزی قرار گرفته است.
کارشناسان کشاورزی هرمزگان با اشاره به قابلیت سازگاری گیاهان دارویی با شرایط مختلف آب و هوایی در این استان می‌گویند بسیاری ازآنها کم آب بر هستند و در شرایط نامساعد محیطی و خاکی درجه ۲ و سطح شیبدار رشد می‌کنند.
بنا به اظهار دست اندرکاران امور کشاورزی و تأکید بر اینکه توانمندی خوبی برای تولید گیاهان دارویی درکشور وجود دارد، تولید گیاهان دارویی را کمک خوبی به صادرات محصولات غیر نفتی می‌دانند طوری که تنها در سال ۹۴ حدود ۱۰۰ میلیون دلار ارزآوری داشته‌اند.

شناسایی ۸ هزار نمونه گیاهی در استان

مسوول هرباریوم گیاهان مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی هرمزگان در این باره گفت: در حال حاضر ۸ هزار نمونه گیاهی با یک هزار گونه و ۹۷ خانواده در نوار ساحلی، دشت‌ها، دامنه قله‌ها، و تپه ماهورها شناسایی شده است.

محمد امین سلطانی پور در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: از این یک هزار گونه گیاهی شناسایی شده، ۳۰۰ گونه دارویی به ثبت رسیده و در قالب مقالات تحقیقاتی یا گزارش نهایی منتشر شده است.

وی بیان داشت: عمده گونه‌های گیاهی در هرمزگان شامل، درمنه، آویشن، گلزر، آنغوزه، بنه، بادام، بومادران، کنار، کلپوره، زیره، کسور، هندوانه ابوجهل، ترشک، پونه، لوئی، پیچک صحرائی، ناگرد، مغیر، مورخوش، مورتلخ، ریش بز، پرسیاوش، ارس، چوبک، خارشتر، ریواس، سرخس، سیاه تخمه، صبرزرد، کهورک، مورد، خرزهره، کازروخ، بادام وندلبوئی، سپستان، انجیر معابد، درمان عقرب، چریش، گردو، شیرین بیان، کاسنی و کرچک است.

این محقق گیاه شناس خاطر نشان کرد: گیاهان دارویی پر مصرف در بین مردم هرمزگان شامل، آویشن آنغوزه، درمنه، مورتلخ (مورخشک)، آویشن استکو و درمنه شاه است.

مسوول هرباریوم گیاهان مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی هرمزگان اظهار داشت: رویشگاه‌های آویشن در شهرهای رودان (مراتع مغندر و باده افشان و کلاتو جنگان)، میناب (منطقه بشاگرد) و حاجی آباد (مراتع مازگرد و احمد آباد و جغ) و بندرعباس (کوه نیان) است که در سایر مناطق به شکل محدود به چشم می‌خورد.
سلطانی پور ادامه داد: گیاه آنغوزه نیز براساس مطالعات و بررسی‌های انجام شده در شهرستان‌های حاجی آباد (کوه‌های سرگز احمدی، لاور و زنگارد، نخل خین، پردی و لاور نیستان) و بستک وجود دارد و رویش این گیاه از ارتفاع یک هزار و ۱۰۰ متر تا یک هزار و ۸۰۰ متر ادامه می‌یابد.

وی با اشاره به اینکه بارندگی در هر فصلی نمی‌تواند بر رویش گیاهان تأثیر داشته باشد اضافه کرد: بارندگی در فصل‌های مناسب و قبل از آغاز گرما می‌تواند بر رشد و پوشش گیاهی مؤثر باشد زیرا تابستان و گرم شدن هوا بسیاری از گونه‌ها را از بین خواهد برد.

ثبت ۴۰ گونه گیاهی هرمزگان در طرح شناسایی گیاهان انحصاری ایران

این گیاه شناس در هرباریوم گیاهان مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی هرمزگان عنوان کرد: از ۲ سال گذشته تا کنون، طرح شناسایی گیاهان انحصاری ایران آغاز شد که ۴۰ گونه گیاهی در استان بر اساس جدول‌های بررسی مشخصات به ثبت رسیده است.

سلطانی پور یادآور شد: این طرح از سوی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور به صورت ملی آغاز شده که بر اساس شاخص IUCN (اتحادیه جهانی حفاظت از گیاهان)، جایگاه و وضعیت حفاظتی گیاهان در ایران مشخص می‌شود.

وی بیان کرد: در این طرح، گونه‌های گیاهی هر استان بر اساس نوع منطقه، رویشگاه، عکس، ارتفاع رویش از سطح دریا و طول و عرض جفرافیایی در فرم‌های مخصوص ثبت می‌شود.

انقراض گونه‌های گیاهی نایاب در هرمزگان

این محقق گفت: گیاه نادر و بومی مورخشک (مور تلخ) در کوه‌ها و دشت‌های استان بدون آب و خاک رویش دارد که در حال حاضر به دلایلی شامل، برداشت بی رویه مردم برای مصرف سنتی، شرایط سخت رویشگاهی، افزایش خشکسالی‌های مداوم طی سال‌های اخیر و نبود زادآوری در معرض انقراض قرار گرفته است.

سلطانی پور افزود: همچنین پونه کوهی که از گیاهان دارویی معطر می‌باشد و فقط کنار چشمه‌های آب سرد مناطق کوهستانی دارای ارتفاع بیش از ۴۰۰ متر هرمزگان یافت می‌شود، در معرض انقراض قرار گرفته است.

وی به فعالیت هرباریوم گیاهان در مرکز تحقیقات و آموزش جهادکشاورزی و منابع طبیعی هرمزگان اشاره کرد و گفت: این مکان از دهه ۶۰ تاکنون تاسیس شده است که در آن گیاهان با ابزارهایی شامل روزنامه، تخته و طناب خشک شده و نگهداری می‌شوند زیرا عمر طبیعی آن‌ها از یک هفته تا ۱۰ روز است.

مسوول هرباریوم گیاهان مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی هرمزگان بیان داشت: این مرکز به عنوان منبع فعالیت‌های آموزشی و تحقیقاتی، تجربیات تخصصی محققان را در اختیار دانشجویان قرار می‌دهد تا بتوانند تحقیقات علمی خود را در زمینه گیاهیان تکمیل کنند.

حمایت صندوق توسعه منابع طبیعی از بهره برداران گیاهان

رییس هیات مدیره صندوق حمایت از توسعه منابع طبیعی هرمزگان گفت: امسال طبق فرمایشات مقام معظم رهبری به شعار رونق تولید مزین شده و بسیار با اهمیت است، از این رو باید با حفظ منابع به این موضوع توجه شود و این صندوق در همین راستا از بهره برداران جهت تولید حمایت خواهد کرد.

عیسی برخورداری پور چندی پیش در جمع خبرنگاران افزود: افزایش جمعیت یکی از دلایل به مخاطره افتادن طبیعت است که انسان‌ها با برداشت‌های بی رویه و احیا نکردن، منابع طبیعی را در مدت کوتاهی به نابودی می‌کشانند.

وی با اشاره به اینکه لازمه ایجاد اشتغال پایدار همراه با حفظ منابع طبیعی، شناسایی ظرفیت‌های جدید است خاطر نشان کرد: صندوق حمایت از توسعه منابع طبیعی به منظور توانمند سازی تعاونی‌ها آمادگی لازم را برای حمایت از اعضاء علاقه مند، خلاق و نوآور در زمینه اشتغال و اقتصادی کردن طرح‌های مرتع داری با اعطا تسهیلات کم بهره دارد.

رییس هیئت مدیره صندوق حمایت از توسعه منابع طبیعی هرمزگان با بیان اینکه کشت و فروش گیاهان دارویی یکی از محورهای ایجاد اشتغال از طریق منابع طبیعی است افزود: این صنعت امروزه یکی از صنایع جهانی محسوب می‌شود.

برخورداری پور با اشاره به پیامدهای بهره برداری زیاد از طبیعت بیان داشت: تخریب منابع طبیعی در کنار تغییرات اقلیم، ممکن است آینده کشور را با یک سری چالش‌ها مواجه کند و حتی حیات انسان‌ها را به خطر بیاندازد.

وی با بیان اینکه امروز ایران با پدیده‌های ناشی از تغییرات اقلیم در کشور مواجه است گفت: پدیده ریزگردها در خوزستان و فروچاله ها در میناب هرمزگان یکی از همین پدیده هاست.

مهمترین مناطق کشت گیاهان دارویی

رییس جهادکشاورزی هرمزگان گفت: شهرستان‌های بندرعباس، رودان، میناب، حاجی آباد و بندر خمیر از مهم‌ترین مناطق کشت گیاهان دارویی در هرمزگان است.

علی باقرزاده همایی افزود: آویشن، بابونه، حنا، مرزنجوش، نعنا فلفلی، به لیمو، چای ترش و سپستان از جمله گیاهان دارویی هستند که از توسط سازمان جهاد کشاورزی در استان کشت شده است.

وی بیان داشت: کشت گیاهان دارویی با هدف ابجاد اشتغال پایدار، رونق اقتصادی در بخش کشاورزی، ارتقای توان مالی بهره برداران و جایگزینی محصول‌ها با نیاز آبی کم به جای آب فراوان اجرا شده است.

این مقام مسوول عنوان کرد: برگزاری کلاس‌های آموزشی، ترویجی و توجیهی از مهم‌ترین اقدام‌های انجام شده برای ترغیب کشاورزان به کشت گیاهان دارویی می‌باشد.

رییس جهاد کشاورزی هرمزگان اظهار داشت: نگهداری طولانی مدت، ایجاد تعادل بین حجم تولید و قیمت گیاهان دارویی نسبت به صیفی، برنامه ریزی برای بازار فروش، نیاز آبی کم و کمک به حفظ منابع آب، تولید محصول سالم و ارگانیک وارتقای درآمد بهره برداران از مهم‌ترین مزایای کشت گیاهان دارویی است.

رویش ۳۰۰ گونه گیاه دارویی و صنعتی

رئیس اداره امور مراتع منابع طبیعی و آبخیزداری هرمزگان گفت: زمین‌های جلگه‌ای، دشت‌ها و تپه ماهورها در استان، محل رویش ۳۰۰ گونه گیاه دارویی و صنعتی است.

اسلام بهرامی افزود: عمده این گیاهان دارویی شامل، آویشن شیرازی، آنغوزه، بادام کوهی، مور خوش، مورتلخ، کلپوره، رازیانه و پونه است.

وی خاطر نشان کرد: برداشت گیاهان دارویی از مراتع، بستگی به میزان باران دارد که به دلیل شرایط خشکسالی و کمبود بارش در سال‌های گذشته، امکان برداشت گونه‌های گیاهی وجود نداشته است.

این مقام مسوول خاطر نشان کرد: اولویت برداشت گیاهان دارویی و صنعتی، با مرتعداران و بهره برداران دارای مجوز از کمیته فنی اداره کل منابع طبیعی استان می‌باشد.

رییس اداره امور مراتع منابع طبیعی هرمزگان با اشاره به اینکه در حال حاضر رویشگاه‌های برخی گونه‌های دارویی مانند مورخوش، آویشن و آنغوزه در معرض تخریب شدید هستند گفت: بهره برداران موظف شده‌اند مساحت ۳ برابر عرصه‌ها را با روش بذرپاشی، گونه‌های دارویی و صنعتی احیا کنند.

بهرامی بیان کرد: در همین راستا تاکنون ۵۲ شرکت تعاونی در زمینه بهره برداری و احیای ۵۰۰ هکتار رویشگاه گیاهان دارویی با این اداره کل مشارکت داشته‌اند که عمده ترین آنها گونه‌های آویشن و آنغوزه بوده است.

وی یادآور شد: طبق ماده ۳ قانون حفاظت و بهره برداری از جنگل‌ها و مراتع، برداشت از گیاهان دارویی عرصه‌های طبیعی و ملی به منظور استفاده خانوار به میزان مصرف (۳ تا ۵ کیلوگرم) مجاز می‌باشد در غیر این صورت، دریافت مجوز بهره برداری از اداره کل منابع طبیعی استان الزامی است.

۱۵ درصد گونه‌های گیاهی کشور به هرمزگان اختصاص دارد

در کشور بین ۸ هزار تا ۱۰ هزار گونه گیاهی وجود دارد که استان هرمزگان با یک هزار گونه گیاهی ،۱۵ درصد کل گونه‌های گیاهان خشک زیست ایران را به خود اختصاص داده است.

در استان هرمزگان افزون بر ۱۰۰ گونه غیر بومی کاشته شده است که از استان‌ها یا کشورهای دیگر وارد شده و رویشگاه اصلی این‌گونه ها از این استان نیست.

فعالیت‌های تحقیقاتی گیاهی استان هرمزگان به صورت مقدماتی از سال ۱۳۴۱ با تاسیس باغ کشاورزی شیخ آباد در میناب آغاز شد.

هم اکنون ۵۳ فقره طرح در مجموعه فعالیت‌های تحقیقاتی بخش‌های کشاورزی، منابع طبیعی و امور دام استان اجرا شده است.

همچنین پژوهش‌ها در زمینه‌های اصلاح و تهیه نهال و بذر، گیاه پزشکی، خاک و آب، منابع طبیعی، آبخیزداری و امور دام در ۵ ایستگاه تحقیقاتی در دست اجرا می‌باشد.

‏۶۰۴۸/‏۹۹۴۴