ارزش منابع‌طبیعی کشور بر هیچکس پوشیده نیست؛ اما جای سوال دارد که چرا روز به روز به خبرهای تکان‌دهنده از غارت آن افزوده می‌شود. شاید ثبت جنگل‌های هیرکانی در یونسکو طی هفته‌های اخیر، خوش‌ترین خبر این سال‌ها از منابع طبیعی بوده است.
هومن روانبخش عضو هیأت علمی دانشکده کویرشناسی دانشگاه سمنان و عضو انجمن علمی جنگلبانی ایران در این‌باره با خبرنگار علمی ایرنا گفت‌وگویی داشت.
هیرکانی در اسارت معادن
وی با اشاره به ارزش جنگل‌های هیرکانی اظهار کرد: جنگل‌های هیرکانی شمال کشور که اخیراً در یونسکو به ثبت رسیده است در دامنه‌های شمالی البرز انتشار و باقی‌مانده دوران سوم زمین‌شناسی هستند که قدمتی بیش از دو میلیون سال دارند.
روانبخش ادامه داد: در دوران عصر یخبندان که جنگل‌های معتدله کره زمین در بخش اروپا و آسیا را در بر گرفت جنگل‌های هیرکانی که در عرض جغرافیایی پایین‌تری بودند از یخبندان در امان ماندند که باعث ماندگاری گونه‌های جنگلی ایران و هیرکانی شد.
این عضو هیأت علمی تصریح کرد: در زمان یخبندان، جنگل‌های اروپا به دلیل وجود سرما از بین رفته است اما جنگل‌های هیرکانی این دوره را سپری کرده و باقی مانده‌اند، جنگل‌های اروپا ۱۰ هزار سال پیش احیا شده و توسعه پیدا کرده‌اند در حالی که جنگل‌های ایران دو میلیون سال قدمت دارند و نشان‌دهنده تنوع زیستی بسیار ارزشمند است.
وی با بیان مثالی اضافه کرد: نمونه بارز این موضوع را در بیماری مرگ نارون می‌بینیم، این بیماری در اروپا درختان نارون را از بین برد و با ورود به ایران نیز باعث نابودی بسیار زیاد درختان نارون شد اما پایه‌های زیادی از این درخت باقی ماندند زیرا ژنتیک قوی و پیشینه زیادی داشتند.
روانبخش یادآور شد: درواقع جنگل‌های هیرکانی یک ذخیره ژنتیکی دو میلیون ساله است زیرا به هر میزان که قدمت یک اکوسیستم بیشتر باشد از لحاظ تنوع گونه‌ای در سطح ژنتیکی ارزش بالایی دارد.
عضو انجمن علمی جنگلبانی ایران ادامه داد: مساحت این جنگل بسیار کم است و در گذشته ۵ میلیون هکتار وسعت داشته است اما مساحت فعلی آن به دو میلیون هکتار رسیده است که تخریب بسیاری از مناطق به دلیل عوامل مختلفی اعم از تغییر کاربری جنگل‌ها (به کشاورزی، معدنی و صنعت) اتفاق افتاده است اما مشکلی که در ۱۰ سال اخیر بیشتر به چشم می‌خورد «معادن» است.
معادن از نظر ماده معدنی ارزشمند نیستند
روانبخش تصریح کرد: در بخش‌هایی از عرصه‌های جنگلی از قبیل جنگل‌های انبوه به ویژه اکوتون معادنی وجود دارد که از لحاظ ماده معدنی بسیار ارزشمند نیستند و ذخایر اکثر آنها به صورت پوکه معدنی، سنگ لاشه و سنگ آهکی برداشت می‌شود و متأسفانه به دلیل سیاست‌گذاری‌های غلط در سطح استان و جوامع محلی، منافع برخی مسئولین و دیگر مسائل، مجوز بهره‌برداری داده می‌شود و به جنگل خسارت‌های جبران‌ناپذیری وارد می‌کند.
وی با توضیح اینکه زمینی که تبدیل به معدن می‌شود به هیچ وجه قابل احیا نیست، اضافه کرد: در برداشت معدن عرصه و خاک از بین می‌رود، همچنین برای تولید چند میلیمتر خاک جنگلی، سال‌های طولانی زمان نیاز است. در زمان برداشت معدن، خاک و سنگ مادر نیز برداشت می‌شود بنابراین برای احیای اکوسیستم ۶۰۰ سال زمان نیاز است.
روانبخش با بیان اینکه بسیاری از معادن در اکوتون‌ها مجوز دارند و مجوز نیز داده شده است، افزود: در ارتفاعات گیلان، جاده چالوس، هراز، سوادکود، جاده فیروزکوه و گلستان معادنی که در اکوتون مجوز گرفته‌اند قابل مشاهده است. اکوتون محل تلاقی و هم‌پوشانی دو اکوسیستم است و در شمال ایران اکوتون بین ناحیه جنگل‌های معتدله هیرکانی و منطقه ایران و تورانی قرار دارد.
این استاد دانشگاه بیان داشت: مناطق اکوتون از لحاظ تنوع گونه‌ها بسیار غنی هستند زیرا عناصر هر دو اکوسیستم را درون خود دارد اما پوشش و تراکم درختی آنها در مقایسه با جنگل‌های هیرکانی کمتر است.
عضو انجمن علمی جنگلبانی ایران عنوان کرد: در این مناطق به دلیل کاهش تراکم جنگل مجوز به احداث معدن داده می‌شود در حالی که تنوع گونه‌ای در مناطق بسیار زیاد است و ارزش بسیار زیادی از لحاظ تنوع زیستی دارد.
جاده هراز به منطقه جنگی تبدیل شده است
وی تصریح کرد: این نوع مواد معدنی (پوکه معدنی، سنگ لاشه و سنگ آهکی) در همه جای کشور یافت می‌شود و نیاز نیست که در مناطق البرز و به ویژه اکوتون‌ها معادن آنها ایجاد شود زیرا خسارات اکولوژیکی که به خاک و تنوع زیستی وارد می‌کند، هزینه بیشتری نسبت به درآمد حاصل از برداشت سنگ‌ها و خاک دارد.
روانبخش عنوان کرد: در این زمینه افراد تصور می‌کنند که اشتغال‌زایی ایجاد کرده‌اند در حالی که آثار و سود آن کوتاه‌مدت است، با این کار شاید برای یک روستایی برای مدت کوتاهی اشتغال‌زایی شود اما به اکوسیستم آسیب وارد کرده و حتی برخی از شهرها و روستاها را غیر قابل سکونت می‌کند.
عضو انجمن علمی جنگلبانی ایران یادآور شد: زمانی در جاده هراز در میانه‌های مسیر با جنگل‌های انبوه مواجه می‌شدیم و هوای آن بسیار شفاف و بدون هیچ گرد و غباری بود اما امروزه این مسیر، شبیه به منطقه جنگی شده؛ زیرا با احداث معادن و برداشت زمین با گرد و خاک و کوه‌های عاری از هرگونه پوشش گیاهی مواجه هستیم.
تناقض قوانین وزارت صنعت و معدن با سازمان جنگل‌ها
عضو هیأت علمی دانشگاه سمنان با بیان اینکه مشکل در قوانین است، عنوان کرد: قوانین معادن در تناقض با قوانین منابع طبیعی است، در سال‌های اخیر به دلیل اینکه صنایع و معادن در نظام سیاسی کشور از قدرت بیشتری نسبت به سازمان جنگل‌ها و محیط زیست برخوردار بود، قوانین مصوب با قوانین منابع طبیعی تناقض داشت.
وی ادامه داد: این قوانین باعث می‌شود معدن‌کاوها در هر جایی امکان کاوش داشته باشند در حالی که باید پیش از آن از منابع طبیعی، مجوزهای لازم را دریافت کنند.
روانبخش عنوان کرد: موضوع دیگر اینکه ادارات منابع طبیعی، نیروی انسانی و کارشناس کافی برای بررسی پرونده‌های احداث معدن ندارند و زمانی که یک تا دو ماه از پاسخ به پرونده‌ها از طرف اداره منابع طبیعی بگذرد به منزله تأیید سازمان است که این روند، بسیار باعث صدمه شده است.
نظر شما