تجارتی جهانی در پستو

استخراج ارز دیجیتال و بیت کوین در ماه‌های اخیر به بحث داغ رسانه‌ها و جامعه ایرانی تبدیل شده است، تجارتی که برخی آن را فرصتی پرسود و راهی برای دورزدن تحریم‌ها می‌دانند و عده‌ای دیگر آن را بلعنده برق ارزان کشور توصیف می‌کنند.

صدای نسبتاً بلند دستگاه‌های استخراج کننده ارز دیجیتال در کنار امکان بهرمندی از تعرفه برق ارزان‌، این تجهیزات را از محیط‌های زندگی شهری دور و راهی پستوی کارخانه‌، گلخانه، زمین‌های کشاورزی، گاوداری‌ها، شهرک‌های صنعتی و حتی مساجد و حسینیه‌ها کرده است.

کشت بیت کوین در حیاط پشتی قانون

به لحاظ ارزش‌گذاری، بیت کوین را پادشاه ارزهای دیجیتال می‌دانند و از سوی دیگر به دلیل قابل رهگیری نبودن این نوع ارز، کشورهایی نظیر آمریکا دل خوشی از آن ندارند زیرا نمی‌توانند از آن در جهت تحریم سایر کشورها استفاده کنند، اما در حال حاضر قانونی برای استخراج بیت کوین و سایر ارزهای دیجیتال در کشور ما وجود ندارد.

بیت‌کوین یک رمز ارز و نظام پرداخت جهانی با کارکردهای مشابه پول بی‌پشتوانه است، و از نظر حقوقی بسیاری از کشورها آن را به عنوان پول قانونی به رسمیت نشناخته‌اند.

در ماه‌های گذشته استفاده از دستگاه‌های استخراج ارز دیجیتال برای تولید بین کوین در نقاط مختلف ایران از جمله استان فارس رونق بسیاری گرفته است.

ردپای بیت کوین در ایران و جهان

دانشجوی دکترای رشته اقتصاد پولی دانشگاه شیراز که تحقیقات علمی گسترده‌ای در خصوص استخراج ارز دیجیتال و نقش آن در اقتصاد داشته در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: استخراج ارز دیجیتالی از سال ۲۰۱۶ میلادی رفته رفته جای خود را در ایران بازکرد.

فرهاد زند افزود: شخصی به نام ساتوشی ناکاموتو در ابتدای قرن ۲۱ و سالهای ۲۰۰۲ و ۲۰۰۳ میلادی بیت کوین را اختراع کرد و این در حالی است که هنوز مشخص نیست این فرد شخصیتی حقیقی دارد و یا کلاً مجازی است و در واقعیت وجود ندارد.

ساتوشی ناکاموتو (Satoshi Nakamoto) نامی است که توسط فرد یا افراد ناشناخته‌ای برگزیده شده که بیت کوین را طراحی کرده‌اند.

سوار بر ماشین زمان

زند در ادامه به اظهارات شخص دیگری بنام لوکا مگنوتا (Luka magnotta) در سال ۲۰۱۳ اشاره و هویت این فرد را نیز در فضای مجازی عنوان کرد و گفت: این فرد مدعی شد که سوار بر ماشین زمان از سال ۲۰۲۵ به سال ۲۰۱۳ سفر کرده و اظهاراتی را علیه بیت کوین مطرح کرد که بازتاب گسترده‌ای در آن زمان داشت.

او اضافه کرد: این فرد مدعی شد که بیت کوین باعث خواهد شد که دنیا بهم بریزد و همچنین پیش بینی کرد که هر دو سال ارزش بیت کوین ده برابر خواهد شد که این مساله علیرغم نوسانات زیاد این ارز دیجیتال تاکنون به حقیقت تبدیل شده است.

زند با بیان اینکه بیت کوین معروف‌ترین ارز دیجیتالی دنیا است، اظهار داشت: بیت کوین ارز مجازی است که حداکثر ۲۱ میلیون واحد از آن در جهان موجود خواهد بود و حجم بیت کوین به گونه‌ای طراحی شده که بیش از ۲۱ میلیون واحد افزایش پیدا نخواهد کرد.

وی ادامه داد: مدیریت بیت کوین مانند دلار و سایر ارزها دست شخص و یا دولت خاصی نیست که بتواند از آن علیه دولت یا ملتی سو استفاده و با آن تحریم‌هایی را ایجاد کند.

دانشجوی دکترای رشته اقتصاد پولی دانشگاه شیراز در بخش دیگری از سخنان خود به شرح اعتبار بیت کوین پرداخت و گفت: بیت کوین ارزی رسمی نبوده و بانک مرکزی هیچ کشوری پشتوانه آن نیست اما این مساله باعث نمی‌شود که بیت کوین بی اعتبار باشد.

او توضیح داد: بعنوان مثال پشتوانه سهام فیس‌بوک بانک مرکزی هیچ کشوری نیست اما سهام این شرکت از پول ونزوئلا که پشتوانه آن یکی از بزرگترین کشورهای تولیدکننده نفت جهان که تورم یک میلیون درصدی را نیز تجربه می‌کند معتبرتر است و در نتیجه سرمایه‌گذاری روی سهام فیس‌بوک منطقی و به صرفه بنظر می‌رسد.

رسمی نبودن نقص ارز دیجیتال نیست

زند عدم پشتیبانی رسمی از ارزهای دیجیتال و بیت کوین را عامل منفی برای این ارزها ندانست و افزود: این مساله می‌تواند نکته مثبتی نیز بشمار آید زیرا بانک مرکزی هیچ کشوری نمی‌تواند بیت کوین بدون پشتوانه تولید کرده و یا با آن کشور دیگری را تحریم کند.

به باور زند، در شرایط کنونی که تحریم‌های زیادی علیه کشور ما وضع شده، استفاده از بیت کوین راه حل مناسبی است زیرا برای تهیه مواد و کالاهای مورد نیاز قابلیت رهگیری ندارد.

وی اضافه کرد: عدم رهگیری ارزهای دیجیتال نکات منفی هم دربردارد و ممکن است این ارزها نظیر بیت کوین در اختیار قاچاقچیان مواد مخدر و جرایم دیگری در بازار سیاه نیز قرار گیرد.

وی با بیان اینکه هیچ کشوری هنوز استفاده از بیت کوین را رسمی اعلام نکرده، گفت: بیت کوین در بورس شیکاگو پذیرفته شده و هر فردی در اروپا و آمریکا می‌تواند با بیت کوین هر کالایی که مدنظر دارد را خریداری کند و یا نیاز خود را بصورت اینترنتی سفارش دهد.

دانشجوی دکترای رشته اقتصاد پولی دانشگاه شیراز در بخش دیگری از سخنان خود به حوزه تولید ارز دیجیتال و بیت کوین پرداخت و گفت: تولید بیت کوین در کشورهایی نظیر نروژ و کانادا مانند سایر صنعت سرمایه‌بر آزاد است به گونه‌ای که هر فردی که متقاضی باشد سرمایه اولیه را تامین و دستگاه مورد نیاز را تهیه و توسط انرژی برق ارز دیجیتال را استخراج می‌کند.

ماینرها مشغول استخراج

وی با بیان این مطلب که در اصطلاح به شخصی که ارز دیجیتال را استخراج می‌کند ماینر گفته می‌شود افزود: ماینر به معنی معدنچی است و این افراد یکسری بیت کوین را که هنوز تولید نشده استخراج می‌کنند تا زمانی که ۲۱ میلیون واحد بیت کوین در جهان تکمیل شود.

دانشجوی دکترای رشته اقتصاد پولی دانشگاه شیراز به این نکته نیز اشاره کرد که در حال حاضر مشخص نیست که تاکنون چه میزان بیت کوین استخراج شده است.

زند ادامه داد: هر چهار سال یکبار میزان استخراج بیت کوین نصف می‌شود که دوره کنونی نیز تا ده ماه آینده به اتمام خواهد رسید و میزان استخراج فعلی بیت کوین نصف خواهد شد.

او قیمت هر دستگاه استخراج ارز دیجیتال را از ۶ میلیون تومان به بالا تخمین زد و گفت: برق مصرفی این دستگاه‌ها حتماً نباید سه فاز باشد بدین شکل که برخی اقدام به استفاده از پنل‌های خورشیدی برای تامین برق مصرفی کرده‌اند.

دانشجوی دکترای رشته اقتصاد پولی دانشگاه شیراز ادامه داد: دستگاهی که اکنون قیمتی حدود ۶ میلیون تومان و ارزان‌ترین نرخ در بازار را دارد حدوداً در ده ماه اول سودی معادل کل هزینه‌های انجام شده شامل سرمایه‌اولیه و هزینه برق و … را باز می‌گرداند.

برق داریم

او اظهار داشت: در حال حاضر کشور ما مشکلی در خصوص تولید برق ندارد و حتی بخشی از تولیدات خود را در این خصوص صادر می‌کنیم و در این وضعیت بهتر نیست برق تولیدی صرف درآمدزایی قشری از جامعه ایرانی شود؟

دانشجوی دکترای رشته اقتصاد پولی دانشگاه شیراز در ادامه سخنان خود گفت: در حال حاضر برخی افراد با برق تعرفه خانگی و یا کشاورزی اقدام به استخراج بیت کوین می‌کنند که این اقدام درستی نیست اما می‌توان با تعرفه برق صادراتی که در حال حاضر برای بعضی کشورها نظیر عراق اعمال و به ازای هر کیلووات حدود ۹ سنت دریافت می‌شود در این حوزه نیز درآمدزایی کرد.

بیت کوین ساخته شده برای دورزدن تحریم

وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود افزود: ظالمانه‌ترین تحریم‌های تاریخ در حال حاضر ضد کشور ما اعمال شده است و در این شرایط باید با شیوه‌های ممکن و با کمترین میزان ریسک مشکلات ایجاد شده را برطرف کرد.

زند عنوان کرد: بیت کوین و ارزهای مجازی با هدف دور زدن تحریم‌ها ایجاد شده تا دولت‌ها نتوانند مراودات مالی را چک و رصد کنند بدین شکل که اگر اکنون برای فروش نفت از بیت کوین استفاده شود به هیچ عنوان قابل رهگیری نیست و در مقابل می‌توان با بیت کوین از سایر کشورها محصولات مورد نیاز داخل را خریداری کرد.

وی در پاسخ به این سوال که اکنون برآوردی مبنی بر تولید چه حجمی بیت کوین در کشور وجود دارد؟ گفت: اطلاعات دقیقی در این باره وجود ندارد اما در ماه‌های اخیر به دلیل دو برابر شدن قیمت بیت کوین، استقبال از استخراج آن در ایران نیز قوت گرفت.

دانشجوی دکترای رشته اقتصاد پولی دانشگاه شیراز افزود: در سال گذشته بسیاری از سوله‌های شهرک صنعتی شیراز خالی بود اما اکنون دیگر سوله خالی در این محل وجود ندارد و اغلب مالکین به سمت استخراج ارز دیجیتال سوق پیدا کرده و یا برای این کار اجاره داده‌اند و جدای از آن در اغلب نقاط روستایی نیز این کار رواج پیدا کرده است.

مالیات گریز نیست

وی در ادامه عنوان کرد: با سازوکاری مشخص می‌توان مالیات بر فعالیت ماینرها وضع کرد و این تجارت جدید در کشور ما اکنون نیازمند وضع قوانین و سازو کاری قانونی است.

زند در پایان گفته‌های خود عنوان کرد: در شرایط کنونی که مشکل بیکاری در کشور ما وجود دارد، استخراج ارز دیجیتال می‌تواند ظرفیتی برای بکارگیری بخش قابل توجهی از جوانان این کشور را فراهم آورد.

در مقابل موافقین استخراج ارز دیجیتال، مخالفین سرسختی نیز وجود دارد که دلایل محکمی را نیز مطرح می‌کنند.

استاد بخش اقتصاد دانشگاه شیراز یکی از این مخالفین است که می‌گوید: تولید بیت کوین در راستای منافع اقتصادی کشور نیست و زمینه بروز تجارت سیاه و مافیایی را در سطح کشور گسترش خواهد داد.

حسین مرزبان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: بیت کوین بخشی از دارک وب و تجارت در بازار سیاه و با فروش مواد مخدر و قاچاق نیز مرتبط است و گسترش این حرفه و افزایش این نوع ارز در کشور دردسرهای بسیاری را به دنبال خواهد داشت.

دارک وب (Dark Web) یا وب تاریک به شبکه‌ای گفته می‌شود که در دسترس عموم نبوده و بیشتر برای مقاصد غیرقانونی مورد استفاده قرار می‌گیرد، ردیابی فعالیت‌های آن و شناسایی افراد در آن دشوار یا غیرممکن است.

در این شبکه اطلاعات جامعی نهفته شده که افراد ناشناسی نظیر فروشندگان مواد مخدر، هکرها، تروریست‌ها، جنایتکاران و افراد سودجو غالباً آن‌ها را مدیریت می‌کنند.

مخفی شدن مراودات مالی

مرزبان ادامه داد: با گسترش ارزهای بازار سیاه مانند بیت کوین، مراودات مالی برخی افراد از سیستم‌های قابل مشاهده خارج و به سیستم‌های مخفی منتقل می‌شود که قابل ردیابی نیست.

وی طراحی بیت کوین را برای شبکه مخفی اینترنتی عنوان و اضافه کرد: کسانی که پول دیجیتال تولید می‌کنند می‌توانند آن را به کالای دیگری در دنیای واقعی نظیر مواد مخدر و قاچاق تبدیل کنند و اگر این حرفه در کشور باب شود بعید نیست فعالین در تجارت‌های مخرب من جمله قاچاق نیز وارد شوند.

عضو هیئت علمی بخش اقتصاد دانشگاه شیراز با بیان اینکه استفاده از دارک وب هنوز در کشور ما فراگیر نشده، گفت: زمانی که نیاز برای تبدیل ارز دیجیتال در کشور ما افزایش پیدا کند راه‌های دیگری در این بازار سیاه مانند تبدیل آن به مواد مخدر و … نیز باب خواهد شد و مهمتر اینکه این پول نیز قابل ردیابی نخواهد بود.

وی به افزایش واردات دستگاه‌های استخراج ارز دیجیتال در ماه‌های اخیر به کشور اشاره کرد و افزود: کشورهای اطراف و مافیای این تجارت در سطح جهان از استخراج بیت کوین در ایران و با استفاده از انرژی کشور ما استقبال می‌کنند و به همین دلیل است که به یکباره محموله‌های زیادی شامل این نوع دستگاه‌ها به سمت ایران سرازیر شده است.

استاد دانشگاه شیراز عنوان کرد: استخراج ارز دیجیتال نیازمند استفاده از برق زیادی است که با افزایش این کار در ماه‌های گذشته مشکلاتی در سیستم برق رسانی کشور ایجاد شده است.

مرزبان در بخش دیگری از سخنان خود به اظهارات برخی برای توسعه استخراج ارز دیجیتال در کشور بعنوان روشی برای دور زدن تحریم‌ها اشاره کرد و آن را گره‌گشا ندانست و اظهار داشت: زمانی که تبادل ارز دیجیتال در کشور رونق پیدا کند نوسانات آن نیز می‌تواند مشکلاتی برای فعالین این عرصه ببار آورد.

او در ادامه بیان کرد: در هیچ کجای دنیا نباید روش‌های درآمدزایی بدون تلاش و ایده توسعه یابد زیرا این روال می‌تواند بسیار خطرناک باشد.

استخراج بیت کوین غیرمجاز اعلام شود

استاد بخش اقتصاد دانشگاه شیراز تاکید کرد: نصب دستگاه‌های استخراج ارز دیجیتال در کشور باید ممنوع اعلام شود و همچنین استفاده از این نوع پول نیز باید غیرمجاز بشمار آید.

وی به برخی اظهارات مسئولان کشور مبنی بر اعمال تعرفه بر استخراج ارز دیجیتال اشاره کرد و گفت: عواقب این کار بسیار خطرناک است و به آفتی برای جامعه و اقتصاد ایران تبدیل خواهد شد.

مرزبان در بخش دیگری از سخنان خود عنوان کرد: جدای از تبعات و نوع مصرف این گونه پول‌ها، این شیوه تامین درآمد نیز برای جامعه مضر است زیرا پول باید در ازای کار، تلاش، ایده، خلاقیت و … به افراد داده شود درصورتی که با گسترش اینگونه مشاغل دیگر انگیزه‌ای برای کارآفرینی و کارکردن باقی نخواهد ماند.

وی معتقد است که بسیاری از دولت‌ها از ایجاد این نوع مشاغل در سرزمین خود جلوگیری می‌کنند زیرا آن را سرمنشاء بسیاری از مشکلات بزرگ‌تر می‌دانند.

وی اضافه کرد: جابجایی پول بین مافیای مواد مخدر، قاچاقچیان و دلالان اعضاء بدن انسان و … از طریق این نوع ارزها انجام می‌شود.

مالیات گریز است

عضو هیئت علمی دانشگاه شیراز معتقد است که به دلیل مخفی بودن ماهیت این نوع ارز قابلیت وضع مالیات بر این تجارت وجود ندارد.

او ادامه داد: وضع تعرفه بر برق مصرفی دستگاه‌های استخراج ارز دیجیتال نیز راهکار درستی نیست زیرا انرژی که باید صرف تولید در کشور شود برای این کار هزینه خواهد شد.

وی بر مقابله جدی مسئولان کشور با این پدیده نوظهور تاکید کرد و اظهار داشت: براساس شنیده‌ها برخی کارخانه داران و تولیدکنندگان در شهرک‌های صنعتی اقدام به نصب دستگاه استخراج ارز دیجیتال با استفاده از برق سه فاز کرده‌اند که این آفتی برای تولید کشور محسوب می‌شود و تولیدکننده را از تولید بازخواهد داشت و این موضوع از این جهت نیز به کشور ضربات سنگینی خواهد زد.

مرزبان عنوان کرد: برخی دشمنان ایران همانگونه که به دنبال وارد کردن انواع مواد مخدر به داخل کشور ما هستند همانگونه نیز به دنبال وارد کردن دستگاه‌های استخراج ارز دیجیتال به داخل کشور هستند تا از جوانب مختلف به اقتصاد و جامعه ما ضربه وارد کنند.

وی ادامه داد: این درآمدزایی نامشروع است و نمی‌تواند موجب رونق اقتصادی کشور شود و قادر است خسارت‌های غیرقابل جبرانی نیز به بار آورد.

بانک مرکزی و برخی دستگاه‌های متولی حوزه پولی، ارزی و فناوری کشور اخیراً از تدوین سازوکار ارزهای دیجیتالی خبرداده اما هنوز این کار محقق نشده است.

ماینرهای در انتظار اعمال قانون

معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات اخیراً از تدوین و رونمایی از آیین‌نامه استخراج رمزارزها در هفته جاری خبر داد.

امیر ناظمی شنبه ۲۲ تیرماه جاری در نشست با اعضای کمیسیون اقتصاد فناوری و تحول دیجیتال اتاق بازرگانی تهران با اشاره به دیدگاه‌های متفاوت برخی وزارتخانه‌ها و دستگاه‌های دولت درباره موضوع ارز رمزپایه‌ها در کشور، خبر داد: در هفته جاری آیین‌نامه مربوط به کسب‌وکار ماینینگ و تولید ارزهای دیجیتال نهایی و ابلاغ می‌شود.

وی در ادامه یادآور شد: طرح پیشنهادی که بر اساس آن نرخ تعرفه محاسبه برق مصرفی صنعت استخراج ارز رمزپایه هفت سنت به ازای هر کیلووات ساعت مطرح شده بود، در هیات دولت رد و برای بررسی بیشتر به کمیسیون اقتصادی دولت برگشت داده شده است.

رئیس سازمان فناوری اطلاعات تصریح کرد: بر اساس آیین‌نامه دولت، تنها مزارع رسمی تولید و استخراج ارزهای رمزینه اجازه فعالیت در داخل کشور را خواهند داشت و سایر کسب‌وکار شکل گرفته در این بخش که تاکنون به صورت خانگی یا در اماکن عمومی مشغول به استخراج بوده‌اند، متوقف خواهند شد.

ناظمی همچنین به اختلاف‌نظر وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با وزارت نیرو بر سر نرخ برق مصرفی برای مزارع ارز دیجیتال اشاره کرد و گفت: مسئولان وزارت نیرو معتقدند که این نرخ باید میانگین قیمت صادراتی برق و معادل هشت تا ۹ سنت به ازای هر کیلووات ساعت در نظر گرفته شود، اما طرح و ایده وزارت ارتباطات بر این اساس است که باید بازار ثانویه برای این بخش تشکیل شده و نرخ تعرفه برق مصرفی این صنعت از محل عرضه و تقاضا به دست آید.

در هر صورت مردم و فعالین این عرصه نو منتظر تصمیم معقول دولت هستند تا سازو کاری در این باره تدوین شود که منافع عمومی جامعه و کشور را در پی داشته باشد.

۹۸۷۳/‏۶۱۱۳

گزارش از محمدامین افشارپور