تاریخ فرهنگ و هنر هر سرزمینی شاهد حضور نام‌ها و شخصیت‌هایی است که به واسطه هنرشان به بخشی خاطره جمعی مردمان آن سامان بدل می‌شوند. افراد و چهره‌هایی که به واسطه زبان زیبایی‌شناسانه هنر نه‌تنها جای خود را در تاریخ هر کشوری باز می‌کنند که به واسطه ارتباط عمیق‌شان با مخاطب؛ به بخشی از حافظه فرهنگ و هنر آن دیار تبدیل می‌شوند. تارک آسمانِ تاریخِ غنی و پر شکوه فرهنگ و تمدن ایرانی از هزاره‌های دور تاامروز، میزبان ستاره‌های درخشانی بوده که هر یک در قامت هنر خود به نامی ماندگار و چهره‌هایی درخشان بدل شده اند. نام‌هایی که گنبد فیروزه‌ای هنر ایران را به پاس حضورشان ستاره باران کردند. بی هیچ تردید یکی از این نام‌ها؛ پدرسالار هنر سینما و تئاتر ایران محمدعلی کشاورز است.
خلعتی زیبنده شانه‌ها مردِ بازیگر هزار نقش
غلامحسین ابراهیمی دینانی از فیلسوفان بزرگ معاصر کشورمان؛ سال‌ها پیش در مراسم بزرگداشت استاد محمدعلی شفیعی‌کدکنی، خطاب به این شاعر، ادیب و پژوهشگر ادبیات گفته بود: اگر ادبیات معاصر خلعت و لباسی داشت بی شک آن خلعت شایسته شانه‌های استاد شفیعی‌کدکنی است.
با وام‌گیری از این جمله دینانی می‌توان درباره استاد محمدعلی کشاورز نیز گفت اگر قدّ قامت بازیگری تئاتر، سینما و تلویزیون ایران سزاوار سپردن خلعتی به شانه‌های شخصیت بزرگ هنرمندان این عرصه باشد؛ بی تردید محمدعلی کشاورز یکی از آن نام‌هاست که شانه‌هایش بعد از بیش از هفتاد سال حضور درخشان در عرصه بازیگری تئاتر، سینما و تلویزیون ایران؛ زیبنده و شایسته نشستن آن خلعت است.
کافیست طی شش دهه اخیر به تاریخ تولیدات تئاتر، سینما و تلویزیون ایران نگاهی بیاندازیم، می‌توان به جادویِ هنر محمد علی کشاورز در ارائه نقش‌های ماندگار برای ثبت در خاطره جمعی ملت ایران یقین حاصل کرد. ارائه نقش خوابگزار اعظم در سریال افسانه سلطان و شبان به کارگردانی داریوش فرهنگ، ایفاگر نقش خواجه قشیری در سریال سربداران به کارگردانی محمدعلی نجفی، بازی درخشان شخصیت شعبان استخوانی در سریال هزاردستان و فیلم سینمایی کمیته مجازات هردو به کارگردانی زنده یاد علی حاتمی، شخصیت اتابک اعظم در فیلم سینمایی کمال الملک به کارگردانی زنده یاد علی حاتمی، ایفای نقش ماندگار آقای امینی همان سرمایه‌داری که برای فرار از مالیات دست به هر کاری می‌زند در فیلم مردی که موش شد به کارگردانی احمد بخشی، خلق شخصیت حاکم در فیلم سینمایی کفش های میرزا نوروز به کارگردانی محمد متوسلانی، ارائه شخصیت ماندگار محمد ابراهیم برادر بزرگ خانواده پرجمعیت فیلم مادر به کارگردانی زنده یاد علی حاتمی و همراه شدن با آنتونی کویین در فیلم کاروان‌ها در مقام بازیگر به کارگردانی جیمز فارگو» و در نهایت جاودان نقش محمدعلی کشاورز در خلق کاراکتر اسدالله خان واعظیان در سریال پدر سالار به کارگردانی اکبر خواجویی؛ هر یک به‌تنهایی نشان دهنده قدرت بازیگری محمدعلی کشاورز مردهزار نقش تئاتر، سینما و تلویزیون ایران به شمار می‌رود.
هرچند استاد کشاورز از اسفند ۱۳۹۱ به دلیل سُرخوردن و شکستگی لگن و پا، تحت عمل جراحی قرار گرفت و از آن تاریخ تاامروز به سبب جراحی‌های متعدد و راه طولانی درمان و دوران نقاهت، مجال حضور و ارائه بازی‌های درخشان دیگر در عرصه سینما و تلویزیون را از دست داده؛ همواره پیگیر روند تولید آثار سینمایی، تلویزیونی و تئاتری بود و اگر شرایط جسمانی اجازه می‌داد در مراسم و جشنواره‌های مختلف حضور داشت.
محمدعلی کشاورز هفتم فروردین گذشته مصادف با روز ملی هنرهای نمایشی، پیام این روز را به عنوان یکی از بزرگان عرصه تئاتر کشور نوشت و بعد از گذشت چهار ماه رسیدن با این مرد بی بدیل عرصه بازیگری و هنرمند دوست داشتنی تئاتر، سینما و تلویزیون ایران به فراخور احوالپرسی، صمیمانه گفت وگو کردیم.
با خنده هموطنانم خندیده و با بغض‌شان گریه کردم
محمدعلی کشاورز با بیان آنکه طی چند ماه اخیر مشغول پشت سر گذاشتن دوره‌های فیزیوتراپی در مسیر بهبود روند حرکتی خود بوده است گفت: سلامتی نعمت بزرگی است که تا زمان بهره بردن از آن چندان توجهی به آن نداریم؛ اما به محض آنکه اتفاقی برایمان می‌افتد تازه متوجه می‌شویم که از چه نعمت بزرگی غفلت کرده ایم. بحمدالله طی چند ماه اخیر با پشت سر گذاشتن دوران نقاهت بعد از آخرین عمل جراحی در حال سپری کردن دوره‌های فیزیوتراپی برای بهبود عملکرد حرکتی‌ام هستم.
وی ادامه داد: طی این مدت بیشترین زمان خود را صرف مطالعه و همراهی با کتاب کردم و البته در این میان آثار سینمایی و سریال‌های تلویزیونی را دنبال و تلاش می کنم بخشی از زندگینامه‌ام را بنویسم تا در آینده نزدیک بتوانم کتاب را برای چاپ به انتشارات بسپارم.
بازیگر سرال سربداران با بیان آنکه بعد از ۷۰ سال نفس کشیدن در وادی هنر تئاتر، سینما و تلویزیون؛ قلب و روحم برای هنر، دوستان هنرمندم و از همه مهمتر، مردم سرزمینم می‌تپد تصریح کرد: مهر، لطف و التفات مردم در پیگیری احوالم و دعای خیری که همواره احساس می‌کنم بدرقه تک تک نفس‌هایم است من را شرمنده مردم سرزمینی کرده که به عنوان عضوی کوچک از خانواده بزرگ هنر ایران تلاش کردم به فراخور قدرت و توانایی‌ام با آثاری که در آنها ایفای نقش کردم سهمی در نقش تار و پودِ دار قالی زندگیشان داشته باشم.
طی هفت دهه فعالیتم در عرصه بازیگری با خنده‌های مردم ایران خندیدم و با ناراحتی هموطنانم بغض و گریه کردم؛ اما مهمترین عنصری که مرا تا امروز سرپا نگه داشته، امیدِ به بهروزی و خوشبختی مردمانی است که زندگی را کنار آنها تجربه کردم. امیدوارم روزی بتوانم روح بزرگ و مهر مستمر شأن را پاسخگو باشم.
اگر به قصد شهرت هنر را انتخاب کردید؛ زود فراموش می‌شوید
وی با اشاره به آنکه طی سال‌های اخیر توانایی ایفای نقش در کارهای سینمایی و تلویزیونی را نداشتم اما از طریق دوستان و همکاران پیگیر فعالیت هنرمندان بودم یادآور شد: مانند تمام پیشکسوتان این عرصه از قدرت هنر هنرمندان جوان، تحصیلکرده، مستعد و خلاق کشور انرژی گرفته‌ام؛ زیرا همواره احساس می کردم جوانان نسل امروز می‌توانند شایسته‌ترین پرچم‌داران میراث فرهنگ و هنری باشند که من و هم نسلانم تلاش کردیم آن را آنگونه که از هنرمندان پیشین خود گرفته ایم به نسل بعد منتقل کنیم.
کشاورز با تأکید بر آنکه میراث کهن و گنجینه عظیم فرهنگ ایرانی، حق صیانت و حفاظت از آنرا بسیار مشکل می‌کند؛ خطاب به جوانان ایرانی و هنرمندان فعال عرصه‌های مختلف هنری گفت: عرصه هنر در تمام شاخه‌هایش لبریز از زیبایی‌ها و جلوه‌های رنگارنگ است؛ اما چهره بیرون و زیبای این هنر نباید برای افرادی که قصد حضور در آن را فریبنده باشد. زیرا برای حضور در هنر در کنار استعداد و ذوق هنری، جوانان نیازمند تحصیل و آموزش علوم آن هستند.
وی افزود: در این زمینه شاید عشق و استعداد بتواند به کمک آنها بیاید اما خلاقیت هنرمندان و پرورش آن نیازمند صبر و پشت سر گذاشتن تجربه‌هایی است که نیروی عظیم و بزرگ فراتر از قدرت جوانی را می‌طلبد. به تمام جوانان سرزمینم می گویم اگر صرفاً به قصد شهرت درخواست حضور در عرصه هنر را دارند نباید فراموش کنند با همان سرعتی که می‌توانند وارد این عرصه شوند به همان سرعت نیز از ذهن‌ها خارج خواهند شد.
رسالت مسئولان؛ حمایت از جوانان برای رونق هنر
بازیگر فیلم سینمایی کفش‌های میرزا نوروز خطاب به مسئولان فرهنگی - هنری کشور گفت: به دلیل توسعه فعالیت‌های فرهنگی و هنری در زمان معاصر، فعالیت و تولید آثار هنری؛ به ویژه در تئاتر و سینما به هیچ وجه با دهه‌های گذشته قابل مقایسه نیست. به همین سبب رسالت مسئولان فرهنگی - هنری در کنار حمایت از نیروهای جوان؛ شناسایی افراد خبره، تحصیلکرده، مستعد و همراهی و همگامی آنها برای توفیق در وادی هنر است.
موفقیت هنرمندان جوان در عرصه هنر در نهایت به سرافرازی پرچم سه‌رنگ و مقدس ایران در عرصه‌های ملی و بین المللی منتج خواهد شد. مسئولان نباید فراموش کنند حمایت و همراهی آنان می‌تواند بیشتر به رونق و درخشش تولیدات فرهنگی - هنری کشورمان بیانجامد و ثمر آن در نهایت به نام ایران و ایرانی است.
گلایه‌های محمدعلی کشاورز
بازیگر فیلم مردی که موش شد با اشاره به حوزه سینما و فعالیت هنرمندان این عرصه گفت: نسبت به برخی فعالیت هنرمندان سینماگر در چند سال اخیر گلایه دارم، این گلایه از سر دلسوزی به خاطر تاریخ غنی و پرافتخار سینمای ایران است که نه تنها در کشورمان که در جهان حرفهای بسیار برای گفتن دارد.
وی تاکید کرد: غلبه نگاه تجاری به خلاقیت هنری در تولیدات سینمایی و برخی آثار تئاتری امروز بسیار آزارم می‌دهد. محتوا و مفهوم در خلق اثر هنری امری قابل احترام و اجتناب ناپذیر است و هنرمند رسالت دارد به این مهم بیش از هر چیز حتی بیشتر از خود احترام بگذارد؛ اما به دلیل غلبه نگاه تجاری به تفکر و تأمل هنری، سینمای امروز در حوزه کمدی از محتوا عاری شده و بسیاری آثار حاضر بیشتر از آنکه نگاه هنرمندانه داشته باشند به لودگی و ادا و اطوار شبیه است که به هیچ وجه نمی‌توان نام آنها نام آنرا هنر سینما گذاشت.
کشاورز با اشاره به آثار موفق سینمای کمدی ایران؛ مانند اجاره نشین ها، مردی که موش شد، زرد قناری، خارج از محدوده و آثاری از این دست خاطرنشان کرد: مهمترین رسالت حوزه کمدی، نقد شرایط حاضر با زبان شیرین است. در نهایت هدف آن ارائه راهکار، پیشنهاد و تلنگر به مخاطبان است تا نسبت به شرایط مورد انتقاد گامی جدی برای بهبود بردارند. اما سینمای کمدی ما امروز در شرایطی است که برای گرفتن خنده از مخاطب حتی بسیاری از هنجارهای عرفی و احترام‌های جاری در زبان، ادبیات گفتار و کُنش مردمان فرهنگی ایران را به سخره می‌گیرد و این برای شناسنامه فرهنگی ایران کارنامه موفقی نیست.
ورود به سینما با رابطه جای استعداد
بازیگر فیلم‌های خسوف و آقای بخشدار با اشاره به سال‌های درخشان سینمای ایران بعد از انقلاب به ویژه در دهه شصت و هفتاد یادآور شد: در آن سال‌ها کارگردانان بزرگی؛ مانند کمال تبریزی، مجید مجیدی، رخشان بنی اعتماد و ابراهیم حاتمی کیا از نسل هنرمندانی متولد شدند که شکوفایی شان را بعد از پیروزی انقلاب اسلامی پشت سر گذاشتند.
وی اظهار داشت: اما امروز شاهد حضور افرادی در قامت هنرمند به ویژه در حوزه سینما هستیم که بیشتر به واسطه رابطه یا منابع مالی وارد این حوزه می‌شوند و به همین سبب به جای تلاش برای ارتقای فرهنگ و هنر با سطحی‌ترین و نازل‌ترین آاثر در عرصه بازیگری، فیلم‌نامه‌نویسی و کارگردانی کمر به تخریب هویت قدرتمند سینمای ایران بسته اند.
بازیگر سریال افسانه سلطان و شبان خاطرنشان کرد: تولیدات هنری در عرصه سینما و تئاتر در حقیقت به مثابه نشاندن بذری برای تفکر در ذهن مخاطب است؛ اما امروزه بسیار می‌بینیم مخاطبان به محض پایان فیلم و بیرون آمدن از در سالن‌های سینمایی ثانیه‌ای به آن اثر فکر نمی‌کنند که نشان می دهد رسالت تولید آثار هنری، یعنی وادار کردن جامعه مخاطبان به اندیشه گری و تأمل از دست رفته است.
برخلاف سیر نزولی سینما؛ تئاتر رو به تعالی است
بازیگر مجموعه ماندگار نمایش‌های تلویزیونی تئاتر ملل، با ابراز رضایت از توسعه سالن‌های نمایشی و اقبال بیشتر مخاطبان به هنر زنده، پویا و اثرگذار تئاتر طی چند سال اخیر گفت: خوشبختانه هر چند سینما، هنرمندان و تولیدات سینمایی به ویژه در حوزه کمدی رو به عقب حرکت کرده اند؛ خوشبختانه تئاتر به مدد هنرمندان جوان، تحصیلکرده، خبره و مستعد توانسته اقبال فراوانی را نه تنها در تهران بلکه در بسیاری استان‌ها و شهرستان‌ها همراه داشته باشد.
امروز تقریباً می‌توان گفت نه تنها در تهران بلکه در بسیاری شهرستان‌ها شبی نیست که حداقل یک اثر نمایشی به صحنه نرود. چه آنکه در تهران هر شب بیش ۱۴۰ تا ۱۵۰ نمایش به واسطه نیروی جوانی همان هنرمندان و آینده داران تئاتر حرفهای کشور در سال‌های روبرو به صحنه می‌رود.
آرزوها و دلتنگی‌ها
این بازیگر پیشکسوت در پایان ابراز امیدواری کرد با بهبود شرایط جسمی بتواند بار دیگر در سینما، تئاتر یا تلویزیون حضور پیدا کند، قلب و روح هر بازیگری همزمان با جدا افتادن از حرفه‌اش، آزرده می‌شود. به ویژه طی چند سال اخیر که دوستان و همکاران بزرگی مانند داوود رشیدی، عزت الله انتظامی و جمشید مشایخی را از دست داده و تنها دوست دوران قدیم وی علی نصیریان عزیز هنوز در حال فعالیت است.
کشاورز گفت: خوشبختانه طی این مدت دوست عزیزم نصیریان و دیگر بازیگران پیشکسوت برای عیادت به سراغم آمده اند؛ قلب و روح و احساسم گواهی می‌دهد به محض بازیابی توانم و تجربه حضور مجدد برای بازی در تئاتر، سینما و تلویزیون می‌توانم مانند گذشته، بیش از پیش از زندگی لذت ببرم و البته به قدر قطره‌ای از اقیانوس بیکران محبت مردمان سرزمینم به قدر قطره ای طی این چند سال اخیر گرفتاری با بیماری باشم.
گفت و گو از: امین خرمی
نظر شما