فراز و نشیب روابط امان - دمشق

روابط اردن و سوریه در سال 2011 همزمان با شروع بحران سوریه رو به رکود گذاشت؛ زمانی که نخستین جرقه های ناآرامی در استان درعا واقع در جنوب سوریه شعله ور شد، اردن همسایه جنوبی آن حمایت خود را از مخالفان سوری در درعا اعلام کرد.

پس از آن، تبعیت اردن از موضع کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس و پیش از همه عربستان سعودی در قبال سوریه موجب شد، روابط امان و دمشق رو به سردی برود هرچند این روابط به طور کامل قطع نشد، اما در فواصل زمانی مختلف با فراز و نشیب هایی همراه بود از جمله اینکه اردن در سال 2014  "بهجت سلیمان" سفیر سرویه در امان را اخراج کرد و "ایمن علوش" کاردار سفارت سوریه عهده دار مسئولیت های سفارت شد، در مقابل سفارت اردن در سوریه نیز وضعیت مشابهی پیدا کرد و فقط کاردار در آنجا حضور داشت.

** بستن گذرگاه مرزی مشترک با سوریه

با در نظر گرفتن اینکه طول مرز مشترک اردن با سوریه 375 کیلومتر است، می توان به اهمیت گذرگاه مرزی بین دو کشور در تبادل کالا و روابط تجاری مشترک پی برد، اما اردن با وجود مشکلات اقتصادی که همچنان با آن دست به گریبان است، در آغاز جنگ در سوریه گذرگاه مرزی جابر- نصیب را بست؛ اقدامی که به میزان زیادی به ضرر امان تمام شد؛ به این معنی که ارزش صادرات اردن به سوریه در سال 2011 بالغ بر 255.5 میلیون دلار بود که این رقم در سال 2016 به 13.9 میلیون دلار کاهش یافت.

از سوی دیگر اردن با وجود اعلام حمایت از مخالفان سوری در استان درعا در روزهای نخست ناآرامی ها، هنگام تحریم و بسته بودن مرزها هیچ کمکی به آنان نکرد.

در این شرایط باید پرسید با وجود مشکلات  اقتصادی اردن و اهمیت گذرگاه مرزی مشترک با سوریه در تبادل کالا و فعالیت تجاری و سود اقتصادی حاصل از آن برای هر دو کشور، چرا اردن برای از سرگیری روابط با سوریه همچنان تردید دارد؟.

در پاسخ به این سوال باید به دنبال عواملی بود که مانع از سرگیری روابط بین اردن و سوریه می شود.

** موانع ازسرگیری روابط اردن و سوریه

از آنجا که اردن یکی از متحدین آمریکا در منطقه به شمار می آید و واشنگتن نیز به صراحت اعلام کرده که پیش از حل و فصل سیاسی بحران سوریه امکان بهبود روابط با نظام حاکم در این کشور وجود ندارد، پرواضح است که اردن برای بهبود روابط خود با سوریه گام های استواری برنمی دارد.

 بنابراین در پرتو فشارهای خارجی و نیز تمایل شدید اردن به حفظ روابط با آمریکا و عربستان سعودی، روند بهبود روابط آن با سوریه کند پیش می رود.

"احمد الروسان" کارشناس سیاسی و حقوقی اردنی در گفت وکو با خبرنگار ایرنا در این خصوص گفت: فرمان ماشین روابط (میان امان - دمشق) در اختیار آمریکا است و واشنگتن این روابط را آنطور که رژیم صهیونیستی می خواهد، سمت و سو می دهد.

وی در عین حال اظهار داشت: سفر وزیر حمل ونقل سوریه به اردن  به معنی آغاز گشایش روابط اردن با سوریه است و امان در نظر دارد از این طریق برای مقابله با فشارهای آمریکا  برگ برنده ای در اختیار داشته باشد به ویژه اینکه "جراد کوشنر" داماد  "دونالد ترامپ" رئیس جمهور آمریکا  قرار است چندی دیگر در چارچوب سفر منطقه ای راهی اردن شود و پیش بینی می شود حامل خواسته های آمریکا از امان باشد؛ خواسته هایی که اردن بدون پشتوانه عربی به ویژه سوریه قادر به رویارویی با آن نیست.

الروسان ادامه داد: به هر حال اردن اکنون به کمک روسیه و به منظور ایجاد تنوع در گزینه های خود در تلاش برای بهبود روابط با سوریه است و چه بسا نماینده ای را نیز به ایران بفرستد، علاوه بر این شاه  اردن به زودی به مسکو خواهد رفت.

به هر حال در تحلیل موانع بهبود روابط اردن با سوریه باید در نظر داشت تبادل دیدارهای رسمی بین دو کشور وجود ندارد و هر دو طرف با نوعی احتیاط و ملاحظه کاری به روابط دو جانبه می نگرند و در این میان یکی از عواملی که روند بهبود روابط مشترک را کند می کند، دخالت طرف های منطقه ای و بین المللی است.

تا پیش از این امان در توجیه خودداری از سرگیری روابط با سوریه مدعی بود آینده سوریه نامعلوم است و مشخص نیست نظام بشار اسد همچنان پابرجا بماند یا خیر، اما اکنون پس از ایستادگی مثال زدنی دولت، ملت و ارتش سوریه و آزادی  90 درصد از خاک این کشور از اشغال تروریست ها به نظر می رسد اردن به سمت ازسرگیری روابط با سوریه پیش می رود.

در مارس سال جاری میلادی اردن میزبان کنفرانس اتحادیه پارلمان های عربی به عنوان زیرمجموعه ای از اتحادیه عرب بود. در آن زمان "عاطف الطراونه" رئیس مجلس این کشور از سوریه برای مشارکت در این کنفرانس دعوت کرد، آن هم در شرایطی که به دلیل تعلیق عضویت سوریه در اتحادیه عرب، کرسی آن سالها در چنین محافلی خالی مانده بود.

این اقدام رئیس مجلس اردن به تنهایی و فقط از سوی شخص او صورت نگرفت بلکه بعدها مشخص شد که الطراونه در این خصوص با روسای پارلمان های کشورهای عربی رایزنی کرده بود. وی همچنین بخشی از سخنرانی خود در افتتاحیه این کنفرانس را به دمشق اختصاص داد و گفت: باید برای رسیدن به راهکاری سیاسی در سوریه تحرک موثری انجام داد که ضامن حفظ وحدت سوریه و امنیت و ثبات آن باشد تا بتواند بار دیگر به عنوان یک کشور عربی تاثیرگذار نقش خود را بازیابد.

هیئت سوری شرکت کننده در این کنفرانس نیز بلافاصله در واکنش به این موضع، ضیافت شامی را برای اعضای کمیته دوستی پارلمانی اردن و سوریه در منزل ایمن علوش کاردار سفارت سوریه در امان ترتیب داد.

این در حالی است که سوریه همواره اعلام کرده، از آنچه منافع دو کشور را تضمین می کند، استقبال می کند.

** گام های اقتصادی برای بهبود روابط با سوریه

گذرگاه مرزی جابر- نصیب در اواخر سال 2018 پس از سه سال بازگشایی شد. بسته بودن این گذرگاه خسارت مالی زیادی به اردن وارد آورد. این گذرگاه از زمان ناآرامی و جنگ در سوریه در فواصل زمانی مختلف بسته اعلام شده و سپس بازگشایی می شد، اما صرف نظر از بازگشایی این گذرگاه، گام های موثر دیگری برای ازسرگیری روابط اقتصادی بین دو کشور برداشته نشده است.

دکتر "خیام الزعبی" استاد روابط بین الملل دانشگاه الفرات سوریه در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: نشانه های از سرگیری روابط سوریه و اردن از زمان بازگشایی گذرگاه مرزی مشترک در نیمه اکتبر گذشته ظاهر شد،  از آن زمان اردن و سوریه میزبان هیئت های اقتصادی دو طرف بوده اند که آخرین مورد آن سفر یک هیئت اقتصادی اردنی به سوریه در فوریه گذشته بود که در جریان آن با "علی الحمود"  وزیر حمل و نقل سوریه دیدار کردند.

الزعبی گفت: اردن به خوبی می داند که اگر نگوییم قطع روابط ، کاهش روابط با سوریه موضعی شتاب زده و بی حاصل بود و امان الان به شکل های مختلف می کوشد در دلایلی که موجب این موضع گیری شد تجدید نظر کند .

در این میان امان امیدوار است بتواند در بازسازی سوریه مشارکت داشته باشد و بر این اساس اتاق بازرگانی اردن مشارکت بخش خصوص در بازسازی سوریه را خواستار شده و پیشنهاد کرده به مرکز لجستیکی برای نقل کالا در جریان بازسازی سوریه تبدیل شود.

همچنین طارق الخوری نماینده پارلمان اردن که گفته می شود به سوریه نزدیک است، تلاش زیادی برای توسعه و تقویت روابط امان - دمشق بعمل آورد از جمله اینکه پیشنهاد از سرگیری تبادل پروازها و استفاده هواپیماهای اردنی از حریم هوایی سوریه را مطرح کرد .

وی همچنین یکشنبه شب از سفر قریب الوقوع "علی الحمود" وزیر حمل و نقل سوریه به امان خبر داد و گفت احتمالا این سفر پنجشنبه (پس فردا) انجام شود.

با این توضیحات و با در نظر گرفتن اینکه الحمود در حالی به عنوان یک وزیر سوری راهی اردن خواهد شد که موضوع تبادل کالا از طریق گذرگاه مرزی مشترک جابر- نصیب برای هر دو کشور حائز اهمیت زیادی است، باید پرسید آیا میزبانی امان از یک وزیر سوری آغاز ازسرگیری روابط و تقویت آن بین دو کشور در سطح مقامات عالی رتبه خواهد بود؟.

در همین ارتباط "مهند الحاج علی" نماینده  مجلس سوریه در گفتگو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: امیدواریم این سفر سرآغاز مرحله جدیدی در روابط با اردن باشد و به هیچ وجه تحت تاثیر فشار آمریکا علیه امان قرار نگیرد.

** آغاز روند بهبود روابط اردن و سوریه در سال جاری

این نماینده سوری در توضیح این مطلب افزود: تقریبا از یک سال پیش روابط سوریه و اردن رو به بهبود گذاشته به این ترتیب که حموده صباغ رئیس مجلس سوریه و یک هیئت پارلمانی برای حضور در کنفرانس اتحادیه پارلمان های عربی راهی امان شد و در آنجا مورد استقبال گرم رئیس پارلمان اردن قرار گرفت و به دنبال آن گذرگاه مرزی جابر – نصیب بازگشایی شد، اما آنچه غیرمنتظره بود اینکه این گذرگاه عملا بازنشد، زیرا اردن محدودیت های متعددی را برای وورد کالاهای سوریه و کامیون ها اعمال می کرد.

وی افزود: این اقدامات  اردن در پی سفر "جان بولتون" مشاور امنیت ملی کاخ سفید  به اردن صورت گرفت و نشان می دهد آمریکا همچنان کشورهای همسایه سوریه را برای اعمال تحریم و محاصره یکجانبه و ظالمانه علیه ملت سوریه تحت فشار قرار می دهد.
با این توضیحات باید منتظر نتایج سفر وزیر حمل و نقل سوریه به اردن ماند تا روشن شود، امان چقدر در گشایش روابط با سوریه جدی است.