نشست تخصصی «میراث هنری ایران و قفقاز» با حضور مرتضی رضوانفر عضو هیات‌علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، درباره پروژه میدانی «میراث مشترک ایران و جهان؛ با تکیه بر کتیبه‌های فارسی» که طی چند سال اخیر در کشورهای چین، تانزانیا، کنیا، ترکیه، جمهوری آذربایجان، هندوستان، ارمنستان و قفقازِ روسیه، به‌صورت فردی انجام داده است، برگزار شد.
در ابتدای نشست، مسعود ناصری مدیرکل امور هنری فرهنگستان هنر و دبیر این نشست، سخنان خود را این‌گونه آغاز کرد: «در همه‌جای جهان اشتراکات فرهنگی مانند دین، ادبیات، آیین، شعر، اسطوره و هنر، بین اقوام و ملیت‌های مختلف وجود دارد؛ اما وقتی این اشتراکات زیاد شود و به‌طور پیوسته باشد، می‌توانیم آنها را نام‌گذاری کنیم؛ نام‌هایی مانند جهان شرق، جهان غرب، جهان اسلام و ایرانِ فرهنگی نیز به همین شکل نام‌گذاری شده است. از دیدگاه من سه مورد از این اشتراکات فرهنگی بسیار مهم هستند؛ "دین"، "اسطوره‌ها" و "زبان".
"زبان" بسیار مهم است و حامل همه واکنش‌های عاطفی، عقلانی و منطقی جامعه و مهم‌ترین وجه اشتراکات جامعه است. این سه عنصر در ایجاد ایران فرهنگی بسیار مؤثر بوده است.»
وی همچنین به پیشینه چنین نشست‌هایی (با دیدگاه ایران فرهنگی) در فرهنگستان هنر اشاره کرد و گفت: «فرهنگستان هنر پیش‌تر نیز روی "هزار شهر" کار کرده است. در همایش‌ها تلاش فرهنگستان بر این بوده که ایران فرهنگی را به‌عنوان معرفی مشترکات فرهنگی، عرضه کند و نمایش دهد.»
در ادامه مرتضی رضوانفر، سخنان خود را با سپاسگزاری از فرهنگستان هنر و حضور استادان و بزرگان شرکت‌کننده، شروع کرد: «پروژه میراث مشترک ایران فرهنگی از پنج سال پیش آغاز شده است؛ از جایی که وزارت امور خارجه منعکس کرد که در بعضی از کشورها مانند ازبکستان، ترکمنستان، ارمنستان و... کتیبه‌های فارسی‌زبان را به بهانه‌های گوناگون برمی‌دارند و یا جایش را با کتیبه‌هایی به زبان‌های دیگر عوض می‌کنند. در هند ۷هزار کتیبه به زبان فارسی داریم که متأسفانه به آنها توجه نمی‌شود. این تحقیقات میدانی بسیار خاص بود و برای نیل به این هدف بزرگ، یاری رایزن‌های فرهنگی ایران در کشورهای مختلف و بعضی سفارت‌خانه‌ها بسیار شایان توجه است.»
وی با ارائه تصاویری از کتیبه‌ها و بنانوشته‌های بررسی‌شده، ادامه داد: «دلیل اینکه ما به کتیبه‌ها روی آوردیم این بود که خوش‌نویسی، نقش شمایل‌نگاری، نقاشی و مجسمه‌سازی معماری مسیحی را در دوران اسلامی به عهده گرفت. با سرعت رشد جهان اسلام، ساخت مساجد، مدارس، تکایا و خانقاه‌ها افزایش پیدا کرد و برای اینکه این بناها شناسنامه‌دار شوند، کتیبه‌دار هم شدند و کتیبه‌ها مهم‌ترین تزیینات اسلامی شدند.»
رضوانفر در ادامه به اهمیت زبان فارسی در جهان اشاره کرد و گفت: «عثمانی‌ها زبان فارسی را به اروپای شرقی بردند و آنجا مملو از کتیبه‌هایی به زبان فارسی است؛ زیرا زبان فارسی زبان میانجی آن روزگاران بوده است. سند این ادعا، نامه‌ای است که در موزه واتیکان موجود است. این نامه که امپراتور چین برای پاپ اعظم اروپا نگاشته، به زبان فارسی است و در آن بیان شده است که امپراتور چین نامه را به زبان‌های مغولی و چینی نیز نوشته، اما احتمال داده که در دربار واتیکان، نتوانند خط چینی و مغولی را بخوانند؛ بنابراین نامه را به زبان فارسی نیز نوشته و آورده: نامه را به زبان فارسی هم نوشته‌ام؛ زیرا زبان جهانی است.»
وی همچنین درباره اهمیت و جایگاه شعر و زبان فارسی با اشاره به تصاویر کتیبه‌ها گفت: «عثمانی و صفویه دو دشمن بودند، اما نکته جالب این است که هر دوی آنها از یک کتیبه و یک شعر برای سردر دربار خود استفاده کرده‌اند. این امر نشان‌دهنده جایگاه والای زبان فارسی به‌عنوان زبانی جهانی فارغ از سیاست و حکومت و جنگ است. عثمانی‌ها با اینکه زبان رسمی دربار و کشورشان فارسی نبوده و دشمن ایران نیز بودند، شعر فارسی را بر سردر دربار، مساجد و مدارس خود به کار می‌بردند. قدرت نفوذ زبان فارسی در این کتیبه‌ها و سردرنوشته‌ها کاملاً آشکار است. در اهمیت زبان فارسی این نکته را نیز می‌توان گفت که ما در ایران، شعر فارسی در محراب‌های مساجد نداریم، ولی در قفقاز سه مسجد پیدا کردیم که شعر فارسی در محراب داشتند.»
در انتهای نشست، با حضور شرکت‌کنندگان و استادان، نمایشگاه تصاویر آثار و کتیبه‌های فارسی زبان قفقاز در گالری لرزاده مؤسسه فرهنگی، هنری و پژوهشی صبا گشایش یافت.
در این نمایشگاه که حاصل یک پروژه پژوهشیِ فراملی ـ منطقه‌ای است، میراث مشترک ایران و قفقاز با تکیه بر کتیبه‌ها و تزیینات معماری از زبان تصاویر به نمایش در آمده است.
این روایت تصویری، برآمده از پروژه‌ای جامع و طولانی‌مدت است که مرتضی رضوانفر آن را از پنج سال پیش آغاز کرده است. در این پروژه که همچنان هم ادامه دارد، به ردپای میراث‌های مشترک ایران و جهان ــ از شرق چین تا قلب آفریقا ــ در معماری، تزیینات معماری و کتیبه‌نگاری‌ها پرداخته شده است.
در این بخش، کتیبه‌ها و تزیینات معماریِ ایرانی را در جمهوری‌های قفقاز شمالی (داغستان، اوستیا ـ آلانیا، جمهوری کاباردینا ـ بالکاریا) و قفقاز جنوبی (آذربایجان و ارمنستان)، در قالب ۲۵ تابلوی پژوهشی شامل نمای کلی آثار و تصاویر کتیبه‌ها و توضیحات مربوط به هر یک به‌صورت دوزبانه مشاهده خواهیم کرد. این نمایشگاه تا ۲۰ مرداد ۱۳۹۸ برجاست و فرصت بازدید از آن برای عموم علاقه‌مندان همه‌روزه، به‌جز روزهای تعطیل، از ساعت ۱۰ تا ۱۹ مهیاست.
همزمان با این نمایشگاه، کارگاه تخصصی یک‌روزه‌ای نیز توسط عکاس و پژوهشگر این پروژه برگزار می‌شود که به بررسی و تحلیل آثار، کتیبه‌ها و تزیینات اختصاص خواهد داشت.
شرح کامل نشست و نمایشگاه «میراث هنری ایران و قفقاز» متعاقباً در نشریه سفیر هنر فرهنگستان هنر ارائه می‌شود.
در این نشست که به همت فرهنگستان هنر برگزار شد علیرضا اسماعیلی، سرپرست فرهنگستان هنر؛ علی تقوی، معاون پژوهشی فرهنگستان هنر؛ عبدالمجید ارفعی، پژوهشگر و متخصص زبان‌های باستانی و ایلامی‌شناس؛ بهروز عمرانی، رئیس پژوهشکده میراث فرهنگی؛ اکبر عالمی، پژوهشگر و استاد دانشگاه تربیت مدرس در این نشست حضور داشتند.
نظر شما