زخم آلودگی دریای خزر چشم انتظار اقدامات عملی برای التیام

به گزارش خبرنگار ایرنا، نگرانی کشورهای ساحلی خزر از وضعیت رو به تخریب محیط زیست این محدوده آبی، افزایش روزافزون فعالیت های اکتشاف و استخراج نفت و گاز و صنایع وابسته به آن، کاهش روزافزون منابع آبزی بویژه ماهیان خاویاری که گونه های در حال انقراض به شمار می روند و در نتیجه کاهش تولید خاویار به عنوان یکی از منابع ارز خارجی، کاهش تنوع زیستی و تخریب زیستگاه ها و ورود گونه های غیربومی مهاجم از جمله عواملی بودند که تدوین ، امضا و اجرای این کنوانسیون منطقه ای را ضروری کرده بود.

از سال ۱۹۹۱ و پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی به دلیل وضعیت بحرانی این دریا، بر اساس تمایل پنج کشور حاشیه آن (آذربایجان، ایران، قزاقستان،‌ روسیه و ترکمنستان)، برنامه محیط زیست دریای خزر با هدف همکاری در زمینه حفاظت از این دریا تدوین شد. در پی این رویکرد در سال ۱۹۹۵ همه کشورهای ساحلی برای جلوگیری از تخریب بیشتر محیط زیست دریای خزر و نجات آن، در مورد اجرای برنامه ای بدین منظور تحت عنوان برنامه محیط زیست دریای خزر (CEP) به توافق رسیدند.

به طور کلی از ابتدای شکل گیری برنامه محیط زیست دریای خزر، یکی از اهداف عمده این برنامه تشویق کشورهای ساحلی به ایجاد یک کنوانسیون زیست محیطی بوده است. ثمره تلاش هایی که از سال ۱۳۷۵ شمسی با برگزاری اجلاس منطقه ای در ژنو سوئیس شروع و تا آبان ماه سال ۱۳۸۲ تداوم پیدا کرد، تدوین یک چارچوب حقوقی زیست محیطی به منظور ایجاد تعهدات برای کشورهای ساحلی بوده که این سند تحت عنوان "کنوانسیون حفاظت از محیط زیست دریایی دریای خزر" در ۱۳ آبان ماه سال ۱۳۸۲ (چهارم نوامبر ۲۰۰۳) به امضاء وزرای محیط زیست و نمایندگان تام الاختیار کشورهای ساحلی دریای خزر در تهران رسید و عنوان "کنوانسیون تهران" را نیز کسب کرد.

با وجود اینکه این کنوانسیون از تاریخ ۲۱ مردادم اه ۱۳۸۵ برای همه کشورهای ساحلی دریای خزر لازم الاجرا شد اما تا کنون به طور واقعی هیچکدام به صورت عملیاتی آن را اجرا نکرده اند و یا اگر هم مواردی از آن اجرا شد با برداشت شخصی بوده است.

حال با گذشت بیش از سه دهه از نگرانی های بین المللی و منطقه ای از آلودگی زیست محیطی دریای خزر ، رفتار کشورهای حاشیه خزر تا حدودی نشان دهنده فروکش کردن نگرانی و یا به نوعی خود فراموشی شرایط این پهنه آبی است.

با وجود اینکه بیشترین میزان آلودگی دریای خزر ناشی از اکتشافات و آلودگی های نفتی در نیمه شمالی این پهنه آبی است ، اما همواره کشورهای شمالی قدم جدی برای جلوگیریاز آلودگی بیشتر این دریا نگرفتند.

سالهاست که اجرای کنوانسیون حفاظت از محیط زیست دریای خزر فقط محدود به همایش ها و کنفرانس ها شده است و به اعتقاد کارشناسان کشورهای ساحلی خزر به دلیل منافع شخصی به صورت خودخواسته و آگاهانه از اقدام به پروتکل های حافظی آن ممانعت می کنند.

به اعتقاد مسئولان ایرانی دلایل مختلفی وجود دارند که هنوز پس از گذشت ۱۳ سال از لازم الاجرا شدن کنوانسیون تهران ، قدم عینی در اجرای این کنواسیون برداشته نشد.

استقرار دبیرخانه در ژنو زخم کاری به کنوانسوین تهران

مهم ترین مشکل در اجرای کنوانسوین ژنو که اغلب کارشناسان محیط زیستی کشورهای منطقه بر آن اتفاق نظر دارند، قرار گیری دبیرخانه کنوانسیون حفاظت از زیست محیطی در کشوری بیگانه از مشکلات زیست محیطی خزر است.قرار گیری دبیرخانه به عنوان هسته نظارتی و همچنین اهرم فشار بر اجرای پروتکل های کنوانسیون در کشور سوئیس سالهاست که مورد انتقاد کارشناسان محیط زیستی بوده و این پرسش را بی پاسخ گذاشته است که چه نظارتی می توان بر رفتار تخریبی کشورها بر زیست و حیات دریای خزر از هزاران کیلومتر دورتر انجام داد؟

همچنین سالها اعتراض ایران و کارشناسان محیط زیست به مقر دائم سازمان ملل متحد در ژنو سوئیس برای انتقال این دبیرخانه به یکی از کشورهای حاشیه خزر بی نتیجه مانده و حتی پاسخی دریافت نکرده است.

اینکه کشورهای حاشیه خزر همواره از اجرای پروتکل های کنوانسیون تهران سر باز می زنند یک طرف ، و اینکه حتی در همایش هایی بانام گرامیداشت دریای خزر باز هم به دنبال منافع اقتصادی خود هستند دردی دوچندان است.

در تازه ترین رخداد، امروز پنجشنبه در همایشی روز جهانی دریای خزر که به میزبانی شهر بابلسر مازندران برگزار شد، نمایندگان کشورهای همسایه گویی به دنبال تبلیغات اقتصادی و همچنین جذب سرمایه گذاربودند و کوچک ترین اشاره ای به کنوانسیون تهران و همچنین آلودگی دریای خزر نکردند.

البته سفرای کشورهای ایتالیا و آلمان که هیچ منافع اقتصادی و حتی سرزمینی با دریای خزر ندارند بیشتر از فرستادگان کشورهای همسایه در همایش نسبت به تبعات زیست محیطی و اجتماعی – سیاسی آلودگی خزر  نگران بودند.  

با وجود اینکه نماینگان ایران در سخنرانی خود بارها و بارها آلودگی دریای خزر را نگران کننده و عدم اجرا و تاخیر در اجرای کنوانسیون تهران را خلاف مقررات بین الملل و همچنین مرگ تدریجی خزر دانستند ، مهمانان خارجی از کشورهای همسایه هیچ اشاره ای به مسائل زیست محیطی خزر نکردند.

سخنرانان غیر ایرانی امروز همایش شامل سفیر روسیه ، سفیر قزاقزستان و سفیر کشور آلمان بودند.

سخنان سفیر قزازقستان به معرفی فرصت های سرمایه گذاری کشورش سپری شد و سفیر روسیه نیز به تجارت های دو و چند جانبه پرداخت.

اگر چه  سفیر قزاقستان اجرای کنوانسیون حقوقی دریای خزر را به عنوان یک قانونی لازم الاجرا در حد قانون اساسی برای همه کشور ها تعبیر کرد ولی در سخنانش گزارشی از اقدامات کشور متبوعش در این زمینه ارائه نکرد.

با این وصف سفیر ایتالیا از آلودگی زیست محیطی دریای خزر ابراز نگرانی کرد و خواستار کمک همه کشورها از جمله کشورهای اروپایی شد و اعلام آمادگی کرد که ایتالیا برای حفاظت و کاهش آلودگی زیست محیطی دریای خزر آماده همکاری است.

اراده ای برای کاهش آلودگی زیست محیطی خزر وجود ندارد

معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور هم در این همایش تاکید کرد: تا کنون اراده و عزم جدی از سوی حاکمان کشورهای همسایه برای کاهش آلودگی دریای خزر ندیده ایم.

عیسی کلانتری گفت : کنوانسیون حفاظت از دریای خزر همواره در همایش ها و جلسات مطرح شد و هیچ گاه رنگ عملیاتی به خود نگرفت .

وی ادامه داد: منفعت طلبی و منافع اقتصادی نباید چشم همه کشورهای حاشیه خزر را بر حرکت این پهنه آبی به سمت بحران زیست محیطی ببندد و باید نستب به این موضوع هوشیارانه عمل کنیم.

معاون رئیس جمهور تاکید کرد: کنوانسیون تهران به یک حسرت برای دریای خزر تبدیل شده است و قرارگیری دبیرخانه آن عملا اجرای کنوانسیون توسط کشورها را منتفی کرده است .

استاندار مازندران نیز با بیان اینکه دریای خزر در چند دهه اخیر با افزایش بهره‌برداری رو به رو بوده است، گفت: متاسفانه کشورهای حاشیه خزر عقب‌ماندگی توسعه‌ای خود را با فشار بر محیط زیست خزر جبران می کنند.

احمد حسین‌زادگان افزود: کشورهای حاشیه خزر با روش‌های کشورهای توسعه یافته در حال جبران عقب‌ماندگی اقتصادی خود هستند که با شرایط اقتصادی و محیط زیستی خزر همخوانی ندارد. 

وی تاکید کرد: مصیبت جدی این است که همه کشورهای حاشیه خزر بهره برداری با حداکثر توان از دریای خزر را می خواهند تا نیازهای توسعه ای خود را بر طرف و یا تامین کنند و مشکلات اقتصادی داخلی کشور را بپوشانند. 

نماینده عالی دولت در مازندران با بیان اینکه هیچ کشوری در حوزه خزر نمی‌تواند ادعا کند از بحران و مشکلات زیست محیطی دریای خزر بی بهره است، افزود: امروز خزر با مشکلات بسیاری رو به رو است که بخش مهم آن عدم مسئولیت پذیری کشورهای ساحلی خزر است. 

نگرانی یکجانبه دریای خزر از سوی ایران و بی تفاوتی طرف های دیرگ روز به روز بر نگرانی زیست محیطی بزرگترین دریاچه جهان می افزاید.دریای خزر با پنج مصرف کننده امروز در مرز بحرانی شدن قرار دارد و بسیاری از آبزیان آن به سمت انقراض حرکت می کنند. با این وصف همایش امروز با توجه به واکنش نمایندگان کشورهای عضو نشان می دهد که کماکان دریای خزر باید چشم انتظار کنوانسیون تهران باشد، کنوانسیونی که از امضای آن بیشتر از یک و نیم دهه می گذرد.

۹۹۱۹/۱۶۵۴