حدود یک سال و سه ماه پیش آمریکا در اقدامی یکجانبه از برجام خارج شد و اکنون مقامات آمریکایی نگران مفاد قطعنامه ۲۲۳۱ هستند که پس از برجام و بر اساس آن تصویب شد. ظاهرا مقامات آمریکایی در زمان خروج از برجام برآورد درستی از اقدام خود نداشته اند وحالا دریافته اند که با این خروج چه خود را از چه ظرفیت‌هایی محروم کرده اند. اکنون این سوال مطرح است که‌آمریکا به کدام یک از اهداف خود از این اقدام دست یافته است؛
انزوای ایران
احتمالا یکی از اهداف اصلی آمریکا از خروج از برجام منزوی کردن تهران بوده است؛ تصور آمریکایی‌ها این بود که با خروج آمریکا از برجام ایران هم از این توافق خارج می‌شود و امکان اعاده مجدد پروژه امنیتی سازی ایران و اعمال تحریمهای بین المللی علیه تهران فراهم می شود.
اما برخلاف تصور کاخ‌سفید، ترامپ با خارج کردن آمریکا از توافق هسته‌ای کاری کرد که جامعه جهانی و به ویژه شرکای اروپایی آن بخش عمده‌ای از توجه خود را روی حفظ توافق هسته‌ای متمرکز کنند. ایران با ماندن در برجام، و بهره گیری از ظرفیتهای آن روابط دیپلماتیک خود را تقویت و تلاش کرده و توانسته اعتبار ایران را در عرصه جهانی بهبود بخشد، به همین دلیل نگرانی‌های امروز آمریکا خریداری در جامعه جهانی ندارد.
پایان محدودیت‌های تسلیحاتی
بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ که در سال ۲۰۱۵ تصویب شد، برخی از محدودیت‌ها از جمله در مورد خرید و فروش تسلیحات متعارف و فروش موادی با کاربرد دوگانه نظامی باقی ماند. خرید و فروش سلاح‌های متعارف یا موادی با کاربرد دوگانه تنها با اطلاع شورای امنیت و پس از بررسی در یک کمیسیون مشترک مجاز بود. با این حال و بر اساس این قطعنامه این محدودیت‌ها حداکثر در یک ظرف زمانی ۵ ساله بعد از شروع اجرای توافق برجام باقی می‌ماند و این محدودیت‌ها به اضافه محدودیت سفر برخی از مقامات ایرانی از جمله سردار قاسم سلیمانی در این مدت لغو خواهد شد.
حال برایان هوک، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران که به همراه مایک پمپئو وزیر خارجه این کشور برای حضور در نشست شورای امنیت درباره خاورمیانه به نیویورک سفر کرده بود، در مورد پایان برخی از محدودیت‌های ایران بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ ابراز نگرانی کرده‌اند.
پمپئو عصر سه شنبه ۲۹ مرداد در سخنان خود در نشست شورای امنیت درباره خاورمیانه، با اشاره به نزدیک شدن زمان پایان تحریم تسلیحاتی جمهوری اسلامی و محدودیت سفر مقامات ایران از جمله سردار قاسم سلیمانی در اکتبر سال ۲۰۲۰، گفت: «جامعه جهانی باید ببیند چقدر زمان باقی است تا ایران خود را از بند این محدودیت رها کرده و آشوب تازه ای خلق کند و جامعه جهانی برای جلوگیری از چنین اتفاقی چه می‌تواند بکند.»
برایان هوک، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران نیز در سخنانی درباره مکانیزم ماشه و اینکه آمریکا خواستار به کارگیری آن است یا خیر، گفت: «آمریکا دیگر جزو توافق هسته‌ای نیست، بنابراین طرف‌های این توافق باید این تصمیم را بگیرند.»
این مقام آمریکایی بدون اینکه اشاره‌ای به خروج یکجانبه آمریکا از برجام داشته باشد، ایران را به دلیل کاهش تعهدات برجامی به مخدوش کردن توافق متهم کرد و افزود: با این حال، تصمیم درباره این مکانیزم را باید آنهایی که در توافق هستند، اتخاذ کنند.
رئیس برنامه اقدام وزارت امور خارجه آمریکا از اقدامات اخیر ایران در خصوص کاهش تعهدات برجامی نیز ابراز نگرانی کرد و گفت: ایران نباید غنی سازی اورانیوم داشته باشد، اگر این مساله حل شود دیگر نگران نخواهیم بود تا ایران وارد دوره گریز به سمت تولید سلاح اتمی برود. ما مشتاق همکاری با انگلیس درباره ایران هستیم، ما اختلافات تاکتیکی با اروپا داریم اما طیف زیادی از اشتراکات هم وجود دارد. هرگز نباید ایران به سمت دستیابی به سلاح اتمی برود.
هرچند وجهی از این اظهارات در راستای جنگ روانی و تبلیغاتی علیه تهران قابل ارزیابی است بااین حال به نظر می رسد مقامات‌آمریکایی امروز واقعا نگرانی هایی هم دارند و امروز کم کمک متوجه تبعات و پیامدهای خروج یکجانبه و سیاست فشار حداکثری علیه ایران می شوند. اگرچه آمریکا با بهره گیری از ابزارهایی که در اختیار دارد ایران را تحت فشارهای بی سابقه ای قرار داده است با این وجود هنوز نتوانسته دستاورد قابل اعتنایی کسب کند. بویژه که امروز و با رفع ۶ قطعنامه تحریمی علیه ایران آمریکا ابزارهای حقوقی لازم را برای اعمال فشار علیه تهران در اختیار ندارد. در همین زمینه رضا نصری کارشناس حقوق بین الملل امروز در توییتی نوشت: «اگر برجام نبود نفتکش‌های ایران در تمام دنیا به حکم شورای امنیت توقیف شده بودند. این طور نبود که‌آمریکا مجبور شود از یک قاضی در یک دادگاه محلی برای توقیف یک کشتی حکم بگیرد و بعد توسط متحدین اش سنگ روی یخ شود.»
هشدارهایی که ترامپ اعتنا نکرد
آمریکای ترامپ امروز در حالی در یک انزوای خود ساخته قرار گرفته که بسیاری از دوستان و متحدین نزدیکش مصرانه از او خواسته بودند که از برجام خارج نشود. ترامپ تقریبا به تمامی خواسته‌های وهشدارهای متحدین سنتی خود و حتی همکاران نزدیکش در کاخ سفید بی‌اعتنایی کرد؛
تا کنون بسیاری از مقامات آمریکایی در مورد اشتباه دولت ترامپ در خروج از برجام سخن گفته اند. رابرت گیتس، وزیر دفاع سابق آمریکا خروج دولت این کشور از برجام را اشتباه استراتژیک خوانده و گفته است که «این کار موجب انزوای آمریکا شده است، در حالی است که نزدیک‌ترین متحدان اروپایی ما توافق را حفظ کرده‌اند زیرا همه، دست کم تا به امروز بر این باورند که ایران به توافق پایبند بوده است.»
تولسی گابارد عضو دمکرات مجلس نمایندگان آمریکا نیز در گفت و گو با شبکه خبری سی بی اس از سیاست دولت دونالد ترامپ رئیس جمهوری این کشور در قبال ایران و برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) انتقاد کرده و گفته است که «وجود برجام بهتر از نبود هیچ توافقی بود.»
جو بایدن، معاون سابق رئیس‌جمهوری آمریکا و جدی‌ترین نامزد حزب دموکرات برای انتخابات سال آینده نیز گفته است که «فاجعه خودساخته دونالد ترامپ در خروج یک جانبه از برجام نه تنها به توافق بهتری ختم نشده بلکه ایران در آستانه بازگشت به برنامه هسته‌ای خود است و زمینه رویارویی نظامی میان دو کشور هم پدید آمده است.» گذشته زا دموکراتها بسیاری از جمهوری خواهان هم از رفتار نسنجیده ترامپ در خروج از برجام و چشم انداز ناامید کننده سیاست‌های وی علیه تهران سخن گفته اند. با این حال خود کرده را تدبیر نیست.
ایران حدود یک سال بعد از خروج آمریکا از برجام سیاست صبر راهبردی را در پیش گرفت و در واقع سهم خود را برای حفظ توافق چندجانبه برجام پرداخت کرد. با این حال انتظار تامین منابع اقتصادی پیش بینی شده در برجام انتظار و مطالبه بحقی است که ایران از شرکای برجام دارد. از اردیبهشت ماه سال جاری و در حالی که آمریکا کم کمک وارد کوران انتخابات ریاست جمهوری می شود ایران از برنامه خود برای کاهش تعهدات برجامی اش رونمایی و اعلام کرد که دیگر به محدودیت‌های پیش بین شده در برجام پایبند نخواهد بود. نکته قابل تامل اینکه ایران در موضع برتری اخلاقی و سیاسی قرار دارد و اقتدار بومی و درون‌زای آن هم عملا منجر به بازدارندگی قابل توجه تهران در برابرهرگونه رجزخوانی و ماجراجویی شده است.
اکنون زمان مناسبی برای ارزیابی نتایج سیاست فشار حداکثری آمریکای ترامپ علیه تهران وخروج آمریکا از برجام است؛ مقامات‌آمریکایی اذعان می‌کنند که دیگر امکان استفاده از ظرفیتهای پیش بینی شده دربرجام را ندارند آن هم زمانی که محدودیت‌های پیش بینی شده بویژه درحوزه‌های تسلیحاتی و نظامی کم کم به اتمام می‌رسد. دیگر نه زیرساخت‌های حقوقی فشار بر تهران همچون قطعنامه های شورای امنیت در اختیار آمریکاست و نه به واسطه اقدامات خارج ازعرف ترامپ، آمریکا از وجاهت اخلاقی و سیاسی در عرصه بین المللی برخوردار است.
نظر شما