بازمانده از نسل کوچ

خورشید به زور خودش را لابه لای درختان بلوط جا می‌کند، جنگل خودش را از برگ می‌تکاند تا از سایه‌های مهرماه پر شود اما گرمای تابستانی پاییز، اینجا هنوز جا خوش کرده است.  

رود به راه زده است و در سراشیبی زردکوه دوان دوان هی مدام بر زمین می‌خورد، خِس خِس نفس‌های تخت سنگ کنار رود در هیاهوی هوهو کنان باد در دره‌ " گزستان " گم می‌شود، اما کوه کمی آن طرف‌تر ، دست به سینه ایستاده است و دورادور چشم‌انداز منظره‌ای از تابش زردرنگ خورشید را بر دشت تماشا می‌کند.

صدای همهمه زنگوله‌های گله که می‌رسد، جاده خودش را جمع و جور می‌کند و گرد و خاکی برپا می‌شود، یعنی ایل به راه افتاده است تا از دوازده تابستان به حیاط پاییزی خط الراس تازار برسد.

ایل، همه گرمای خاطرات تابستانی بازفت را در دشت زری و مورز جا می‌گذارد ، حالا دشت خالی از عطر خوش علف شده است و مرتع دیگر چیزی برای رو کردن ندارد.

 زندگی همین است، باید گیوه را ور کشید و به دل کوه زد، از ایلراه‌ها به رسم گذشته کوچ عبور کرد، چرا که اگر ایل دیر برسد بر سر قرار مرتع، گله‌های روستاییان، سرسبزی را دامنه کوه خالی می‌کنند و دیگر چیزی عاید عشایر کوچرو نخواهد شد.

کوچ برای عشایری بختیاری در فصل پاییز از چهارمحال و بختیاری به خوزستان انجام می‌شود، اما نه مثل همان دوران فیلم " علف" که کوه و رود رحم نمی‌کردند و سهم خود را از تلف شدن گوسفندان گله‌ها بر می‌داشتند، حالا ایلراه‌ها کمی راه را آسان‌تر کرده‌اند.

زمان" مالکنون" فرارسیده است و کوچ براساس تقویم نانوشته اما تجربه و خِرد پیر طایفه انجام می‌شود، زمان خوب کوچ عشایر ، طول تمام روز است و در شب عریض ماه ، ایل در مکانهای تعیین شده قرق، بار و بنه زمین می‌اندازد تا فردا روز ، نیمه باقی مانده کوچ را به پایان ببرند.

تفنگ برای چیست؟ممکن است از دل کوه، به ناگهان خرس بی هیچ سببی به گله بزند، درست مانند بهار امسال که یکی دو بار خرس از بلوطستان بیرون افتاد و به گله زد و برای چند چوپان زخم کاری از کوچ به یادگار گذاشت.

تفنگ برنو و پوست‌بُر گله‌داران عشایر در این زمان بر دوش خود دارند، تا مبادا گزندی از خرس و حیوانان وحشی آرامیده در دل جنگل به گله برسد ، یا دزدان بخواهند گله را سر و ته کنند و گوسفندان را با خود ببرند.

ایل اگر دیر بجنبد و به سرمای پاییزی بخورد، دشت خیس باران خورده، آنها را زمین‌گیر می‌کند و باران پاییزی چون سیل بهاری، همه هست و نیست ایل را با خود خواهد برد. 
زنان و کودکان تا افتادن نخستین بزرگ زرد پاییزی باید بار و بنه را به سمت قشلاق ببرند و مردان ایل، رمه و گله را با پای پیاده از کوه و دره عبور دهند. 
مالکنون در بین بختیاری‌ها به ویژه عشایر کوچرو این ایل، یادآور کوچ پاییزی از سمت مراتع ییلاق به زمین های قشلاقی است. 
مالکنون آیین تاریخی و دیرین عشایر بختیاری است که به لحظه آغاز کوچ عشایر گفته می‌شود و در آن از  دو واژه ˈمال ˈ به مفهوم آبادی و مجموع سیاه چادرها و ˈکنونˈ به معنای از جا کندن استفاده شده است. 
سران هر طایفه کوچرو برای انجام مالکنون و کوچ پاییزه، همسفران خود را ندا می‌دهند که در یک روز مشخص بار و بنه را برای حرکت به سمت مناطق گرمسیری ببندند و راهی خوزستان شوند. 
در تاریخ کوچ ایل بختیاری، عشایر به صورت پیاده از دو منطقه کوهرنگ و اردل به سمت دشت‌های گرمسیری خوزستان حرکت می‌کردند و تا بهار سال بعد در دشت خوزستان ساکن می شدند، اما این روزها بخشی از کوچ نه با پای پیاده که بر ماشین استوار است و هر کس توانایی مالی بیشتری دارد، زودتر ، مال را بار می‌زند و به سمت گرمسیر می‌رود.

البته این روزها عشایر تمایلی به پیاده بردن گله‌ها ندارند چرا که معتقدند، نه در کوه‌ها و دامنه‌های مسیر خبری از علف و مرتع است و دیگر اینکه به واسطه پیاده‌بردن گله، گوشت گوسفندان آب می شود!

 ایلراه ˈدژپارتˈ و پل ˈخداآفرینˈ نشان از تاریخی بودن کوچ بختیاری دارد که بخشی از سنت‌های کوچ این ایل هنوز در جغرافیایی مرزی طوایف آن حفظ شده است. 
ایل برای رسیدن دشت خوزستان از کنار رودخانه کارون با دره‌های درشت و کوچکش عبور می‌کند تا به دشت های شوشتر، اندیمشک، دزفول، رامهرمز، اندیکا و مسجد سلیمان و لالی و شیرین بهار برسد و در این میسر سخت، گاهی گوسفندان که همه سرمایه طوایف ایل است از دره پایان می افتد یا زیر خودروهای عبوری می رود یا گرگ به گله می زند. 
عشایر بختیاری بر محور دامداری و کشاورزی در سال دو بار به صورت کوچ برون استانی و منطقه‌ای و کوچ درون استانی محل زندگی خود را تغییر می‌دهند که در ابتدای بهار از مناطق گرمسیری یا قشلاقی به طرف مناطق سردسیری و ییلاقی به کوچ می روند. 
ایل بزرگ بختیاری در مناطق چهارمحال و بختیاری، اصفهان، خوزستان و لرستان ساکن هستند و در این بین کوچ بزرگ و کوچک را انجام می دهند. 
کوچ بزرگ همان ییلاق و قشلاق عشایر است و کوچ کوچک، کوچ درون منطقه ای است که عشایر برای یافتن چراگاه ها و مراتع مناسب دست به تغییر مکان خود می زنند. 
زمان کوچ را پیران ایل بر اساس تقویم نجومی تعیین می‌کنند و اگر زمان  ˈماه در عقربˈ باشد از جلوی مسیری که در آن ستاره‌ای نمایان باشد، عبور نمی‌کنند، گاهی مردان نوای غمگنانه سر میدهند و ˈباوه روˈ یا همان اشعار برزگری میخوانند. 
به هنگام کوچ چندین خانوار از یک طایفه با هم کوچ می‌کنند تا بر مشکلات پیش‌روی خود غلبه کنند و این تعاون و همکاری بزرگ در ایل بختیاری است. 
کوچ پاییزی که از چهارمحال وبختیاری به طرف خوزستان انجام می‌شود و به مالکنون شهرت دارد، در موسیقی با حزن و اندوه خاص و ویژه‌ای همراه است و عده‌ای از مردان برای برداشت محصول و یا فروش محصول در مناطق سردسیری (ییلاق) باقی می‌مانند و مابقی با بستن بار و بنه ایل و طایفه بر چارپایان رهسپار سرزمین خوزستان می‌شوند. 
شواهد تاریخی نشان از باستانی بودن کوچ عشایری بختیاری دارد و در برخی از تحقیقات محققان و پژوهشگران داخلی و خارجی این کوچ را به ۱۰ هزار سال پیش از میلاد حضرت مسیح (ص) نسبت می‌دهند. 
اکنون کوچ عشایر بختیاری به عنوان میراث فرهنگی و تمدنی ایران محسوب می‌شود و عشایر بختیاری براساس آموخته‌های ذهنی خود، منطقه جغرافی کوچ ایل را روی حرکت ستارگان در دل شب شناسایی می‌کنند. 
عشایر چهارمحال و بختیاری برای کوچ خود از ۵ ایلراه اصلی عبور می‌کنند تا به خوزستان برسند. 
عشایر این استان از ۵ طایفه بزرگ، ۲۴ زیرطایفه، ۳۲ تیره و ۲ هزار و ۹۴۰ تش تشکیل شده اند. 
با آغاز کوچ پاییزه در استان حدود ۱۹ هزار خانوار عشایری با ۱۳۶ هزار نفر جمعیت و بیش از یک میلیون و ۵۰۰ هزار راس دام به مناطق عشایری شهرستان های ایذه، مسجد سلیمان، لالی و اندیکا در استان خوزستان کوچ می‌کنند و عشایر استان از سمت ایلراه های بازفت، هزار چم، چلو و شیمبار، دزپارت، تاراز و کوه سفید به مناطق گرمسیری خوزستان حرکت می‌کنند. 

معاون توسعه و عمران امور عشایر چهارمحال و بختیاری می‌گوید: براساس تقویم، کوچ عشایر استان از روز ۲۰ شهریور آغاز شد و تا ۲۰ مهرماه ادامه خواهد داشت. 

یدالله چراغپور در گفت وگو با ایرنا، تعداد دام عشایر کوچروی استان را بیش از یک میلیون و ۵۰۰ هزار راس دام سبک اعلام و تصریح کرد: عشایر با گذر از گردنه ' تاراز' و یل راه های 'لاسوزنی' و پل 'ماربره 'به منطقه بازفت می‌رسند و با توقف چند روزه با گذر از زردکوه بختیاری وارد مناطق قشلاقی استان خوزستان خواهند شد. 
معاون توسعه و پشتیبانی امور عشایر چهارمحال و بختیاری با اشاره به هماهنگی لازم مسئولان انتظامی و نظارتی برای ایجاد امنیت عشایر در زمان کوچ افزود: ماموران نیروی انتظامی با همکاری نیروهای بسیج عشایر با استقرار در مسیر کوچ را همراهی خواهند کرد. 
چراغپور، از آمادگی کامل پلیس راهور در محورهای ارتباطی چهارمحال و بختیاری به خوزستان در زمان اجرای تقویم کوچ عشایر خبر داد و تصریح کرد: پلیس از پوشش لباس شب رنگ به منظور کاهش تصادفات جاده ای هنگام عبور دام از امتداد جاده ها در شب از عشایر را در دستور برنامه کار خود دارد. 
وی از تامین و انتقال آب آشامیدنی سالم با تانکر سیار به ایلراه‌های عشایری را از دیگر اقدامات این اداره متولی در خدمات رسانی به این قشر مولد و آسیب پذیر جامعه عنوان کرد.
معاون توسعه و عمران امور عشایر چهارمحال و بختیاری، تولید و تامین علوفه دامی در سال زراعی جاری در مراتع مناطق ییلاقی را مطلوب ارزیابی کرد و افزود: امسال افزون بر ۵ هزار و ۵۰۰ تن نیز محصول جو توسط تشکل ها و اتحادیه های عشایر برای حمل به مناطق قشلاقی خریداری و ذخیره سازی شده است.

به گزارش ایرنا، اکنون بخشی از عشایر کوچرو به دلیل خشکسالی های اخیر و کم شدن سطح مراتع و بی آبی چاه ها با مشکلاتی روبرو شده‌اند و بخشی از این عشایر نیز در سال های اخیر یکجا نشین شده اند. 
 استان چهارمحال و بختیاری با ۱۲۶ هزارنفر جمعیت عشایری به همراه یک میلیون و ۶۰۰ هزار راس دام سبک درون کوچ و برون کوچ ، دومین استان عشایری کشور بعد از استان فارس است. 
۲۰۹۷