مشخصات ژنتیکی گستره ژنومی جمعیت ایرانی شناسایی شد

به گزارش دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی، پرفسور حسین نجم‌آبادی رئیس مرکز تحقیقات ژنتیک دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی گفت: نتایج حاصل از این تحقیق بین المللی که طی سال های ۱۳۹۶ تا ۱۳۹۸ انجام شده، علاوه بر ارزش علمی در تحقیقات پزشکی، زمینه مطالعات گسترده‌تر در حیطه بیماری‌های ژنتیکی و نیز روندهای تاریخی مهاجرتی را فراهم کرده و به واضح تر شدن مسیرهای مهاجرتی در گذشته و اقتباس زبانی توسط جمعیت های بومی کمک می کند.

وی اظهار داشت: مجموعه داده های حاصل از این تحقیق که برای تحقیقات آتی در زمینه بیماری های ژنتیکی نادر و شایع بسیار ارزشمند خواهد بود، در ژورنال " PLOS Genetics " به نشانی https://doi.org/۱۰,۱۳۷۱/journal.pgen.۱۰۰۸۳۸۵   و  با عنوان «واریاسیون ژنتیکی متمایز و هتروژنیتی در جمعیت ایرانی» به چاپ رسیده است.

نجم آبادی با اشاره به اینکه مراکز تحقیقاتی ایرانی و آلمانی یاد شده با بسیاری از دانشگاه های دیگر در ایران و همچنین دانشگاه سیدنی استرالیا همکاری کردند، افزود: محققان اصلی این تحقیق معتقدند که اطلاعات ژنتیکی ایران به ویژه به لحاظ پر کردن خلاء اطلاعات ژنتیکی یک جمعیت شاخص، یعنی داده های گستره ژنومی یک جمعیت بزرگ در یک منطقه مهم از دنیا، از اهمیت شایانی برخوردار است.

وی توضیح داد: تیم محققان این تحقیق، داده های حاصل از ژنوتیپ در گستره ژنوم تعداد ۱۰۲۱ نمونه از داوطلبان سراسر کشور که والدین یا اجداد آنها از ۱۱ گروه نژادی ایران شامل گروه های بزرگ مانند فارس و آذری و نیز گروه های کوچکتر ایرانی مانند عرب، بلوچ، ترکمن، سیستانی، کرد، گیلک، لر، مازندرانی و ساکنان جزایر خلیج فارس بودند را مورد بررسی قرار دادند.

وی افزود: علاوه بر این، محققان، اطلاعات ژنومیک این جمعیت‌ها را در کنار اطلاعات ژنومی منتشر شده از جمعیت های زنده بشری و داده های ۸۰۰ نمونه کشف شده از افرادی که در این منطقه و حوالی آن از هزاران سال پیش زندگی می کردند، قرار داده و آنها را با هم مقایسه کردند.

به گفته نجم‌آبادی، از زمان مهاجرت بشر امروزی از آفریقا، ایران در یک چهار راه مهاجرتی قرار داشته است. علاوه بر این، این کشور به طور مکرر با جریان ژنتیکی ورودی مهاجران در هزاره‌های گذشته مواجه بوده است، افرادی با زبان هندی - اروپایی در این منطقه سکنی گزیدند و همچنین عرب‌ها در قرن هفتم، این سرزمین را فتح کرده و کمی بعد، ترک زبانانی از آسیای مرکزی به این جمعیت ملحق شدند که در نتیجه، جمعیت کنونی ایران شامل گروه های نژادی، مذهبی و زبانی مختلفی است.

وی خاطرنشان کرد: علاوه بر این، از گذشته های دور، ایران نقش مهمی به لحاظ فرهنگی و سیاسی در آسیای مرکزی و غربی ایفا کرده است اما بر خلاف اندازه و موقعیت جغرافیایی این کشور و نیز تاثیرات فرهنگی آن، این کشور تاکنون از مطالعات ژنتیک جمعیت انسانی مغفول مانده و سبب شده که اطلاعات ژنتیکی اندکی از این جمعیت در دست باشد. 

وی اظهار کرد: تا به امروز، بسیاری از دانشمندان تصور می‌کردند که از لحاظ واریاسیون‌های ژنتیکی در جمعیت ایرانی حاضر، یک هموژنیتی وجود دارد. با این حال ، این مطالعه جدید نشان داد که توزیع این واریاسیون دارای ریشه های عمیق بوده و بسیار هتروژن و با تفاوت های بسیار ظریف و دقیق است.

نجم آبادی تاکید کرد: داده های ما مطرح کننده وجود خوشه مرکزی ایرانی است که به طور قابل توجهی در برگیرنده آذری‌ها و عرب‌های ایرانی است. چهار گروه نژادی دیگر ایران (بلوچ، ساکنین جزایر خلیج فارس، سیستانی و ترکمن) با وجودی که جهت گیری دایمی به سمت خوشه مرکزی ایرانی دارند، ولی حاصل یک ادغام ژنتیکی قابل ملاحظه با مشارکت جمعیت های اجدادی متفاوت هستند.

وی افزود: همکاری دو مرکز تحقیقاتی ایرانی و آلمانی در پژوهش یادشده، به درک بهتر الگوهای متنوع ژنتیک انسانی و مارکرهای informative با کاربرد در پزشکی قانونی و ژنتیک پزشکی خصوصا در زمینه تشخیص بیماری ها و نیز تکوین و توسعه درمان های شخصی سازی کمک شایانی می کند.

وی یادآوری کرد: اجرای این مطالعه امکان پذیر نبود، مگر با حمایت بی دریغ معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و نیز نظارت مستمر مسئول کمیته کشوری اخلاق پزشکی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی که ما را در تمامی مراحل این مطالعه همراهی و یاری کردند.

پرفسور« حسین نجم آبادی» رئیس مرکز تحقیقات ژنتیک دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی که دارای کرسی پژوهشی کشوری است و تیم تحت سرپرستی وی، از سال ۱۳۸۱ شناسایی علل ژنتیکی بیماری های منوژنیک را آغاز کرد و تاکنون حدود ۲۰۰ ژن جدید را که اختصاصا در کم توانی ذهنی و ناشنوایی ارثی نقش دارند، شناسایی کرد و اخیرا، مرکزی به همین منظور با عنوان «مرکز ژنومیک کشوری» تاسیس و کاتالوگی از واریاسیون های ژنومیک جمعیت ایرانی را در سال ۲۰۱۸ معرفی کرد.

گروه تحقیقاتی تحت سرپرستی پرفسور «مایکل ناتناگل» نیز در مرکز ژنومیک کلن آلمان بر روی ژنتیک آماری از قبیل ژنتیک اپیدمیولوژی، ژنتیک جمعیت و ژنتیک پزشکی قانونی تمرکز دارد. این مرکز در تحقیقات خود از مجموعه داده های گستره ژنومی روز افزون حاصل از ژنوتایپینگ و نیز توالی یابی نسل جدید (Next-generation sequencing) و نیز مارکرهای ژنتیکی پزشکی قانونی، استفاده می کند.