آنکه بُسه متخصص آثار "گوته" در دانشگاه‌های سوئیس، اتریش و بلژیک است که به مناسبت دویستمین سالگرد نگارش دیوان غربی-شرقی گوته ۱۱ آبانماه در دانشگاه شیراز حاصل چهار دهه پژوهش خود را درباره رابطه گوته و حافظ ارائه کرد.
از دید این استاد ادبیات، گفت‌وگو و مبادلات فرهنگی هدف اصلی تأثیرگذاری دیوان غربی-شرقی است و امروز بعد از گذشت ۲۰۰ سال از انتشار این کتاب، گفتمان ادبیات جهانی را پیگیری می‌کنیم.
بسه با بیان اینکه دیوان غربی -شرقی گوته که پیش‌زمینه آن برگرفته از گنجینه‌های مشرق زمین است، اساس نمایشگاهی را تشکیل می‌دهد که در نقاط مختلف جهان برگزار شده است، از اینکه این نمایشگاه را در دانشگاه شیراز نیز برپا می‌کند، ابراز خرسندی کرد.
او درباره این نمایشگاه گفت: دیوان غربی-شرقی گوته ۲۰۰ شعر دارد که باعث شده از آن به عنوان گوهری ادبی یاد شود؛ به‌ویژه اینکه این کتاب بزرگترین مجموعه شعری شاعر آلمانی به شمار می‌رود.
این استاد دانشگاه خاطرنشان کرد: در نمایشگاه یادشده ۱۷ شعر برتر گوته به‌عنوان نگین اشعار او انتخاب شده است که در قالب تابلوهایی همراه با متن فارسی و نسخه خطی آن به نمایش در آمده است.
به گفته بسه، این نمایشگاه نشان‌دهنده سیر تحول اندیشگانی گوته از سال ۱۸۱۴ تا سال ۱۸۱۹ است و روند پختگی آثار را به خوبی توصیف می‌کند.
استاد ادبیات آلمانی عشق و انگیزه تجربه‌شده را عامل سرودن شعر می‌داند و به اعتقاد او، این سیر در گوته باعث التیام درد دوری زمانی و مکانی از حافظ بوده است.
بسه با اشاره به اینکه گوته در ۶۵ سالگی که سن پیری محسوی می‌شود، راه را برای آفرینش ادبی هموار کرد، عنوان داشت: او در این سن یک دوره بازنگری را در خلاقیت خود آغاز کرده و از تولید آثار ادبی جدید باز ایستاده بود.
این گوته‌شناس اظهار کرد: در همین دوران است که گوته به ترجمه‌ای از دیوان حافظ برمی‌خورد که زندگی او را تغییر می‌دهد؛ چراکه حافظ به منزله بزرگترین شاعر ایران، تاثیری شگرف بر او باقی گذاشت.
آنچه از معنا در گوته آکنده بود در شعر حافظ تبلور یافته بود
بنا بر توضیحات بسه، ترجمه دیوان حافظ نخستین ترجمه از این شاعر در زبان آلمانی بود که باعث شد توجه گوته به او جلب شود و به آن بها دهد و با مقیاسی متفاوت با این پدیده عظیم بنگرد؛ چراکه هرچه از معنا در وجود او آکنده بود، در دیوان حافظ تبلور عینی یافته بود.
استاد ادبیات آلمانی درباره نحوه درک گوته از اصطلاحات خاص عرفانی و شرقی حافظ گفت: برای گوته عناصر اصلی شعر حافظ مانند، عشق، خاطره، زلف، ساقی و مانند این‌ها در قالب تصویر نمایان می‌شد، او این تصاویر را دریافت و تشریح می‌کرد.
بسه ادامه داد: با این تفاسیر گوته در فضای شروعی نو قرار گرفته بود؛ زیرا اروپا در آن دوران از منظر سیاسی آرامش یافته بود و این شاعر و اندیشمند فرصتی یافت تا به سفر بپردازد، در عین حال این سفر با سفر معنوی او نیز گره خورد و زندگی در دنیای حافظ باعث شد طی یک هفته ۱۵ شعر جدید بسراید.
این استاد دانشگاه معتقد است که گوته شعر غربی را به محتوای شعر شرقی درمی‌آمیزد و آن را دوباره با میل خود پیوند می‌دهد.
به بیان این پژوهشگر ادبی گوته با بهره‌گیری از دو گونه ادبیات این امکان را پدید آورد که از ذات یک متن برداشتی دوگانه داشته باشد؛ یکی ادبیات شرقی و دیگری عهد عتیق انجیل که سبب شد شعر گوته برای مردم غرب قابل درک باشد، اما درونمایه‌ای شرقی نیز داشته باشد.
او در ادامه به علاقه‌مندی گوته به سایر عناصر ادبیات فارسی اشاره کرد و از آن میان، خط را مثال آورد و توضیح داد: برای گوته خط عربی تبلور عینی فرهنگ مشرق‌زمین بود؛ زیرا او به درستی دریافته بود که شرق در کتاب خلاصه می‌شود؛ به همین دلیل هم تلاش کرد رسم‌الخط عربی را از روی کتاب‌های شرقی تقلید کند.
بسه افزود: برای گوته مهم بود که تکنیک خط عربی را بشناسد و به این وسیله شناختی واقعی‌تر از فرهنگ شرق داشته باشد.
دیوان غربی- شرقی می‌خواهد انسان‌ها را به هم نزدیک کند
استاد ادبیات آلمانی خاطرنشان کرد: دیوان غربی- شرقی که از دو بخش منظوم و منثور تشکیل شده است، بازتابی از هم هستند و گاه نیز با هم در تضادند؛ اما به هر روی هدف این دیوان این است که به زبان‌های مختلف مردم را در قالب گفتمان به هم نزدیک کند و نشان دهد که آدمی باید گوهر طبیعی در ذات خود را به کمال برساند.
بسه ادامه داد: گوته در دیوان غربی-شرقی ادبیات جهانی را استادانه مشخص ساخته است که درگیر تضادهای ناشی از جنگ و درگیری است و از همین رو می‌توان گفت که دیوانش، از هر زمانی بیشتر زبان حال ماست.
هفته فرهنگی آلمان در شیراز به مناسبت دویستمین سالگرد نگارش دیوان غربی – شرقی گوته، شاعر شهیر آلمانی برگزار شده است و تا ۱۳ آبان ادامه دارد.
دیوان غربی– شرقی یا دیوان باختری–خاوری اثری از یوهان ولفگانگ فون گوته، شاعر، فیلسوف و دانشمند آلمانی است که در سال ۱۸۱۹ منتشر شد. این کتاب به نظم سروده شده است و نویسنده بیشتر در آن از نمادها و عناصر ادبیات شرقی و ایرانی الهام گرفته است.
یوهان ولفگانگ فون گوته زادهٔ ۲۸ اوت ۱۷۴۹ در فرانکفورت – درگذشتهٔ ۲۲ مارس ۱۸۳۲ در وایمار؛ شاعر، ادیب، نویسنده، نقاش، محقق، انسان‌شناس، فیلسوف و سیاست‌مدار آلمانی بود که به حافظ شیرازی و فرهنگ شرقی علاقه‌ای وافر داشت.
خواجه شمس‌ُالدّینْ محمّدِ بن بهاءُالدّینْ محمّدْ حافظِ شیرازی (زادهٔ ۷۲۷ هجری قمری – درگذشتهٔ ۷۹۲ هجری قمری در شیراز) است.
نظر شما