بیشه ناژوان اصفهان، قربانی مدیریت مدرن

بیشه ناژوان پیوندگاه بی‌مانند میراث طبیعی و تاریخی ست، هم از آن رو که بنای آتشگاه را در جوار خود دارد و هم از این رو که زاینده‌رود و سردهانه مادی‌ها، بیشه‌زارها و باغ های صد بیشه ماربین را در دل خود دارد.

باغ‌های صد بیشه ماربین از نصرآباد گرفته تا ناژوان در مسیر پیچ و خم مادی‌های روانی که از زاینده‌رود تغذیه می‌شوند شکل گرفته و این باغ‌ها به همراه بیشه زارهای دو سوی زاینده‌رود از روزگاران گذشته از جاذبه‌های بی‌نظیر شهر اصفهان بوده‌اند.
امروز اما چهره طبیعی ناژوان رو به زوال گذاشته و علاوه بر تخریب و تغییرکاربری باغ‌هایش در اثر خشکسالی های متمادی عرصه‌های این پهنه طبیعی با اماکن تفریحی گوناگون احاطه شده است.

فعالان محیط زیست و دوست‌داران اصفهان بارها علیه آنچه که چهره طبیعی ناژوان را دستخوش تغییراتِ به گفته آنها غیرضروری کرده معترض بوده‌اند اما صدای آنها هیچ‌گاه شنیده نشد و اماکن تفریحی و گردشگری در بیشه ناژوان هر روز توسعه بیشتری پیدا کرد.

به تازگی طرح «باغ گیاه شناسی اصفهان» و طرح «باغ خود پایدار با محوریت باغ‌های ایرانی» مورد توجه شورای شهر قرار گرفته و قرار است در صورت اخذ مجوزهای لازم توسط سازمان پارک‌ها و فضای سبز اصفهان در ناژوان عملیاتی شود.

این در حالی است که ناژوان یک بیشه زار طبیعی در کرانه زاینده‌رود و تشکیل شده از باغ‌ها میوه است و باغ‌هاآن تفاوت زیادی با شاخصه‌های باغ ایرانی دارد. ناژوان در طول بیست سال گذشته دستخوش تغییرات زیادی شده و مدیران شهری اصفهان در دوره‌های پیشین تصمیماتی برای آن گرفته اند که بیشتر در جهت درآمدزایی از اماکن تفریحی بوده و نتیجه ای جز تخریب چهره طبیعی ناژوان نداشته است.

هویت بیشه ناژوان گمشده در پارک جنگلی

ناژوان ته مانده باغهای صدبیشه ماربین است و اصفهان از همین جا تنفس می‌کند، جایی که در سالهای اخیر عرصه‌های طبیعی‌اش از باغ‌ها گرفته تا  بیشه‌زارها، قلمرو اماکن و سازه‌های تفریحی شده است.

خشکسالی‌ها بلای جان باغهای ناژوان بوده و خشکی باغ‌ها و تغییرکاربری آنها موجب شد تا روز به روز، ساخت و ساز مالکان از عرصه ناژوان  بکاهد، از همین جا بود که پای شهرداری به تملک اراضی ناژوان باز شد، شهرداری با هدف توسعه گردشگری و حفظ باغ‌ها سالهاست که متولی نگهداری از ناژوان شده در این سالها شهرداری بیشه ناژوان را تبدیل به «پارک جنگلی ناژوان» کرد. چهره طبیعی ناژوان به مرور از بیشه‌زار مبدل به پارک شد که در آن اماکن تفریحی از جمله باغ پرندگان، آکواریوم، باغ خزندگان، باغ موزه پروانه‌ها، کارتینگ، شهربازی، تله سیژ، پارک آبی کودکان مستقر شدند.

بسیاری از کارشناسان و فعالان میراث طبیعی معتقدند بارگذاری‌های ایجاد شده علاوه بر اینکه پایداری اکولوژیکی این منطقه را تهدید کرده، بیشه ناژوان را از چهره طبیعی خود دور کرده و بیشتر جنبه‌های تصنعی به آن داده است.

با این وجود شهرداری قصد دارد «باغ گیاهشناسی اصفهان» و باغ دیگری را  تحت عنوان "باغِ خود پایدار با محوریت باغ ایرانی" را در ناژوان اجرا کند. باغ گیاه‌شناسی اصفهان به گفته مدیر سازمان پارک‌ها و فضای سبز اصفهان به  عنوان یکی از جاذبه گردشگری جدید در ناژوان اضافه خواهد شد.

ناژوان، قربانی تصمیم مدیران شهری

مدیریت شهری در دوره‌های گذشته، ساختارها و محوطه‌های را به صورت مشارکتی با بخش خصوصی در بیشه ناژوان راه‌اندازی کرده که به گفته رئیس کمیسیون اجتماعی و محیط زیست شورای اسلامی شهر اصفهان ناشی از نگاه اقتصادی مدیریت شهری بوده و بسیاری از سودجویی‌های پشت پرده  مافیاهای اقتصادی باعث شده آسیب‌های جدی به محدوده طبیعی ناژوان وارد شود.

کورش محمدی در گفت و گو با ایرنا می‌گوید: ناژوان می‌توانست به عنوان یک تفرجگاه طبیعی جذابیت لازم را برای هم گردشگر و هم شهروند اصفهانی داشته باشه اما با وجود همه اینها متاسفانه به سمت  تصنعی کردن این فضای تفرجگاهی پیش رفت و خیلی از عرصه‌های این منطقه یا تخریب شد یا تبدیل شد به فضاهای تفریحی.

وی ادامه داد  بیشه ناژوان شبیه به یک پارک شده و البته مدیریت شهری در گذشته برنامه مشخصی برای ناژوان نداشته مگر اینکه با تصمیمات گرفته شده، ناژوان را تبدیل به فضای تفرجگاهی درآمدزا کرده است. این مراکز تفریحی که با قراردادهای مشارکت طولانی مدت به بخش خصوصی واگذار شد اکنون سودی برای شهرداری ایجاد نکرده و تنها یک حرکت مخرب و غیرقابل جبرانی بوده که من فکر می‌کنم کسانی که دیروز این تصمیمات را گرفته اند امروز باید پاسخگو باشند.

محمدی و همکارانش در شورای پنجم و مدیریت شهری بر این عقیده‌اند که نباید در ناژوان توسعه فضای تفریحی اتفاق بیفتد و امیدوار است که این روند ادامه داشته باشد و فضاهای جدید تفریحی اقتصادی در ناژوان اضافه نشود.

این عضو شورای شهر تاکید می‌کند که شورای شهر به شهرداری ابلاغ کرده که هیچ ساخت و سازی نباید در محدوده ناژوان صورت بگیرد و از تصویب طرحی در شورای شهر اصفهان در سال گذشته می‌گوید که بیشتر طراحی باغ ایرانی در ناژوان است.

وی خاطرنشان کرد: این طرح در اختیار سازمان پارک‌ها و فضای سبز است و حتی ناژوان به عنوان یک پایلوت انتخاب شده تا روی درخت‌ها و فضای سبز ناژوان کار شود.

طرح باغ‌های خودپایدار با محوریت باغ ایرانی با هویت ناژوان همخوانی ندارد

این طرح که محمدی از آن سخن می‌گوید همان طرح «باغ خود پایدار با محوریت باغ های ایرانی» است که تاکنون نتوانسته اجرا بشود.

ناژوان شامل بیشه زارها و  باغ‌های میوه است که تفاوت زیادی با باغ ایرانی دارد. باغ‌هایایرانی دارای کوشک میانی هستند و اگر چنین طرحی در ناژوان اجرا شود در واقع زمینه ساز ساخت و سازهای دوباره و بارگذاری‌های بیشتر برای ناژوان خواهد بود.

مدیریت ساماندهی ناژوان در سال گذشته باغی را تحت عنوان «باغ رویش» در ناژوان ایجاد کرد که با تشویق شهروندان به درختکاری مساحتی در حدود پنج هزار و ۵۰۰ متربع تبدیل به باغ شد. باغ رویش اقدامی اصولی و متناسب با باغ و بیشه زار ناژوان بوده اما آیا طرح‌هایی چون باغ‌های موضوعی یا تم پارک‌هایی مثل «باغ ملل» که امروز بیشتر از سوی مدیریت ساماندهی ناژوان پیگیری می‌شود می‌تواند کمکی به حفظ چهره طبیعی ناژان باشد یا آن را از هویتش دورتر می‌کند؟

از سوی دیگر آیا طرح باغ خودپایدار با محوریت باغ ایرانی که مورد توجه شورای شهر است در بیشه‌زار ناژان موضوعیت و سنخیت دارد یا می‌تواند تیری خلاص بر پیکر ناژوان باشد؟!

حشمت الله انتخابی، کنشگر محیط زیست و از اعضای جمعیت طبیعت یاران درباره طرح باغ خودپایدار با محور باغ ایرانی در بیشه ناژوان می‌گوید:  به نظر می‌رسد کسانی که درباره باغ ایرانی در بیشه ناژوان  صحبت می کنند یا باغ ایرانی را نمی شناسند یا ناژوان را نمی شناسند، اگر باغ‌های ایرانی که در فهرست میراث جهانی ثبت شده‌اند را  با هم مقایسه‌ای کنیم، نظیر باغ فین کاشان، باغ شاهزاده ماهان، باغ دولت‌آباد یزد به طور معمول ساختار خاص خودشان را دارند.

وی  اضافه کرد: این باغ‌ها در عین این که خصوصیات خودشان را داشتند اشترکات مشخصی هم دارند به طور مثال در مسیر عبور جوی یا قنات قرار گرفتند؛ در میان دیوارهای بلند محصور هستند و در عین حال دارای کوشک مرکزی هستند. هنر ایرانی این بوده است که این باغ‌ها را به طور عمده در مناطق خشک و کویری  ایجاد کنند و باید گفت هیچگاه در بیشه‌های ناژوان باغ ایرانی با این ویژگی‌ها وجود نداشته است.

انتخابی تصریح کرد : اگر وجود چنین طرحی صحت داشته باشد امیدوارم این طرح، راهی برای ساختن باغ ویلاها نباشد، من معتقدم احیا شدن بیشه‌زارهایی که اکنون ساخت و ساز شده منطقی‌تر است و به طور طبیعی بخش‌هایی که در مالکیت خصوصی هستند باید طرح‌های اصولی برای آنها اندیشیده شود تا حفاظت پایداری از آنها صورت بگیرد اما این طرح‌ها  نمی‌تواند باغ ایرانی باشد.

صدای تشکل‌های زیست محیطی، صدایی که هیچگاه شنیده نشد

شهرداری، بیشه ناژون را پارک جنگلی نامگذاری کرد و این در حالی است که از گذشته‌های دور  نواحی و کرانه‌های زاینده رود به بیشه مشهور بوده‌اند.

ناژوان تنها بیشه به جا مانده از بیشه‌زارهای کرانه‌های زاینده رود است. انتخابی معتقد است دوستداران میراث فرهنگی و طبیعی اصفهان باید تلاش کنند این بیشه به عنوان یک اثر طبیعی ملی ثبت شود، اقدامی که به عقیده او باعث می شود تصرفات در  بیشه ناژوان کمتر شود.

این کنشگر محیط زیست ادامه داد: ناژوان باید به جای پارک عنوان اصلی خودش یعنی «بیشه ناژوان» را داشته باشد، از قدیم یکی از تفرجگاه‌های مردم بیشه‌های اطراف رودخانه بوده و نگاه ما به بیشه هم می‌تواند همان نگاه تفرجگاهی باشد ولی واقعیت این است که امروز نگاه شهری به طور معمول این گونه بوده که باید برای تامین نیازهای مردم از لحاظ تفرجگاهی در ناژوان پارک‌سازی کند و امکاناتی را برای تفرج مردم فراهم کند که این دیدگاه باعث تصرفات بیشتر ناژوان شده است.

ناژوان دیگر ریه کلانشهر اصفهان نیست

ناژوان در سالهای اخیر از چهره طبیعی خود دور و فضاهایی شبیه به پارک در آن طراحی شده است، فعالان محیط زیست و دوستدار اصفهان معتقدند بیشه ناژوان به عنوان ریه تنفسی شهر باید کمترین تغییرات را داشته باشد.

اجرا کردن باغ‌های موضوعی یا تم پارک‌هایی مثل باغ ملل که المان‌هایی از شهرها و کشورهای مختلف خواهد داشت اقدامات جدیدی است که مدیریت ساماندهی ناژوان در حال پیگیری آنهاست.

انتخابی در ادامه گفت و گو با خبرنگار ایرنا در مورد بارگذاری‌هایی که در ناژوان رخ داده و یا در حال برنامه‌ریزی است، گفت: بیشه‌ناژوان بخش عمده‌ای از باغ‌ها ماربین بوده و سردهانه بیشتر مادی‌های اصفهان در این بیشه از رودخانه جدا می‌شود.

وی بیان کرد : اگر ناژوان را به عنوان بیشه‌ناژوان شناسایی و حفظ کنیم و با عنوان پارک به آن نگاه نکنیم، تصرفات و فضاسازی‌های کمتری خواهد داشت اما  اگر هر چند وقت یکبار بارگذاری‌های مثل آکواریوم،  باغ خزندگان و باغ پروانه‌ها که ظاهر هم توقف ناپذیرند در آن ایجاد کنیم به طور طبیعی به بافت اصلی ناژوان لطمه‌های بیشتری وارد می‌شود.

وی خاطرنشان کرد: در سال‌های گذشته تشکل‌های زیست محیطی با  بسیاری از اقداماتی که چهره  طبیعی بیشه ناژوان را مخدوش کرده مخالفت کرده‌اند اما مدیریت شهری بدون توجه به اعتراض‌ها و مخالفت‌های آنان به کار خود ادامه داده است، تشکل های زیست محیطی در برابر شکل‌گیری باغ پروانه‌ها، آکواریوم، باغ خزندگان، تله سیژ موضع گرفتند اما واقعیت این است که این صدا  هیچ‌گاه شنیده نشد.

مدیر طرح ساماندهی ناژوان که به تازگی مدیریتش را در این مجموعه شروع کرد معتقد است که اگر طرح جامع اراضی ناژوان هرچه زودتر تصویب و ابلاغ بشود بهتر می‌توان به حفظ و توسعه ناژوان کمک کرد.

سیدرسول هاشمیان با اشاره به کاشت 10 هزار اصله درخت در سال جاری در پهنه ناژوان به ایرنا گفت: شهرداری در سال گذشته تملک ‌ا و درختکاری‌های زیادی داشته است، ناژوان در شهر اصفهان و در کشور به عنوان جاذبه گردشگری هم مطرح است ولی همت شورای دوره پنجم و شهرداری بر حفظ و توسعه و نگهداری پهنه ناژوان بوده که من فکر می‌کنم در این رابطه شهرداری نمره قابل قبولی داشته است.

وی اضافه کرد : سازمان پارکها و فضای سبز تیم‌های تخصصی در بحث‌های نگهداری دارند و ما با جلساتی که با این سازمان داشتیم در حال پیگیری ایجاد باغ‌های موضوعی هستیم.

باغ ملل، باغ زنبق، باغ رز، باغ داوودی، باغ شفا از جمله باغ‌های موضوعی هستند که مدیر ساماندهی ناژوان به آن اشاره می‌کند. باغ‌هایی که در واقع تم پارک هستند و آنها سعی دارند این تم پارک‌ها را در پهنه طبیعی بیشه ناژوان پیاده سازی کنند.

به گفته وی در زمان حاضر شهرداری بنا دارد زمین‌های تملک شده در شمال ناژوان را به باغ گیاه‌شناسی تبدیل کند، باغی که می‌تواند شامل تم پارک‌ها و کلکسیون های رز، زنبق و داوودی باشد یا تم ‌پارکی تحت عنوان باغ ملل که نمادها و المان‌هایی از شهرها و کشورهای مختلف جهان را در بر می‌گیرد.

نگرانی‌ها از این است که باغ گیاهشناسی و تم پارک‌ها بارگذاری دیگری باشند اضافه بر بارگذاری‌های غیر ضروری و غیر اصولی گذشته که در  بیشه ناژوان رخ داد. حالا اما چالش بزرگتر برای راه اندازی این تم پارکها و باغ گیاه شناسی، کمبود آب و خشکی زاینده‌رود است؛ پروژه‌هایی که نیاز به بودجه‌های زیادی دارند و معلوم نیست با قطع شدن گاه و بیگاه رودخانه زاینده‌رود و کمبود آب، اجرا شدن آنها  اصولی و منطقی باشد.

فروغ مرتضایی‌نژاد، مدیرعامل سازمان پارک ها و فضای سبز شهرداری اصفهان در گفت و گو با ایرنا در این خصوص گفت: باغ گیاه شناسی مورد نظر ما  اعتبارات کلانی را نیاز دارد و حقیقت این است که  اعتبار و نفعش بیشتر برای دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی است و به همین دلیل ما شاید باید به سمت مشارکت با دانشگاه اصفهان برویم.

وی ادامه داد:  اما به هر حال زمین‌هایی که در ناژوان تملک شده تبدیل به تم پارک‌های موضوعی چون زنبق ، شفا و موارد دیگر خواهد شد. مهمترین چالش اما در این منطقه آب است. باغ گیاه شناسی در همه بخش‌های شهر می‌تواند اتفاق بیفتد، فقط باید جریان پایدار آب وجود داشته باشد. حقیقت اما این است که همین سه هزار و 700 هکتار فضای سبز را به سختی می‌توانیم نگهداری کنیم. باغ گیاهشناسی طرح ایدآل ماست اما به شرطی که آب و همه امکاناتش فراهم باشد.

مرتضایی‌نژاد در مورد سنخیت باغ  گیاه شناسی با هویت و بافت بیشه ناژوان و همین طور تم پارک‌های گل در این بیشه زار و باغ‌ها میوه به خبرنگار ایرنا گفت: در اقلیم اصفهان یعنی اقلیم خشک و نیمه خشک  ما نمی‌توانیم فقط گلها را داشته باشیم و باید درخت‌ها  به عنوان سایه‌انداز وجود داشته باشند تا بتوانیم اقلیم مورد نیاز گلها را فراهم کنیم. بنابراین در باغ گیاه شناسی درختان خواهند بود و در  کنار آنها  باغ‌ها موضوعی یا تم پارک‌ها هم طراحی می‌شوند، در واقع اگر می‌گوییم کلکسیونی از انواع زنبق‌ها، باید گفت درختانی هستند که  ما در کنار آنها این کلکسیون‌ها را طراحی و اجرا می‌کنیم و اصل باغ گیاهشناسی، درخت است.

مدیرعامل سازمان پارکها و فضای سبز شهرداری در خصوص طرح "باغهای خودپایدار با محور باغ های ایرانی" می گوید که این طرح در راستای حفظ باغات ناژوان بوده که از سوی شورای شهر اصفهان پیشنهاد داده شده و هنوز این طرح برای آنها تبیین و روشن نشده و در این خصوص فعلا اقدامی نکرده اند. او می گوید:بررسی ها و پیش بینی ها در مورد این طرح به ساخت و ساز در ناژوان می رسد و بنابراین این طرح در سازمان طراحی باقی مانده و ما آن را دنبال نکرده ایم.

به هر روی آنچه که از چهره این روزهای ناژوان به نظر می رسد این است که این بیشه به همراه باغهایش در کرانه زاینده رود دستخوش تغییرات گسترده است؛ تغییراتی که بیشه ناژوان را از هویت طبیعی و اصلی اش دور کرده و قلمرویی شده برای اجرای پروژ های تفریحی و گردشگری ای که پایداری اکولوژیکی آن را برهم می زند.  باید به واقع گفت که بیشه ناژوان و باغهای آن در تاریک و روشن تصمیمات مدیران شهری اصفهان در انتظار آینده ای نامعلوم است.