وندالیسم؛ معضل همیشگی شهرهای بزرگ

به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش‌های خبری ایرنا، پدیده «وندالیسم» یا «تخریب اموال عمومی» یکی از انواع آسیب‌های اجتماعی است که سالیانه‌، هزینه‌های گزافی را بر شهرداری‌های شهرهای بزرگ کشور تحمیل می‌کند. کارشناسان معتقدند که رفتارهای وندالیستی، عوامل مختلفی دارند، اما روش‌هایی همچون آموزش مناسب و جذب همکاری شهروندان در مدیریت شهری، می‌تواند به کاهش رفتارهای وندالیستی منجر شود.

وندالیسم چیست؟

در تعریفی که «مارشال کلینارد»  و «رابرت میر»، جرم شناسان برجسته آمریکایی از وندالیسم ارایه داده‌اند، آمده است: «وندالیسم عبارت است از تخریب اموال عمومی به صورتی مداوم و مکرر». «پاتریس ژانورن» جامعه شناس هم وندالیسم را نوعی روحیه بیمارگونه تعریف می‌کند که به تخریب تاسیسات عمومی نظیر تلفن‌های عمومی، صندلی‌های اتوبوس‌های شهری، مترو، ترن‌ها مسافربری، باجه‌های پست و مانند آن تمایل دارد.

«وندالیسم عبارت است از تخریب اموال عمومی به صورتی مداوم و مکرر»

دلیل نام گذاری این آسیب اجتماعی، رفتار مشابهی است که از سوی قوم «وندال‌ها» (Vandals)، در دوران باستان صورت پذیرفته بود. وندال‌ها یکی از زیرمجموعه‌های قوم ژرمن بوده‌اند که در در قرون اول تا پنجم میلادی، به تاخت و تازهای گسترده‌ای در قاره اروپا دست زدند و مهمترین اقدام آنان، غارت و ویرانی رم در سال ۴۵۵ میلادی بود. در این تاخت و تاز، بسیاری از بناهای تاریخی و فرهنگی رم، توسط وندال‌ها از میان رفت و آنان بدون توجه به قدمت و ارزش آثار روم باستان، این آثار را بی‌دلیل، نابود کردند.

وندال‌های امروزی نیز تفاوتی با وندال‌های دوران باستان ندارند. در تعریف علمی، افرادی که بی‌دلیل صندلی‌های چرمی اتوبوس‌های شهری را پاره می‌کنند، بر روی خودروهای شهروندان خط می‌اندازند، بر روی دیوارها یادگاری می‌نویسند، تابلوهای راهنمایی و رانندگی را تخریب می‌کنند و یا شیشه‌های ساختمان‌های مخروبه و چراغ‌های شهری را می‌شکنند، وندال شمرده می‌شوند. همچنین انجام اقدامات تخریبی در ورزشگاه‌ها نیز شکلی از وندالیسم شمرده می‌شود و یکی از نمونه‌های پرهزینه وندالیسم است. به ویژه آن که در صورتی که یک تیم فوتبال شکست بخورد، هواداران اغلب جوان و نوجوان آن که دچار احساس ناکامی عمیقی می‌شوند، ممکن است به اموال ورزشگاه، آسیب برسانند. گزارش‌ها نشان می‌دهند آثار تاریخی و باستانی یکی از فضاهایی هستند که در صورت عدم نظارت مداوم، ممکن هدف رفتارهای تخریبگرانه وندال‌ها قرار گیرند. 

وندالیسم یک آسیب‌ و مسئله اجتماعی دانسته می‌شود، زیرا هزینه‌های گزاف را بر سازمان‌های شهری تحمیل می‌کند و معضل بزرگ شهرداری‌های جهان است. ارزیابی‌های مالی سالیانه شهرداری‌های کشورهای مختلف جهان نشان می‌دهند که در اغلب شهرهای بزرگ جهان، سالیانه‌ میلیون‌ها دلار، هزینه تعمیرات خرابی‌های ناشی از اقدامات وندالیستی می‌شود. بطور مثال، تنها در سال تحصیلی ۲۰۱۴-۲۰۱۵، در اسکاتلند، مجموع خسارات ناشی از اقدامات وندالیستی در مدارس، بیش از یک میلیون پوند برآورد شده است. اخبار خسارت به پل‌ها، شیشه‌های اتوبوس‌های شهری، یادبودهای تاریخی، دوچرخه‌های کرایه‌ای، پارک‌های و فضاهای سبز و قطارهای شهری و بین شهری نیز هر از چندگاهی در رسانه‌های انگلیسی منتشر می‌شوند و نشان از هزینه‌های گزاف تخریب اموال عمومی در این کشور دارند.

تنها در سال تحصیلی ۲۰۱۴-۲۰۱۵، در اسکاتلند، مجموع خسارات ناشی از اقدامات وندالیستی در مدارس، بیش از یک میلیون پوند برآورد شده است.

رسانه‌های آمریکایی نیز هر از چندگاهی خبر از تخریب یادبودهای تاریخی و آسیب‌دیدن مراکز فرهنگی و دینی در این کشور توسط وندال‌ها را می‌دهند. طبق گزارش رسانه‌ها، ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که پرتاب سنگ به سوی شیشه‌ها، خسارت زدن به ساختمان‌ها و کشیدن یادگاری و نقاشی بر دیوارهای شهری، در طی سال‌های ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۶، حدود ۳۳ میلیون دلار هزینه بر روی دست مالیات دهندگان نیوزیلندی گذاشته است.

 در ایران نیز بخش‌های مختلف شهرداری تهران درگیر آسیب‌های ناشی از رفتارهای وندالیستی هستند و تخریبگران اموال عمومی، هزینه‌های گزافی را بر دوش سازمان‌های دولتی می‌گذارند. هرچند که برآورد دقیق و کاملی از هزینه‌های ناشی از رفتارهای وندالیستی در ایران وجود ندارد.

چرا افراد دست به تخریب اموال عمومی می‌زنند؟

اغلب صاحب‌نظران و متفکران حوزه آسیب‌های اجتماعی، معتقدند که رفتارهای وندالیستی، مسئله‌ای اجتماعی هستند که در نیم قرن گذشته رشد و گسترش یافته‌اند. تحقیقات بیانگر آن هستند که اینگونه رفتارها، اغلب در شهرهای بزرگ رخ می‌دهند و بیشتر کسانی که مرتکب رفتارهای وندالیستی می‌شوند، در سنین نوجوانی و جوانی قرار دارند.

به نظر کارشناسان، عوامل مختلفی وجود دارد که افراد را به سمت رفتارهای وندالیستی سوق می‌دهد. کلینارد و میر معتقدند عضویت در گروه‌ همسالان، یکی از عوامل اصلی اعمال رفتارهای وندالیستی است. به نظر این دو جرم شناس، زمانی که یک نوجوان یا جوان در گروهی از همسالان خود عضو می‌شود که اعضای آن گروه به رفتارهای وندالیستی دست می‌زنند، احتمال بسیار زیادی دارد که این نوجوان تازه عضو شده، از رفتار سایر اعضای گروه تبعیت کند.

وجود مشکلات اقتصادی و احساس محرومیت و ناکامی در افراد هم می‌تواند آنان را به سمت رفتارهای وندالیستی سوق دهد. تحقیقات نشان می‌دهد که وندال‌ها اغلب پسر، نوجوان و جوان، مجرد و از نظر مالی و تحصیلی ناکام هستند. در نتیجه این افراد که تصور می‌کنند جامعه عامل مشکلات آنان است و با تخریب اموال عمومی، به نوعی از جامعه انتقام گرفته و خود را آرام می‌کنند.

همچنین وجود مشکلات خانوادگی، عدم کنترل اجتماعی مناسب توسط سازمان‌های مسوول، از خودبیگانگی اعضای جامعه، وجود شخصیت ضد اجتماعی در افراد و مشکلات روانشناختی در وندال‌ها، از جمله عوامل دیگری هستند که کارشناسان در تحلیل‌های خود از چرایی رفتارهای وندالیستی، به آن اشاره داشته‌اند.

چگونه می‌توان با وندالیسم مقابله کرد؟

صاحب‌نظران و کارشناسان، پیشنهادهای مختلفی برای مقابله با رفتارهای وندالیستی را به مسوولان ارایه کرده‌اند. یکی از روش‌های اصلی مقابله با رفتارهای تخریبی، انجام اقدامات فنی و افزایش استحکام مسالح است. در این روش تلاش می‌شود تا با استحکام بخشی سازه‌های شهری، این سازه‌ها را در برابر تخریب‌گران، مقاوم ساخت. استفاده از شیشه‌های نشکن، بکارگیری پوشش‌های بادوام‌تر برای صندلی اتوبوس‌ها و نصب صندلی‌هایی مقاوم در برابر ضربه در ورزشگاه‌ها، از جمله روش‌هایی هستند که کارشناسان فنی، برای مقابله با وندال‌ها، پیشنهاد می‌دهند. هرچند این روش‌ها ممکن است از میزان تخریب وندال‌ها بکاهد، اما بطور حتم نمی‌تواند باعث حذف رفتارهای وندالیستی شود و بطور معمول، پس از مقاوم‌سازی یک بخش از امکانات شهری، وندال‌ها به سراغ بخش دیگری از امکانات شهری می‌روند و آن بخش‌ها را تخریب می‌کنند.

گسترش نظارت پلیسی نیز از دیگر روش‌های مقابله با تخریب اموال عمومی است. نصب دوربین‌های شهری، گشت نامحسوس نیروهای پلیس و برخورد قاطع با قانون‌شکنان، از جمله اقداماتی هستند که می‌توانند برای مقابله با رفتارهای وندالیستی بکار گرفته شوند. زیباسازی محیط شهری، از دیگر روش‌هایی است که تاثیر محسوسی در کاهش رفتارهای وندالیستی دارند. بسیاری از جوانان، اگر ببینند که مبلمان‌های شهری زیباتری نصب یا چشم‌انداز شهری، جذاب‌تر شده‌ است، کمتر دست به تخریب این فضاها خواهند زد. آموزش شهروندان یکی دیگر از شیوه‌هایی است که می‌تواند مانع از بروز رفتارهای مخرب از سوی افراد شود. کارشناسان تاکید می‌کنند که اگر آموزش کودکان و نوجوانان در مدارس جدی گرفته شود، کودکان می‌آموزند که در برابر اموال عمومی، به صورتی مسوولان رفتار کنند.

افزایش مشارکت شهروندان در اداره امور شهری روش موثر دیگری است که مانع از ارتکاب رفتارهای وندالیستی می‌شود. تحقیقات نشان داده‌اند که هرچه مشارکت شهروندان در اداره محلات و مناطق مختلف شهری افزایش یابد، شهروندان نیز در قبال حفاظت از اموال عمومی، احساس مسوولیت بیشتری از خود نشان می‌دهند و حتی به صورت خودجوش مانع از آن می‌شوند تا وندال‌ها به اموال عمومی آسیب بزنند. محققان بر این نکته تاکید می‌کنند که اگر با نوجوانان و جوانان نیز همچون بزرگسالان رفتار شده و به آنان مسوولیت‌های در حد سن آن‌ها برای حفاظت از اموال عمومی و زیباسازی شهری سپرده شود، بطور حتم نوجوانان و جوانان نیز احساس مسوولیت بیشتری در قبال اموال عمومی از خود نشان خواهند داد.

منابع

- Marshall B. Clinard and Robert F. Meier, Sociology of Deviant Behavior, ۲۰۱۱

- علیرضا محسنی تبریزی، وندالیسم، ۱۳۸۳

- مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، وندالیسم و زمینه‌های ایجاد و پیامدهای آن در محیط شهری، ۱۳۹۴

- ابوالفضل قنبری و همکاران، بررسی عوامل تأثیرگذار بروز وندالیسم در مبلمان شهری، ۱۳۹۵

- ژیلا سجادی و سعید ضرغامی، سنجش و ارزیابی مؤلفه‌های تأثیرگذار بر تخریب‌گری (وندالیسم) در فضاهای عمومی، ۱۳۹۶