به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش‌های خبری ایرنا، پس از فروش غیرقانونی و تکثیر نسخه‌های قاچاق فیلم‌های «رحمان ۱۴۰۰» و «متری شیش و نیم»، بار دیگر زمزمه‌ها و حواشی قاچاق فیلم در حالی بر سر زبان‌ها افتاد که این موضوع مدتی بود که به نظر تمام شده می‌رسید. اگرچه شیوه امحای سی.دی.های غیرمجاز به دلیل تغییر شکل فناوری و شیوه‌های نوین قاچاق، دیگر همانند قبل باب نیست و این موضوع بیشتر به فضای دیجیتال و مجازی منتقل شده و عمده نظارت‌ها در آن وادی صورت می‌پذیرد و اقدامات موثری هم در مدت اخیر از سوی نهادهای مسوول در این زمینه صورت گرفته است (همچون فیلتر و بسته شدن سایت‌هایی که فیلم‌های قانونی را که هنوز مجوز نمایش خانگی دارند، برای دانلود رایگان می‌گذارند) اما مساله قاچاق فیلم همچنان به صورت مساله‌ای حل نشده که هرازچندگاهی صدای اهالی هنر را درمی‌آورد و ارشاد و نهادهای مسوول را به چالش می‌کشد، به قوت خود باقی است.
در تازه‌ترین اظهارنظرها پس از حواشی مذکور «سیدمحمدمهدی طباطبایی‌نژاد»، معاون ارزشیابی و نظارت سازمان سینمایی، در گفت وگو با خبرگزاری‌ها اعلام کرده بود که راهکار جدیدی از سوی سازمان تحت امرش اعمال شده است که به ساماندهی وضعیت مقابله با قاچاق فیلم یاری می‌رساند. موضوعی که شاید بتواند وضعیت نابسامان توزیع و پخش فیلم به صورت غیررسمی را سامان بخشد.
آنچه در ادامه می‌آید گفت وگوی پژوهشگر ایرنا با طباطبایی نژاد و در باب شفاف سازی این رویکرد جدید از سوی ستاد صیانت از آثار سینمایی و سمعی و بصری است.
طباطبایی نژاد در ابتدا و در توضیح این موضوع بیان داشت: به تبع نوع عرضه‌ای که در بازار به وجود آمده، نوع صیانت هم تغییر کرده است؛ یک زمانی ما با فرستادن کارشناس و مامور به فضاهایی که تکثیر دی.وی.دی انجام می‌شد، اقدام به جمع آوری آنها می‌کردیم؛ اما امروز بخش عمده‌ای از عرضه، در فضاهای مجازی اتفاق می‌افتد و قاچاق هم به این طریق رخ می‌دهد. بخش حداقلی یا ناچیزترین بخش در فضای فیزیکال رخ می‌دهد اما عمده نگرانی در باب قاچاق محصولات فرهنگی ما اکنون عرضه و ارائه فیلم در فضای مجازی است. امروز همکاری جدی‌تر ما با پلیس فتا، نیروی انتظامی و مخابرات و مجموعه‌هایی است که بتوانند این گونه مراکز را کنترل کنند و این در کنار مسوولیتی است که از قبل داشته‌ایم (نه این که آن را کنار بگذاریم بلکه نوع مراقبت تغییر کرده است)؛ خیلی فیلم‌ها ممکن است از روی پرده ضبط شده باشند، کما این که برخی از این اتفاق‌ها افتاد و مثلا سکانسی یا کل فیلم را از روی پرده فیلمبرداری کرده بودند که بسیاری از این فیلم‌ها به دلیل ری.سی.پی‌شان امکان ردیابی دارند و این که ما متوجه می‌شویم که از کدام سینما یا از کدام نسخه این کپی برداشته یا تصویر گرفته شده است.
معاون ارزشیابی و نظارت سازمان سینمایی تاکید کرد: تغییری که عرض کرده بودم، تغییر تکنولوژیکی بود که اساسا در فضای عرضه رخ داده است و ما باید نوع مراقبت‌هایمان به این سمت برود که بتوانیم با مراقبت‌های فنی و حرفه‌ای‌تر در مقابل قاچاق محصولات سینمایی و سمعی و بصری اقدام کنیم. البته خود این فضای تکنولوژیک و گستردگی‌ای که در کوتاه‌ترین زمان می‌تواند اتفاق بیفتد (تکثیر بسیار گسترده‌ای که در فضاهایی چون تلگرام و واتس آپ و سایت‌ها و وبگاه‌ها و جاهای مختلف رخ می‌دهد) کار را دشوار می‌سازد. مجموعه اداره صیانت و بنده به عنوان دبیر آن مجموعه، تلاش می‌کنیم تا هم در تهران و هم در استانها و ارتباطی که با تمام مدیران کل استانها داریم به لحاظ فیزیکال و نوع عرضه در کل کشور، این موضوع را مراقبت و مدیریت کنیم؛ از طرفی با حضور قوه قضاییه، نیروی انتظامی و پلیس فتا امکان ردیابی و پیگیری و مراقبت از فضای عرضه در گستره فضای مجازی را هم بتوانیم کنترل کنیم. البته شرایط فضای مجازی شرایطی بسیار سریع و دشوار است و فیلم ممکن است به سرعت تکثیر و توزیع شود و در اختیار دیگران قرار بگیرد ولی از طرف دیگر عکس العمل به موقع ما می‌تواند حداقل مراقبت جدی‌تری کرده و از حادثه قاچاق به طور منطقی‌تری جلوگیری کند.
ایرنا: موضوعاتی که بدان اشاره فرمودید موضوعاتی جدید نیستند، می‌خواهم بدانم اقدام جدیدی که از آن نام برده‌اید، چه بوده است؟
«همکاری جدی‌تر» ما کار جدید ما است؛ خلق تازه‌ای نکرده‌ایم. اینها واقعیت‌هایی است که وجود دارد و ما هم مانند هرکسی دیگری با این واقعیت‌ها مواجه هستیم. ارتباط و سرعت العملی که بین اداره کل صیانت و مجموعه مخابرات و پلیس فتا رخ می‌دهد برای جلوگیری از تکثیر آثار در فضای مجازی است و این اتفاقی بوده که رخ داده است.
ایرنا: این همکاری جدی‌تر، تاکنون مصداقی هم داشته است؟
نمی‌توانم عنوان فیلم را بگویم چون خود این موضوع برای آن فیلم بازتاب دارد؛ ولی بله مصداق داشته است و ما فیلمی را قبل از این که منتشر شود از طریق ارتباط مستقیم (حتی نگذاشتیم به فضای اداری هم برسد) یعنی به صورت تماس تلفنی فوری با پلیس فتا و بستن سایت، متوقف کردیم. اگر این ارتباط نبود شاید یکی دو فیلم دیگر هم در فضای مجازی منتشر شده بودند.
مهمترین راهکارها در بحث فیزیکی این است که خود فیلمساز بیشترین حد مراقبت را از فیلمش انجام دهد. امروز فیلم «رحمان ۱۴۰۰» نسخه اورجینالش به بازار آمده، درحالی که نسخه اورجینال در اختیار ما نبوده است، یعنی اساسا کسی در اختیار ندارند یا در مورد فیلم «رستاخیز» نسخه اورجینال منتشر شده است، یعنی نسخه‌ای که در اختیار ما و جایی نیست.
ایرنا: نسخه اورجینال «رحمان ۱۴۰۰» منظور همان نسخه‌ای است که دیالوگ‌ها و سکانس‌های سانسور شده را در خود دارد؟
نه نسخه کامل فیلم؛ یعنی نسخه‌ای که در اختیار تهیه کننده بوده است. تهیه کننده و پخش کننده باید مراقب فیلم باشند و اگر این را در جایی عرضه می‌کنند که بدون هیچ کد و امکان رهگیری است، حتما خودشان در لحظه بازبینی حضور داشته باشند. فرض کنید تهیه کننده اعلام می‌کند که نسخه‌ای را برای بازبینی به صدا و سیما داده است اما صدا وسیما امکانی برای نگهداشتن فیلم ندارد و به فیلمساز می‌گوید بیا اینجا و بازبینی می‌کند و بلافاصله به فیلمساز برمی‌گرداند و فیلمساز می‌تواند فیلمش را پس بگیرد؛ یعنی اولین مراقبت در این ماجرا خود فیلمساز و کسی است که فیلم در اختیار او است و ما پس از این مرحله، اگر اتفاقی بیافتد، می‌توانیم اقدام کنیم که اقداماتمان هم کاملا معین است: در فضای فیزیکال، برخورد قضایی جمع‌آوری نسخه‌ها و برخورد نیروی انتظامی با توزیع کنندگان است. اما بحث فیزیکال مانند قدیم موضوعیت ندارد چراکه اگر فیلمی در بهترین شرایط ممکن به‌صورت فیزیکال قاچاق شود، کمتر از صدهزار نسخه منتشر می‌شود ولی همین فیلم وقتی به فضای دیجیتال و مجازی می‌آید ممکن است در کمتر ساعتی، فقط این مقدار و حتی بیشتر از این، دانلود شود. شیوه ما باید تغییر می‌کرد که تغییر کرده است.
ایرنا: منظور از تغییر این است که روند همکاری با نهادهای دیگر را سرعت داده‌اید؟
مگر کار دیگری را ممکن است که بتوانیم انجام دهیم؟ بله همین است و ما امکان کار دیگری را نداریم. مانند این است که فیلمی در اختیار شما قرار گرفته و در تلگرام بارگذاری کرده‌اید و ما به عنوان ارشاد، چه کار می‌توانیم بکنیم؟ غیر از این است که با همکاری پلیس فتا بتوانیم کاری بکنیم؟
ایرنا:مگر نسخه اورجینال برای بازبینی فرستاده نمی‌شود؟
نه ما نسخه را بدون درج بازبینی قبول نمی‌کنیم. حتی اگر نسخه درج «بازبینی» هم داشته باشد ممکن است مربوط به ما نباشد. ممکن است از یک فایل ده کپی گرفته شده باشد.
ایرنا: یکی از اتهاماتی که به شما به عنوان نهاد مسوول بازبینی زده شده، بحثی بوده است که می‌گویند فیلم‌های قاچاق از بازبینی بیرون آمده است.
این هم یک اتهام بلاوجه است؛ به این جهت که وقتی در سیستم شما فایلی تعریف می‌شود و آن را یک کپی به نام بازبینی ارشاد می‌کشید این امکان وجود دارد که ده کپی با همین نام کشیده شده باشد.
ایرنا: به جز رحمان ۱۴۰۰ ، منطقی نیست که فیلمساز به خودش آسیب برساند.
فیلمساز باید خودش مواظب باشد که اثرش سرقت نشود. این سرقت هم مانند سایر سرقت‌ها است. مثلا سرقت ماشین و اولین جمله به کسی که ماشینش را دزدیده‌اند این است که خودش باید قفل فرمان بزند.
ایرنا: فیلمی مانند «رحمان۱۴۰۰» به دلیل حواشی متعددش برخی را مجاب کرد که خود سازندگان را به انتشار فیلمشان به عنوان حربه‌ای برای گرفتن مجوز نمایش خانگی از ارشاد قانع کند، اما این حرف را نمی‌توان در باب همه آثار زد و چنین نتیجه‌ای گرفت؛ از سویی آقای ساداتیان (تهیه کننده فیلم متری شیش و نیم) شما را مقصر سرقت آثارشان می‌دانند و از سوی دیگر هم شما می‌گویید که خودشان باید مراقب اثرشان باشند. اینجا به نظر می‌رسد که نوعی از سردرگمی پیش می‌آید که مشخص نیست چه کسی باید پاسخگو باشد و یا حق با چه کسی است.
این یک ادعا است و به صرف اینکه فیلمی چون بازبینی ارشاد خورده به ارشاد تهمت بزند، سند نیست. «رحمان ۱۴۰۰» یا «رستاخیز» نمی‌توانند چنین ادعایی کنند چون اینها در اختیار ما نبوده است، اما در مورد آن فیلم که ادعای تقصیر به ارشاد دارد باید گفت این یک فایل است که می‌تواند با همین عنوان بازبینی صد کپی داشته باشد و به صرف ادعا که حرف پذیرفتنی نیست و این که من به عنوان فیلمساز چنین ادعایی کنم، کفایت نمی‌کند. ضمن این که ارشاد روزی ده‌ها فیلم را در اختیار دارد و هر روز در حال بازبینی است. هر روز فیلم اینجا می‌آید و همکارانی که اینجا کار می‌کنند سال‌ها است که کارشان این است و در نهایتِ‌مراقبت این کار را انجام می‌دهند. این موضوع نیاز به بررسی و اثبات دارد و به صرف حرف، این یک ادعای واهی و به نظرم طرح آن در فضای عمومی و اجتماعی مصداق نشر اکاذیب است؛ چون تا اتهامی اثبات نشود، اجازه عنوان ندارید و باید به مراجع قضایی برود. به همین دلیل خود ما نسبت به ادعای دوستان شاکی شدیم که بررسی شود و اگر واقعا این اتفاق در ارشاد افتاده است پیدا شود و اگر نشده، دوستانی که اتهام مطرح می‌کنند چه بسا کسی که فایل در اختیارش بوده است همین کپی را به عنوان ارشاد کشیده باشد. ضمن این که این امر متداولی شده است که وقتی دوستان می‌خواهند فیلم را برای بازبینی به جای دیگری هم بدهند، می‌نویسند «ویژه بازبینی ارشاد»؛ انگار که این عنوان ارشاد الزام است، در صورتی که نباید اینگونه باشد و فیلم وقتی جای دیگری جز ارشاد می‌رود، نباید این عنوان را داشته باشد.
واقعیت این است که سرقت و قاچاق محصولات فرهنگی وجود داشته و دارد و ما هم به عنوان مسوول، تمام تلاشمان را می‌کنیم که این اتفاق نیفتد. به دلیل این که اداره کل صیانت و ارشاد، خودش را مسوول مقابله با قاچاق و مراقبت از فضای عرضه محصولات می‌داند، اما این موضوعی چند وجهی و چندضعلی است که خود دوستان فیلمساز هم یک ضلع مهم هستند. ما هم کار خودمان را می‌کنیم مثلا به همه سینماها دستور داده‌ایم که به شدت مواظب فیلمبرداری بینندگان از فیلم باشند، اگرچه این کار (قاچاق فیلم با ضبط از روی پرده) شیوه جواب گرفته‌ای نبوده است.
ایرنا: بحث قاچاق در فضای مجازی از سوی شما چطور رصد می‌شود؟ از کجا متوجه این موضوع می‌شوید؟
هم به صورت موردی است و هم دوستان نیروی انتظامی به ما اطلاع می‌دهند.
ایرنا: پس این امر جدیدی که فرمودید دقیقا چگونه محقق می‌شود؟
قبلا تمرکز ما بر جمع‌آوری نسخه‌های فیزیکی و سی.دی.ها بود، اما عمده فعالیت امروز ما در فضای مجازی و با همکاری نزدیکتر پلیس فتا و مراجع قضایی است و این مسیر را جدی‌تر دنبال می‌کنیم. اداره کل صیانت یک تفاهم‌نامه با تمام مراکز استانها دارد و شورای صیانت در همه استانها داریم که اعضای شورای صیانت عبارتند از نماینده اطلاعات شهر، نماینده ناجا، نماینده قوه قضاییه و .. و کار روی فضای دیجیتال متمرکز است.
ایرنا: چطور دقیق‌تر و بیشتر شده است؟
ما، نیروری انتظامی و قوه قضاییه این بخش از فعالیتمان را هم به لحاظ سرعت و تمرکز افزایش داده‌ایم و بر این حوزه متمرکز شده‌ایم. حوزه قبلمان را داریم و بیشتر روی فضای دیجیتال تمرکز کرده‌ایم.
ایرنا: با افراد بیشتر؟
نه با تمرکز بیشتر. مجموعه‌ای به عنوان مجموعه بازبینی، اینجا در اداره کل عرضه و نمایش که فیلم‌ها بازبینی می‌شوند و دوستان ما در پلیس فتا، نیروی انتظامی و قوه قضایی مجموعه‌ای هستند که همکاری می کنند، ضمن این که مجموعه بازبین‌های ما دائما در حال پیگیری هستند و خبرها را جمع آوری می‌کنند و از این لحاظ خیلی فعال شده‌اند.
سخن آخر
در نهایت چنانچه بیان شد به نظر می‌رسد که نوعی از سردرگمی در روند پیگیری و جریان قاچاق آثار سینمایی و تصویری از سوی نهادهای مسوول، سازندگان آثار و متولیان امر وجود دارد که نمی‌گذارد تا جریان سوءاستفاده‌های سودجویان و کسانی که به جریان هنری و تولید آثار لطمه می‌زنند، کاملا منقطع و حذف شوند. البته که در تمام دنیا این موضوع قابل حذف همیشگی نیست و به موازات پیشرفت‌های فناوری، همواره امکان و راهی برای سوءاستفاده وجود دارد، اما جوامع و نهادها بسته به نظم و پاینبندی‌های حقوقی خویش، امکان مبارزه و مقابله با مشکلات این چنینی را دارند. مساله‌ای که در کشور ما به دلیل نبود قانون حق انتشار یا در اصطلاح کپی رایت، مشکلات عدیده‌ای را حتی برای متولی اصلی این داستان یعنی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ایجاد کرده است؛ بر این موضوع بیفزاییم تنها متولی امر نبودن ارشاد به لحاظ عملی و دخالت سایر نهادها و موضع‌گیری‌هایی را که می‌توانند فراتر از اختیارات حقیقی و حقوقی وزارت ارشاد اعمال نظر کرده و جریان منظم یک فیلم را مغشوش سازند.
حال و با توجه به همه این مسائل باید به انتظار نشست و به محک زمان رویکرد و راهکار جدید سازمان سینمایی در مقابله با قاچاق آثار سینمایی را موورد قضاوت و ارزیابی قرار داد؛ رویکردی که تلاش خود را بر یک همکاری چندجانبه توام با سرعت بخشی بین نهادی قرار داده است.
نظر شما