به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش‌های خبری ایرنا، روند برجام و نحوه عمل بازیگران آن به گونه‌ای است که برخی می‌گویند چندان دوام نخواهد آورد. با این حال، همچنان ساختار و فرایندهای آن پابرجا است و بر اساس آن تحریم‌های تسلیحاتی و موشکی پیش روی ایران در آینده‌ای نه چندان دور رفع می‌شود.
جمهوری اسلامی ایران با وجود کاهش پلکانی تعهداتش در برجام، از این توافق خارج نشده و همه اقدامات ایران در چارچوب این توافق پیش رفته است. در مقابل، پابرجایی توافق هسته‌ای به معنای پایان محدودیت‌های بین‌المللی پیش روی طیفی از فعالیت‌های تسلیحاتی کشورمان است.
یکی از شعارهای انتخاباتی «دونالد ترامپ» رئیس جمهوری آمریکا که در نهایت شهریورماه پارسال عملیاتی شد، خروج این کشور از توافق هسته ای ایران و ۱+۵ بود؛ توافقی که وی آن را «بدترین توافق تاریخ آمریکا» ارزیابی می‌کرد و معتقد بود که ایران در آن برخلاف طرف مقابل امتیازات زیادی را به دست آورده است.
یکی از دستاوردهای رایزنی دیپلماتیک ایران در مذاکرات هسته‌ای، افزون بر مزایای مندرج در توافق برجام، متقاعدسازی طرف مقابل برای به تصویب رساندن قطعنامه ۲۲۳۱ در شورای امنیت بود؛ قطعنامه ای که در آن ایران از ذیل فصل هفت منشور ملل متحد خارج و محدودیت‌های تسلیحاتی و موشکی ایران موقتی اعلام شد.
در همین ارتباط روز دوشنبه بیستم آبان ماه، حجت الاسلام «حسن روحانی» رئیس جمهوری در سخنرانی در شهر رفسنجان با بیان اینکه «با ادامه برجام سال آینده ما به هدف بزرگ سیاسی، امنیتی و دفاعی دست پیدا می‌کنیم»، اظهار کرد: قبل از برجام سال ها خرید سلاح از طرف ایران طبق قطعنامه سازمان ملل ممنوع بود و خرید سلاح کشورهای دیگر از ایران هم ممنوع. لذا طبق این توافق و قطعنامه ۲۲۳۱ سال آینده اگر برجام را نگه داریم، تحریم تسلیحاتی ایران برداشته می‌شود و به راحتی می‌توانیم سلاح خرید و فروش کنیم. این یکی از آن آثار مهم توافق است.
ایران در آستانه پایان محدودیت‌ها
پرسشی که به ذهن می‌رسد این است که برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ در ارتباط با برنامه موشکی ایران چه نظری دارند و چه محدودیت هایی را در نظر گرفته اند؟ نکته مهم اینکه برجام اشاره ای به فعالیت های موشکی ایران نکرده و این موضوع به طور مشخص و دقیق در قطعنامه ۲۲۳۱ مورد بررسی قرار گرفته است.
در متن قطعنامه ۲۲۳۱، بازه زمانی پنج ساله برای مبادلات تسلیحاتی در نظر گرفته شده و سال آینده این محدودیت به پایان می رسد. ضمن این که در قطعنامه مذکور برای فعالیت های موشکی ایران نیز محدودیتی هشت ساله لحاظ شده و بعد از این زمان، فعالیت های ایران در این زمینه به شرایط عادی بازخواهد گشت.
در بند سوم بخش «پیوست ب: اعلامیه» قطعنامه‌ای که شورای امنیت اواخر تیرماه ۹۴ صادر کرده در ارتباط با مسائل تسلیحاتی و موشکی ایران می‌خوانیم: از ایران خواسته می شود تا هشت سال پس از «روز قبول توافق» یا تا زمانی که آژانس گزارشی مبنی بر تایید «نتیجه گیری گسترده تر» ارایه کند، هرکدام زودتر حادث شود، هیچ فعالیتی مرتبط با موشک های بالستیکی طراحی شده برای قابلیت حمل سلاح های هسته ای، شامل پرتاب با استفاده از چنین فناوری های موشک های بالستیک، صورت ندهد.
بنابراین در قطعنامه، موشک های بالستیک مطرح شده اند که قابلیت حمل کلاهک های هسته ای داشته باشند. این در حالی است که موشک های ایران با چنین هدفی طراحی نشده اند و جنبه دفاعی دارند. از این رو است که مقامات آمریکایی فعالیت های موشکی جمهوری اسلامی را ناقض روح توافق هسته ای بین ایران و ۱+۵ ارزیابی می کنند و در عین حال اذعان می دارند که ایران به برجام پایبند بوده است.
جدا از فعالیت های تسلیحاتی و موشکی، یکی دیگر از نگرانی‌های آمریکا به «بند غروب برجام» ارتباط می یابد؛ بندی که برپایه آن پس از ۱۰ سال ایران می تواند سانتریفیوژهای غنی‌سازی را افزایش دهد و پس از ۱۵ سال نیز اجازه دارد بر حجم اورانیوم کمتر غنی شده خود بیافزاید. بند مورد نظر یکی از مهمترین دستاوردهای رایزنان هسته ای ایران بود که در طول مذاکرات دو ساله به دست آمد.
همین اصلِ محدودیت زمانی چه در جریان مذاکرات هسته ای و چه در فضای پسابرجام به دغدغه و ابزار نگرانی دشمنان تبدیل شده است. آنها معتقدند پس از انقضای زمان تعیین شده و عادی سازی فعالیت های هسته ای ایران، تهران با سرعت چشمگیری به راه خود ادامه خواهد داد. با چنین نگرشی، دشمنان از هر فرصتی برای زیر سوال بردن این بند استفاده کرده ولی تاکنون راه به جای نبرده اند.
کاخ سفیدنشینان هنوز از تلاش و تکاپوی خود برای از بین بردن این دستاورد مهم ایران دست نکشیده اند. سخنان اخیر روحانی در این ارتباط نیز بلافاصله با واکنش «مایک پمپئو» وزیر امور خارجه آمریکا مواجه شد و او در توئیتی نوشت که «خرید و فروش تسلیحات یکی از دلایل ایران برای باقی ماندن در توافق هسته‌ای است.»
پایان محدودیت های برجامی همواره یکی از دغدغه های پمپئو بوده و او بیش از دیگران در موضع گیری های خود به این موضوع اشاره می کند. پمپئو بیست و یکم مردادماه نیز در یک پیام توئیتری با درج ساعتی با شماره معکوس که پانزده ماه و اندی را نشان می داد، نوشت: «زمان در حال سپری شدن است. این زمانی است که پیش از به اتمام رسیدن مهلت تحریم تسلیحاتی سازمان ملل برای ایران باقی مانده است. ما از متحدان و شرکایمان می‌خواهیم فشار بر حکومت ایران را افزایش داده و رفتار بی‌ثبات‌کننده آن را متوقف کنند.»
تاکتیک‌های آمریکایی و گام‌های برجامی ایران
تلاش آمریکا برای اثرگذاری بر کشورهای اروپایی عضو برجام به شکلی مستمر تشدید می‌یابد. این اثرگذاری در توئیتی که فروردین ماه امسال «جرارد آرو» سفیر فرانسه در آمریکا منتشر کرد به چشم می خورد؛ توئیتی که باعث شد تا ایران «فیلیپ تیه بو» سفیر فرانسه در تهران را احضار کند. آرو هر چند ساعاتی بعد ناچار به حذف توئیت های خود شد اما با ادعای این که با منقضی شدن برجام ایران اجازه نخواهد داشت اورانیوم غنی کند، نوشته بود: «همان‌گونه که در سال ۲۰۰۲ گفته‌ایم، بر اساس «ان پی تی»، غنی‌سازی اورانیوم بدون برنامه صلح‌آمیز قابل‌اعتماد، غیرقانونی است و می‌توانیم در صورت نیاز، در سال ۲۰۲۵ نیز واکنش نشان دهیم...بعد از برجام، هیچ بند زوال‌پذیری (غروب برجام) وجود ندارد.»
ادعای سفیر فرانسه در واشنگتن بلافاصله با واکنش مسوولان کشورمان مواجه شد به طوری که «سیدعباس عراقچی» معاون وزیر امور خارجه خواستار شفاف سازی پاریس درباره موضع گیری سفیر خود شد و «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه نیز یادآوری مهمی به اعضای اروپایی برجام کرد و نوشت «طبق ان پی تی، برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت هیچ منعی برای غنی‌سازی ایران وجود ندارد؛ نه اکنون، نه در سال ۲۰۲۵ و نه پس از آن. برای شرکای اروپایی، خواندن سندی که آن را امضا کردند و قول دادند از آن دفاع کنند، می‌تواند مفید باشد.»
در مجموع تیر آمریکا در ائتلاف سازی علیه ایران در برجام به سنگ خورده و جمهوری اسلامی تا موعد پایان نخستین محدودیت یعنی خرید و فروش تسلیحات راه کوتاهی در پیش رو دارد. از این رو حتی با وجود برداشتن گام های پلکانی و رو به عقب در برجام، تهران از توافق خارج نشده و بر پایه بندهای ۲۶ و ۳۶ گام های چهارگانه خود را تاکنون برداشته است.
«بهروز کمالوندی» سخنگوی سازمان انرژی اتمی روز شنبه ۱۸ آبان ماه در نشستی خبری در محل تاسیسات غنی سازی شهید «مسعود علیمحمدی» (فردو) به تشریح آخرین اقدامات انجام شده در راستای اجرای گام چهارم کاهش تعهدات برجامی پرداخت. وی با بیان اینکه گام چهارم بنا به دستور رئیس جمهور برداشته شد که به ۱۰۴۴ سانتریفیوژ سایت فردو گاز تزریق شود، اظهار کرد: به تدریج ظرفیت غنی سازی در فردو طی روزهای آینده افزایش می یابد. با گازدهی سانتریفیوژها در فردو ظرفیت ۸ هزار و ۶۰۰ سویی به ۹ هزار و ۵۰۰ سو می رسد و نسبت به قبل از برجام فاصله زیادی نداریم.
اقدامات کاهنده ایران که در گام‌های اول و دوم، ابتدا از سقف ۳۰۰ کیلو برای ذخایر اورانیوم غنی شده عبور کرد و سپس میزان غنای آن از ۳.۶۷ تعیین شده در برجام به ۴.۵ درصد افزایش یافت، در گام سوم با تحقیق و توسعه در زمینه سانتریفیوژهای جدید همراه بود. گام چهارم اما به تاسیسات فردو کشیده شد؛ تاسیساتی که بر پایه برجام هزار و ۴۴ ماشین سانتریفیوژ برای کارهای تحقیقاتی در تاسیسات هسته‌ای در آن فعالیت داشت اما به این ماشین‌ها گازدهی انجام نمی‌شد.
اینک ایران به دلیل توازن بخشی به تعهدات و وظایف، محدویت های بیش از یک دهه ای فعالیت های هسته ای در فردو را پایان بخشیده و کمالوندی تاکید دارد «قرار بود بر اساس برجام در این مرکز تا ۱۴ سال غنی سازی صورت نگیرد از این تاریخ سه سال گذشته و ۱۱ سال بعد قرار بود در فردو غنی سازی انجام شود اما بدعهدی طرف‌های مقابل باعث شد ایران این فرایند را آغاز کند.» در حالی ایران در فردو غنی سازی پنج درصدی فراتر از برجام (سقف مجاز در برجام ۳.۶ درصد) را در دستور کار قرار داده که به باور ناظران در این سایت هسته ای حتی می توان به غنی سازی بیش از ۲۰ درصد نیز دست یافت.
نظر شما