درباره کیهان کلهر | کمانچه‌نواز افسانه‌ای و سفیر هنری ایران در جهان

به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا؛ کیهان کلهر در ۱۳۴۲ خورشیدی در خانواده‌ای کٌرد و موسیقی دوست در تهران دیده به جهان گشود. وی یادگیری موسیقی را از هفت‌ سالگی زیر نظر احمد مهاجر آغاز کرد. از ۱۳ سالگی به مدت پنج سال با ارکستر رادیو تلویزیون کرمانشاه همکاری داشت و در ۱۷ سالگی مدتی کوتاه با گروه شیدا در معتبرترین سازمان آن زمان، یعنی مرکز هنری چاوش کار کرد. او هم‌زمان به یادگیری ردیف‌های موسیقی ایران نزد اساتید مختلف پرداخت. در همان سال برای فراگیری موسیقی کلاسیک غرب به ایتالیا و سپس به کانادا رفت و از دانشگاه کارلتون اوتاوا فارغ‌التحصیل شد.

کیهان کلهر در طول دوران فعالیت هنری خود تا به امروز همیشه حضوری پررنگ و فعال در عرصه موسیقی داشته و با هنرمندان بسیاری از فرهنگ‌های مختلف همکاری کرده است. مجله سایدلانز انگلیس به مناسبت بیستمین سالگرد تأسیس این مجله نام ۲۰ تن از مهم‌ترین هنرمندان امروز دنیا را در لیستی انتخاب و معرفی کرده که نام کیهان کلهر نیز در میان آن‌ها به چشم می خورد. همکاری هنری کلهر با اردال ارزنجان از ترکیه، شجاعت حسین‌خان از هند، تومانی دایاباته از مالی، جوجوما از چین، عالیم قاسم اوف از جمهوری آذربایجان، کوارتت زهی بروکلین رایدر، ارکستر فیلارمونیک نیویورک، کوارتت کرونوس، گروه سازهای بادی هلند، رامبراندت تریو و همچنین همکاری با کارگردان سرشناس فرانسیس فوردکاپولا و اسالدو گولیچف آهنگساز در موسیقی متن فیلم جوانی بی جوانی و هنرمندان دیگر او را به چهره‌ای بین‌المللی تبدیل کرده‌است.

کلهر با هنرمندان ایرانی چون محمدرضا شجریان، علی‌اکبر مرادی، شهرام ناظری، حسین علیزاده، محمدرضا لطفی، گروه دستان و... به اجرای موسیقی پرداخت. کیهان کلهر آهنگساز و تنظیم‌کننده آلبوم موسیقی شب، سکوت، کویر که در تمجید و ستایش از موسیقی محلی و مقامی شمال خراسان است در زمانی که تنها ۳۰ سال داشت، خلاقیت و نوآوری خود را به رخ کشید و تحسین منتقدان را برانگیخت. کلهر همچنین در ۲۰۱۹ میلادی مرد سال موسیقی جهان معرفی شد.

پژوهشگر گروه‌اطلاع‌رسانی ایرنا همزمان با سوم آذر سالروز تولد کیهان کلهر به بررسی فعالیت های بین المللی کلهر با هنرمندان کشورهای مختلف در ترکیه، هند، چین،آذربایجان و  آمریکا در موسیقی تلفیقی و سنتی پرداخته است:

همکاری کیهان کلهر با اردال ارزنجان از ترکیه

کیهان کلهر که با ساز تخصصی کمانچه شناخته می شود در ادامه فعالیت‌های خویش در زمینه موسیقی تلفیقی، تا بیکران دور دست را که ۲ نوازی کمانچه و باقلاما (ساز کردی - ترکی) است به علاقه مندان این نوع موسیقی ارایه کرد. تا بیکران دوردست حاصل کنسرت های مشترک کلهر و ارزنجان در یک سال بوده که در کشورهای اروپایی و آمریکایی برگزار کرده اند. اردال ارزنجان نوازنده باقلاما از شاگردان برجسته عارف ساء نوازنده افسانه ای باقلاما در کشور ترکیه است. از ویژگی های این اثر بی کلام بودن و استفاده نکردن از ساز کوبه ای است. کلهر درباره آشنایی با ارزنجان به می‌گوید: او نوازنده‌ای بسیار شناخته‌شده‌ در ترکیه و از معروف‌ترین شاگردان عارف ساء است که از اساتید باقلاما و پدیده‌آورنده این سبک محسوب می‌شود.

کلهر درباره این همکاری با این هنرمند ترکی این طور بیان می کند: در شرایط فعلی دنیا که همه چیز به واسطه‌ تکنولوژی تداخل پیدا کرده و آدم‌ها به یکدیگر نزدیک شده‌اند، نداشتن ارتباط با بقیه اجتناب‌ناپذیر است. بخشی از این ارتباطات، فرهنگی و هنری است که به آشناشدن هنرمندان کشورهای مختلف منجر می‌شود. موسیقی زبان بین‌المللی دارد و به یک زبان خاص تکلم نمی‌شود به همین دلیل هم در این برخورد اجتماعی و فرهنگی تا حدود زیادی راحت‌تر عمل می‌کند.

اردال ارزنجان نیز درباره همکاری با کلهر اظهار می کند: نخستین بار در استانبول در ۲۰۰۴ میلادی با هم ملاقات کردیم. مدیر برنامه های او در یکی از کنسرت من حاضر شده بود. کیهان کلهر در پی توصیه مدیر برنامه هایش به ترکیه آمد. دو سه روز با هم تمرین کردیم تا از هم شناخت پیدا کنیم. و به این نتیجه رسیدیم که می توانیم با هم کار کنیم. از آن روز به بعد دیگر جدا نشدیم و هر سال با هم کنسرت برگزار می کنیم.

همکاری کیهان کلهر با شجاعت ‌حسین‌خان از هند

گروه موسیقی چندملیتی غزل در ۱۹۹۷ میلادی به وسیله کلهر و حسین خان تاسیس شد. این ۲ در استودیوی کوچکی در لس‌آنجلس با هم آشنا شدند و زمینه کار مشترک فراهم آمد. نخستین تولید این گروه با نام آخرین نوای جاده ابریشم با استقبال روبه رو شد. از آن زمان تاکنون این گروه بسیار تاثیرگذار در سراسر جهان می‌نوازد. آثار گروه غزل تلفیقی از موسیقی شمال هند و موسیقی سنتی ایرانی است.

کلهر درباره شروع همکاری با شجاعت حسین خان می‌گوید: وقتی ما با هم آشنا شدیم، نشستیم و ساز زدیم. با خودم فکر کردم چه تلفیق جالبی، چه زیباست! ارتباطی بسیار دلنشین به وجود آمده بود. سیتار(نوعی ساز زهی مورد استفاده در هند) با آن حالت تخیل‌بارش و کمانچه با آن نوای گرم و کشیده‌اش می‌توانستند درآمیختگی پرشکوهی بوجود آورند، مثل این بود که این ۲ به هم تعلق دارند. هماهنگی در نوای ۲ ساز در حالی بود که کمانچه کوچک کلهر و سیتار با شکوه و جلال شجاعت حسین خان در هماهنگی کامل با اندام این ۲ هنرمند بزرگ جهانی نیز بودند.

کلهر در این ارتباط در مصاحبه‌ای گفته بود: من و شجاعت حسین خان موسیقی سنتی شمال هند و یا ردیف‌نوازی ایرانی نمی‌کنیم. ما به هم گوش می‌کنیم و می‌کوشیم خود را در اختیار موسیقی قرار دهیم و در ادامه گفته بود که راهکار چنین یکدلی را نمی‌توان به طور عقلانی توضیح داد، بلکه رسیدن به چنین مرحله‌ای باید تنها با احساس و خود را در اختیارِ ساز دیگری قرار دادن امکان پذیر ‌شود.

همکاری کیهان کلهر با عالیم قاسمف از جمهوری آذربایجان

کیهان کلهر نوازنده و موسیقیدان ایرانی با همراهی عالیم قاسم‌اف خواننده مشهور آذربایجان نیز به روی صحنه رفته است. این عنوان خبری بود که نخستین بار در شهریور ۱۳۹۳ خورشیدی روی خروجی خبرگزاری ها قرار گرفت. کلهر و قاسم‌اف در افتتاحیه جشنواره مورگن لند آلمان اجرایی مشترک داشتند، در واقع این نخستین باری است که این ۲ هنرمند با هم به روی صحنه می‌رفتند. اجرای مشترک آن‌ها در ۲ بخش به روی صحنه رفت. در بخش نخست قاسم‌اف و کلهر با هم هنرنمایی کردند و در بخش دوم ارکستر مورگن لند نیز آنها را همراهی کرد.

سایت این جشنواره به کلهر کمانچه‌نواز افسانه‌ای لقب داده و عالیم قاسم‌اف را به عنوان یکی از بهترین خوانندگان اجرای زنده خوانده بود. کیهان کلهر پیش از این نیز اجراهای مشترکی با نوازندگان و موسیقیدانان سرشناس جهان داشته است که از آن جمله می‌توان همکاری با شجاعت حسین خان، کوارتت کرونوس (Kronos Quartet) (جاده ابریشم)، یویوما و ارکستر فیلارمونیک نیویورک اشاره کرد.

عالیم قاسم اف در میان دوستداران موسیقی به بلبل شرق معروف است. او موسیقی را در محضر بزرگترین استادان خواننده زمان خود چون حاجی بابا حسین اف، آقاخان عبدالله یف و نریمان علی اف آموخت و از همان ۲۵ سالگی که به‌ عنوان بهترین خواننده کلاسیک نسل خود جایزه بزرگ آواز جبار قاریاغدی اوغلو را کسب کرد، آوازه‌ای عظیم در آذربایجان به دست آورد و در تمام گونه‌های موسیقی آوازی سرآمد شد؛ از بداهه خوانی در موقام، موقام موزون، تصنیف و آوازهای عاشقی تا نوازندگی دف و... سال‌های بسیاری است که شهرت قاسم اف مرزهای کشورش را درنوردیده و جهانی شده است. البته او بیگانه با موسیقی ایرانی و آواز خوش و بی‌مثال ایران زمین نیست.

عالیم قاسم اف در سال های فعالیتش با بزرگان موسیقی ایران نظیر محمدرضا شجریان، حسین علیزاده، فرهاد فخرالدینی و به ویژه شهرام ناظری ارتباطی صمیمی داشته و همچنان که عنوان شد اجرای مشترکی با کیهان کلهر هم برگزار کرده  و در همین رهگذر است که با همان منش خالصانه‌اش درباره هنرمندان ایرانی می‌گوید: هنرمندان متعهد امروز ایران همچون محمدرضا شجریان و شهرام ناظری در حفظ اصالت آواز موسیقی ایرانی سرزمین خود نقش ارزنده‌ای ایفا کرده‌اند... شجریان شهرت و موفقیت شایسته‌ای در آواز مشرق زمین دارد و از نکته نظر دیگر، ایشان پیشکسوت این عرصه هستند و برای من بسیار عزیز است و محترم....

همکاری کیهان کلهر با بروکلین رایدر از آمریکا

آلبوم شهر خاموش حاصل همکاری کیهان کلهر با گروه بروکلین رایدر است. این آلبوم در سبک‌های موسیقی کلاسیک و خاورمیانه‌ای در اسفند ۱۳۸۷ خورشیدی به وسیله انتشارات موسیقی ورلد ویلج میوزیک در سطح بین‌المللی و توسط انتشارات آوای خورشید در سطح ایران منتشر شد. این آلبوم از ۴ قطعه که در مجموع ۵۳ دقیقه هستند، تشکیل شده‌ است که قطعه ۳۰ دقیقه‌ای شهر خاموش به عنوان هسته اصلی آلبوم شناخته می‌شود. ایده ابتدایی این مجموعه از سفارش دانشگاه هاروارد برای سازبندی و اجرای کوارتت زهی شکل گرفت و توسط کلهر و رایدر اجرا و منتشر شد.

در صفحه رسمی کیهان کلهر  در اینستاگرام این خبر بدین صورت اطلاع رسانی شد: کنسرت کیهان کلهر و بروکلین رایدر... ۱۱ می ۲۰۱۷، سنتا باربارا، کالیفرنیا.

کیهان کلهر در همین ارتباط گفت: قطعه شهر خاموش به قربانیان بمباران شیمیایی شهر کردنشین حلبچه تقدیم شده است. به هر صورت این بمباران تاثیر بدی روی دنیا گذاشت و کار بسیار زشتی بود و هر کسی تاثیری گرفته و حالا اگر در کار هنری فعالیت داشتند، سعی کردند به نحوی آن را نشان بدهند. به هر صورت من هم تحت تاثیر این واقعه قرار گرفتم و سعی کردم که این قطعه را به آن‌ها تقدیم کنم.

او در جواب این که آیا می‌شود قطعه شهر خاموش را نوعی اعتراض هنری به دول غربی حامی صدام حسین قلمداد کرد، گفت: اگر وجه سیاسی‌اش را بخواهید در نظر بگیرید، بله، اما بالاخره وجه انسانی‌اش بیش از هر چیز دیگری برای من اهمیت داشت. عکس‌هایی که می‌دیدم و افرادی که آن طوری کشته شده بودند، بیگناه بودند و واقعا اهمیت این بیشتر بود. امیدوارم که وقتی چنین قطعات هنری‌ای از مسایل اجتماعی صحبت می‌کنند، باعث شود که سیاستمداران مثل انسان فکر کنند و فکر کنند که تصمیماتشان چه تبعاتی خواهد داشت.

رضا ترشیزی نوازنده آهنگساز، نقدنویس و کارشناس موسیقی ساکن لس آنجلس و یکی از حاضران در کنسرت کیهان کلهر و بروکلین رایدر، پس از اجرای برنامه درباره این برنامه و مشکلاتی که عرضه موسیقی سنتی ایرانی در سطح جهانی دارد می‌گوید: برای یک هنرمند مساله‌ای که بسیار حائز اهمیت است این است که او بتواند هر آنچه در دل دارد را با همه زیبایی و مفاهیم با انسان‌های دیگر تقسیم کند. فرهنگ ایران به علت پیچیدگی‌هایی که در آن وجود دارد انتقال این مفاهیم به دنیای امروز را بسیار مشکل کرده است. ما یک موسیقی مقامی داریم که در آن دستگاه‌ها و گوشه‌های مختلف وجود دارد و این‌ها چیزی نیستند که بتوان به آسانی در چارچوب موسیقی روز دنیا گنجاند. این موسیقی به شکل سنتی آن همواره توسط استادان بزرگ در گوشه و کنار دنیا اجرا شده است اما ما همیشه در این فکر بوده‌ایم که آن را به صورتی قابل هضم به دنیا عرضه کنیم.

رضا ترشیزی با مقایسه شعر نو و نوازندگی کیهان کلهر می‌گوید: اجرای کیهان کلهر در این کنسرت به وضوح شکستن این قالب‌ها را در موسیقی سنتی نشان می‌دهد. کلهر با ساز سنتی کمانچه خود پا به پای سازهای زهی غربی که ویولن، ویولا، چلو و آلتا بودند حرکت می‌کرد و ملودی‌های سه گاه، نوا و اصفهان را با چنان ترکیب قابل قبولی از لحاظ هارمونیک و اجرایی بازسازی کرده بود که نه تنها برای نوازندگان سازهای زهی غربی نا آشنا نبود، بلکه به هیچ عنوان از چارچوب‌ها و موازین و قوانین علمی موسیقی جهان و موسیقی سنتی ایرانی نیز بیرون نبود.

همکاری کیهان کلهر با یویوما از چین

یویوما یکی از بزرگ‌ترین و معروف‌ترین ویولنسل‌نوازان معاصر است که به همراه گروه موسیقی جاده ابریشم آلبوم Sing Me Home را منتشر کرد. گروه جاده ابریشم را شماری از برجسته‌ترین نوازندگان جهان از جمله کیهان کلهر تشکیل می‌دهند. این آلبوم به عنوان بهترین موسیقی جهانی در سال گذشته انتخاب شد و یکی از جوایز گرمی/Grammy Awards را به خود اختصاص داد.

یویوما در واقع نوازنده نامی ویولنسل آمریکایی چینی‌تبار است. او را یکی از برترین نوازندگان این ساز در سده گذشته دانسته‌اند. او در هفت سالگی برای جان اف. کندی رییس جمهوری آمریکا، ساز نواخت، در مدرسه جولیارد به تحصیل پرداخت و در ۱۵سالگی در ارکستر سمفونی دانشگاه هاروارد به‌عنوان نوازنده میهمان شرکت کرد. او از همان دانشگاه هاروارد فارغ‌التحصیل شد. یویوما از ۲۰۰۶ میلادی سفیر صلح سازمان ملل در موضوع جوانان است. او در ۲۰۱۷ میلادی به خاطر آلبوم Sing Me Home برنده پنجاه و نهمین جایزه موسیقی گرَمی شد.

یویوما در ارتباط با چگونگی شکل‌گیری ایده اولیه جاده ابریشم گفته است: در طول سفرهای متعددی که به نقاط مختلف دنیا داشتم، همواره عقاید، مذاهب و فرهنگ‌های قدرتمندی که توانسته بودند کشورهای صاحب تمدن چندین هزار ساله را تحت‌ تأثیر قرار دهند مرا شگفت‌زده می‌کرد و همواره می‌اندیشیدم که چگونه می‌توان از تلفیق و ترکیب موسیقی، فرهنگ‌ها و تمدن‌های مختلف به صداهای جدیدی دست یافت.