تقی آزاد ارمکی در گفت و گو با خبرنگار دانشگاه و آموزش ایرنا در تحلیل جامعه شناسانه خود از اعتراضهای اخیر نسبت به گرانی بنزین اظهارداشت: در این تحلیل باید به فرآیندها، نیروهای اجتماعی، بازی طبقات اجتماعی و سطح نهادهای اجتماعی توجه کرد چرا که این موارد مجموعه‌ای از تحلیل یا تبیین جامعه‌شناسانه است.
وی افزود: جامعه ایرانی متشکل از ساحت مجموعه‌ای از تعارض‌های متکثر متزاحم است باید به تعارضی که بین زنان با مردان، روشنفکران با تجار، تجار با طبقه پایین، طبقه متوسط با طبقه بالا وجود دارد، توجه کرد.
استاد جامعه شناسی دانشگاه تهران تاکید کرد: اینها مجموعه تعارض‌های درون نظام اجتماعی است که همه تلاش می‌کنند صورت جدیدی از جامعه ایرانی ارائه دهند.
متن این گفت و گو را ذیل می خوانیم:
ایرنا: تحلیل شما از اقدامات اخیر و اعتراض ها به افزایش قیمت بنزین چیست؟
آزاد ارمکی: وقتی از تحلیل جامعه‌شناسانه سخن به میان می آوریم، باید ببینیم روی چه عناصری تاکید کنیم؛ عده ای وقتی قصد تحلیل جامعه‌شناسانه دارند در واقع تحلیل سیاسی یا روانشناسانه ارائه می دهند.
به عنوان مثال، در تحلیل سیاسی روی حوزه سیاست یا رفتار دولت و غیره تمرکز می کنند؛ عده ای دیگر هم خلقیات و روحیات جامعه ایرانی را بررسی می کنند.
اما در تحلیل جامعه‌شناسانه باید به فرآیندها، نیروهای اجتماعی، بازی طبقات اجتماعی و سطح نهادهای اجتماعی توجه کرد چرا که این موارد مجموعه‌ای از تحلیل یا تبیین جامعه‌شناسانه است.
ریشه اتفاقی که این ۴۰ سال در ایران رخ داد به قبل از انقلاب هم برمی‌گردد. کلیت نظام اجتماعی ایران تلاش می‌کند مدام خودش را باز مستقر سازد و هم راستا با جامعه جهانی در حال پیش رفتن است.
برخلاف تصوری که ما داریم یعنی در اقتصاد بازار که در دنیا حاکم شده در ایران هم این چنین ماجرایی داریم. یعنی ما شاهد یک ترند(جریان قالب) اقتصادی هستیم که نتیجه اجتماعی و سیاسی دارد و حاصل آن صورت‌بندی از طبقات اجتماعی است که خودش را در اختلاف طبقاتی اجتماعی نشان داده است.
در هر صورت کنشگران حوزه اقتصادی همراه با کنشگران حوزه دینی و اجتماعی، نظام اجتماعی را رقم می‌زنند تا یک صورت‌بندی طبقاتی از آن ایجاد کنند. این صورت بندی طبقانی معنای جدیدی از جامعه ایرانی، وضعیت و تصوری از نابرابری و فقر ایجاد کرده است.
در نهایت شما یک جمعیت بیرون افتاده از حیات رسمی دارید. در یک جا اقلیت‌ها هستند، یک جا حاشیه نشین ها و یک جای دیگر طبقه پایین جامعه که هر کدام از آنها صداهایی را تولید می‌کنند و برخی از دوستان به عنوان جنبش‌های اجتماعی مکرر از آن سخن به میان می آورند.
من هم به این موارد جنبش‌های اجتماعی می‌گویم اما ماهیت جنبش‌های اجتماعی به ماهیت تعارضی جامعه ایرانی برمی‌گردد چون این جامعه در حال گذار از یک وضعیت تضادی به یک وضعیت تعارضی است.
در ادبیات سیاسی و روشنفکری، جامعه ایرانی را در دوگانه دولت-ملت تعریف می‌کردند. جامعه ایرانی متشکل از ساحت مجموعه‌ای از تعارض‌های متکثر متزاحم است؛ مثلاً به تعارضی که بین زنان با مردان، روشنفکران با تجار، تجار با طبقه پایین، طبقه متوسط با طبقه بالا وجود دارد، توجه کنید. اینها مجموعه تعارض‌های درون نظام اجتماعی است که همه تلاش می‌کنند صورت جدیدی از جامعه ایرانی ارائه دهند.
ایرنا: منظورتان این است که علائم یا ظواهر یک جامعه در حال گذار است؟
آزاد ارمکی: خیر؛ ساحت جدیدی از جامعه ایرانی است و دوره ای طولانی بعد از شرایط انقلابی داریم که طبقات صورت‌بندی جدیدی پیدا می‌کنند و گروه‌های اجتماعی جا به جا می‌شوند.
آنها در حال یافتن صورت‌بندی جدید هستند. تزاحم‌هایی که مطرح کردم در حال شکل گیری است و هر آن شما باید منتظر یک حادثه در ایران باشید.
ایرنا: آیا این تعارضات، نقش اجتماعی هم ایفا می کنند؟
آزاد ارمکی: نهادهایی محل این اتفاقات هستند اما اصلی‌ترین نهادی که در اینجا وجود دارد نهاد خانواده و دین است که البته بستگی به نوع آن ساحت تعارضی دارد مثلاً اگر زنان یا روشنفکران عمل می‌کنند، محل استقرار این نهاد متفاوت است اما هر کدام از این نهادها به گونه‌ای بازی خود را پیش می برند و به این صورت نیست که نهاد دولت به تنهایی تحولات اجتماعی ایران را رقم زده باشد. اگر به این صورت بود که ما در نهایت به یک سری حرکت‌های خطی و انقلاب می‌رسیدیم.
در حالی که شما شورش‌های متکثر را دارید که در موقعیت‌های متفاوت عمل می‌کنند و به گونه‌ای با هم نزدیک می‌شوند یا از هم فاصله می‌گیرند.
ایرنا: این تفاوت‌ها چگونه است؟
آزاد ارمکی: این تفاوت‌ها به خاطر نیروهایی است که نقش ایفا کرده و نیروهای متفاوت اجتماعی در این دوره‌ها بازی می‌کنند. یک زمان روشنفکران و در دوره ای زنان در این نقش هستند، گاهی هم نویسندگان به میدان می آیند.
به همین دلیل شما انتظار ظهور این پدیده‌ها را به واسطه این نیروها در موقعیت‌های متفاوت باید داشته باشید؛ به عنوان مثال حادثه آبان ماه الزاماً در مناطق حاشیه‌نشینی تکرار می‌شود.
ایرنا: این نیرویی که در این جریان ها کنش می‌کند آیا نیرویی است که از طبقه پایین جامعه برمی‌خیزد؟
آزاد ارمکی: قشر بالایی طبقه پایین است(منظورش قشری از طبقه پایین که درآمد آنها نزدیک به طبقه متوسط است)، به معنای دیگر قشر پایینی طبقه متوسط است. این قشر نزدیک به هم هستند و این بازیگری را ایفا و با دو منطق متفاوت عمل می‌کنند البته در موقعیت افزایش قیمت بنزین و مسئله فقر است که بخشی از طبقه پایین جامعه را فعال کرد اما بخش دیگر ناکارآمدی نظام سیاسی را مطرح می‌ند و به دنبال دموکراسی و قانون هستند که این دو صدا در کنار هم شنیده می‌شود.
ایرنا: چرا معمولا ادبیات روسای جمهوری در دور دوم ریاست جمهوری با مردم متفاوت می شود؛ چه اتفاقی در این مورد می افتد؟
آزاد ارمکی: در اینجا چند مسئله نهفته است، دوره دوم در همه روسای جمهوری دنیا این قاعده وجود دارد. بوش دوم با بوش اول خیلی فرق کرد، شرایطی که ما در آن قرار داریم استثنایی است.
این آشوب ها امکان تبدیل شدن به یک بحران بزرگ دارد و اینجاست که رییس جمهوری، وزیر و وکیل نمی توانند رفتار متفاوتی داشته باشند.
چون می خواهند این مسئله را مدیریت کرده تا بتوانند درباره آن گفت و گو کنند.
نظر شما