درباره استانبول | فراز و نشیب‌های مهمترین شهر تاریخی و فرهنگی ترکیه

به گزارش گروه اطلاع رسانی ایرنا؛ استانبول در ابتدا با نام بیزانتیوم شناخته می‌شد و در ۱۹۶ میلادی سپتیموس سوِروس امپراطور روم با حمله به این شهر، آن را اشغال کرد و  به دنبال آن، رومیان زیادی به این شهر مهاجرت کردند. تلاش امپراطور برای نامیدن این شهر به نام فرزندش آگوستا آنتونینا موفقیت آمیز نبود و مردم تا زمان تغییر نام شهر به کنستانتین(قسطنطنیه)، نام رم جدید (Nova Roma) را برای آن به کار می‌بردند. از ۱۹۳۰ به طور رسمی استانبول نامیده شد.

نام استانبول که تا پیش از فتح آن به دست ترکان رواج داشت، برگرفته از نام ایستیم پولی که در زبان یونانی به معنی شهر یا مرکز شهر است، عنوان می شود. در ۱۷۷۰میلادی سلطان مصطفی سوم با ضرب سکه‌هایی که روی آن نام استانبول نقش بسته بود به این نام رسمیت بخشید و جایگزین قسطنطنیه شد. در دوره جمهوریت و از ۲۸ مارس ۱۹۳۰ میلادی اداره پست ترکیه از تمامی کشورهای جهان خواست تا از نام استانبول در مکاتبات خود استفاده کنند.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا همزمان با دوم دسامبر ۳۲۴ میلادی سالروز آغاز ساخت شهر استانبول به بررسی فراز و فرودهای این شهر تاریخی و فرهنگی پرداخته است:

استانبول در زمان پیش از میلاد مسیح و امپراطوری روم

بنابر گفته باستان شناسان شهر استانبول حداقل از ۶ هزار و ۷۰۰ سال قبل از میلاد مسیح قابل سکونت بوده است اما این شهر به صورت قطعی از سده ۷ پیش از میلاد با ساخت و ساز یونانی‌ها در آن شکل گرفته است. در سده چهارم میلادی، امپراطوری بزرگ روم به ۲ قسمت روم شرقی و روم غربی تقسیم شد. شاه بیزاس به دلیل موقعیت استراتژیک این منطقه و قرارگیری آن در کنار تنگه بسفر که دلیل اهمیت این شهر در طول اعصار بود، مستعمره نشین‌ها را در اینجا مستقر کرد.

در جریان مبارزات قدرت در امپراطوری رم در اواخر سده دوم، بیزانس به وسیله سپتیموس سوروس محاصره شد و پس از امپراتور شدن او دوباره بازسازی شد. در سده چهارم امپراتوری به حدی گسترش یافت که دیگر رم به عنوان پایتخت مناسب نبود؛ به همین دلیل امپراتور کنستانتین، پایتخت را به بیزانس تغییر داد که در نهایت به قسطنطنیه Constantinople تغییر نام داد.

زمانی که امپراتوری رم به ۲ قسمت تقسیم شد، قسطنطنیه پایتخت امپراتوری رم شرقی شد و تا هزار سال پس از آن نیز باقی ماند؛ درحالی که امپراتوری غربی از هم پاشید. قسطنطنیه قدرت پیشتاز در اروپا شد و از بناهای قابل توجه آن می‌توان به مسجد ایاصوفیه اشاره کرد که نماد رهبری کلیسای ارتدکس یونانی نیز بوده و هم اکنون یکی از آثار تاریخی برجسته این شهر محسوب می شود. کار ساخت این اثر تاریخی در ۵۰۰ میلادی و در دوران حاکمیت امپراطوری بیزانس آغاز و گنبد کلیسای آن خیلی مشهور شد. در حال حاضر از این اثر تاریخی به عنوان موزه استفاده می شود.

با وجود قدرت بیزانس، حمله اعراب یک تهدید ثابت در این منطقه به شمار می رفت و تهاجماتی مانند جنگ‌های صلیبی چهارم در ۱۲۰۴ میلادی باعث تضعیف آن شده بود. در نهایت پس از ۵۳ روز محاصره، عثمانی در ۱۴۵۳ میلادی آن را فتح کرد و استانبول به وجود آمد.

میدان اصلی این شهر که به نام هیپودروم یاد می شود در ۲۰۰ میلادی به منظور استفاده در فعالیت های اجتماعی و سپورتی ساخته شد. در حال حاضر از این اثر هیچ چیزی قابل استفاده باقی نمانده است. هیپودروم قسطنطنیه در واقع یک میدان روباز بود که مرکز ورزش و فعالیت‌های اجتماعی شهر قسطنطنیه، پایتخت امپراتوری روم شرقی به‌شمار می‌رفت. امروزه هیپودروم بخشی از میدان سلطان احمد استانبول است و تنها بخش‌هایی از سازه اولیه آن باقی مانده‌، نام هیپودروم از کلمات یونانی هیپوس (اسب) و دروموس (میدان) مشتق شده‌است. به همین دلیل گاهی در ترکی به آن آت‌میدانی (میدان اسب) گفته می‌شود. مسابقات اسب‌دوانی و ارابه‌رانی در عصر هلنیستی، دوران روم باستان و بیزانتین مسابقات اسب‌دوانی و ارابه‌رانی تفریح محبوب یونانی‌ها بودند و هیپودروم‌ها از ویژگی‌های مشترک شهرهای یونانی بودند.

استانبول در زمان عثمانی

در ۲۹ مه ۱۴۵۳ میلادی سلطان محمد دوم فاتح پس از ۵۳ روز محاصره در حالی وارد قسطنطنیه شد که توپ او یک حفره بسیار بزرگی را در دیوارهای قسطنطنیه بر جای گذاشت. محل این حفره امروزه به توپکاپی (دروازه توپ) مشهور است. سلطان محمد فاتح پس از اشغال استانبول آن را به عنوان سومین پایتخت امپراتوری عثمانی اعلام کرد. پس از فتح استانبول سلطان محمد فاتح کاخ توپکاپی و بازار استانبول را بنا نهاد و مدارس، حمام ها و بناهای زیادی در این شهر ساخت. نقش معمار سنان در خلق آثار معماری این دوره برجسته بوده‌است.

در زمان حکومت سلطان محمد آثار تاریخی خیره‌کننده‌ای مانند مسجد آبی بنا شد. همچنین مدارس، بیمارستان‌ها و حمام‌های عمومی نیز در کنار بازار بزرگ ساخته شدند. استانبول به عنوان پایتخت امپراتوری عثمانی و مرکز فرهنگی، سیاسی و تجاری آن به زودی به مرکز جهان اسلام نیز تبدیل شد.

امپراتوری عثمانی وسیع و قدرتمند باقی مانده بود تا زمانی که از نیروهای متفقین در جنگ جهانی اول شکست خورد و بدین واسطه اشغال و خرابی در این سرزمین ادامه داشت تا زمانی که مصطفی کمال آتاترک جنگ استقلال را رهبری و در ۱۹۲۳ میلادی جمهوری ترکیه را تاسیس کرد.

قصر توپقاپی در دوران حاکمیت دولت عثمانی ساخته شد و در داخل آن پادشاهان عثمانی زندگی می کردند. دولت عثمانی از همین مرکز اداره می شد و  کار ساخت این قصر در دوره حاکمیت فاتح سلطان محمد پادشاه دولت عثمانی در سده ۱۵ میلادی تکمیل شد. در این قصر حدود ۴ هزار تن زندگی می کردند. این قصر که در میدانی به مساحت تقریبی ۸۰ هزار متر مربع ساخته شده بود، پس از ساخته شدن قصرهای جدید اهمیت قبلی خود را از دست داد اما قسمت هایی مانند امانت های مقدس و خزانه در همین جا باقی ماند.

قصر توپقاپی در ۱۹۲۳ میلادی پس از سقوط دولت عثمانی به موزه تبدیل شد. این قصر نسبت به این که در طول سالیان متمادی مرکز دولت عثمانی یکی از امپراطوری های قدرتمند وقت بوده، دارای اهمیت بسزای تاریخی است. در حال حاضر در این قصر، آثار معماری و صنعتی، کتاب‌های دست نویس اسلامی، لباس های تاریخی و زیورآلات آن دوران به نمایش گذاشته می شود.

مسجد جامع سلیمانیه در سده ۱۶ میلادی به وسیله سلطان سلیمان قانونی یکی از پادشاهان دولت عثمانی ساخته شد. معمار این مسجد معمار سنان است. این مسجد هم اکنون نیز یکی از آثار مهم تاریخی استانبول به شمار می رود. این مسجد را با در نظر داشتن، ضرورت های دینی، فرهنگی و اجتماعی شهر به شکل مجتمع ساخته اند. در بیرون مسجد شفاخانه، حمام، سرای، چهار مدرسه، فاکولته طب و یک موسسه خیریه بنا نهاده شد. بیشتر این ساختمان ها در حال حاضر نیز موجودیت خود را حفظ کرده اند.

میدان زیرک استانبول متشکل از مسجد زیرک و یا صومعه پانتوکراتور و سه کلیسای اورتدکس است که این صومعه در سده ۱۲ میلادی ساخته و پس از فتح استانبول به مدرسه مبدل شد. در این منطقه نمونه‌هایی از قدیمی ترین خانه های دوران عثمانی و پروژه‌های اعمار مجدد به شکل وسیعی بازسازی شده اند. در تاریخچه این مسجد قدیمی و مشهور این طور روایت می شود که پس از فتح قسطنطنیه در ۱۴۵۳میلادی به وسیله عثمانی ها ساختمان های صومعه به مدرسه تبدیل شد و این کلیسا با دستور سلطان عثمانی و به وسیله مولا زیرک مهمت افندی (که از دانشمندان بزرگ آن دوران بود) به مدرسه و حوزه علمیه تبدیل شد و تغییر کاربری پیدا کرد در این مدرسه افراد بسیاری تحت تعلیم و آموزش قرار گرفتند تا اینکه پس از سال ها مدرسه تعطیل و کلیسا و صومعه به مسجد تبدیل شد، امروزه فقط قسمت جنوبی بنا به عنوان مسجد استفاده می شود. به علت وجود مجسمه های باروک در ساختار معماری و بازسازی خوب بنا، در سده ۱۸ و در سال های ۱۹۵۰ و ۱۹۷۰ میلادی مسجد زیرک استانبول در فهرست میراث جهانی به وسیله یونسکو در ۱۹۸۶ میلادی به ثبت رسیده است. مقبره افراد مشهوری از دوره بیزانس مثل امپراتورها، ملکه و کشیشان بزرگ در این مسجد قرار دارد. مسجد زیرک استانبول یک مجموعه کامل از آرامگاه، کلیسا، مسجد و مدرسه است و آثار معماری تمام دوران در آن دیده می شود.

استانبول در زمان جمهوری ترکیه

امپراتوری عثمانی در جنگ اول جهانی از هم پاشید و مورد تهاجم بریتانیا و متحدانش واقع شد. مصطفی کمال پاشا به دلیل سازماندهی مقاومت ملی مقابل دولت های خارجی، قهرمان ملی ترکیه شد و توانست جمهوری ترکیه را در ۱۳۰۲ خورشیدی بر پایه اصل جدایی دین از سیاست بنا کند و ملقب به آتاترک شد. وی خط لاتین را برای نوشتن زبان ترکی مرسوم کرد و اقدامات بسیاری را برای صنعتی و غربی شدن ترکیه انجام داد و دوره نوینی را در ترکیه به وجود آورد. آتاترک دولت جدید را هم‌راستا با غربی‌ها مدرن کرد و پایتخت را نیز به آنکارا منتقل کرد اما استانبول به وسیله بلوارها و میدان‌های عمومی جدید در دهه ۱۹۴۰ و ۱۹۵۰ میلادی به توسعه خود ادامه داد. در دهه ۱۹۷۰ میلادی جمعیت استانبول به سرعت افزایش پیدا کرد و در نهایت به یکی از کلان‌شهرهای بزرگ جهان شناخته شد.