به گزارش گروه تحلیل، تفسیر و پژوهش‌های خبری ایرنا، به دلیل وجود پدیده وندالیسم در کشور قوانینی درباره نحوه مقابله با آن تدوین شده است، اما به نظر می‌رسد هنوز برنامه و سیاست‌گذاری جدی برای مقابله با این معضل اجتماعی، طراحی و تدوین نشده است.
پدیده‌ای که گسترده است
در تعریف «وندالیسم» آمده است که وندالیسم یعنی تخریب اموال عمومی به صورتی مداوم و مکرر. در واقع زمانی که افرادی به صورت گسترده به اموال عمومی اعم از اموال دولتی و اموال خصوصی عامه المنفعه، به هر شیوه‌ای آسیب برسانند، عملی وندالیستی را انجام داده‌اند.
عمل وندالیستی طبق قانون ممنوع است و در فصول «نهم» و «بیست و پنجم» از کتاب «پنجم» قانون مجازات اسلامی، به صورت مبسوط در مورد انواع و اشکال عمل وندالیستی و مجازات‌های مربوط به آن، سخن به میان آمده است. بطور مثال در ماده ۶۸۷ فصل بیست و پنجم آمده است: «هر کس در وسایل و تأسیسات مورد استفاده عمومی از قبیل شبکه‌های آب و فاضلاب، برق، نفت، گاز، پست و تلگراف و تلفن و مراکز فرکانس و ماکروویو (مخابرات) و رادیو و تلویزیون و متعلقات مربوط به آنها اعم از سد و کانال و انشعاب لوله‌کشی و نیروگاه‌های برق و خطوط انتقال نیرو و مخابرات (کابل‌های هوایی یا زمینی یا نوری) و دستگاه‌های تولید و توزیع و انتقال آنها که به هزینه یا سرمایه دولت یا با سرمایه مشترک دولت و بخش غیردولتی یا توسط بخش خصوصی برای استفاده عمومی ایجاد شده و همچنین در علایم راهنمایی و رانندگی و سایر علایمی که به منظور حفظ جان اشخاص یا تأمین تأسیسات فوق یا شوارع و جاده‌ها نصب شده است، مرتکب تخریب یا ایجاد حریق یا از کار انداختن یا هر نوع خرابکاری دیگر شود بدون آن که منظور او اخلال در نظم و امنیت عمومی باشد به حبس از سه تا ده سال محکوم خواهد شد».
وندالیسم یا تخریب اموال عمومی به صورت بی‌هدف، در قانون ایران و اغلب کشورهای جهان جرم محسوب می‌شود.
گستره‌ی فعالیت‌های وندالیستی در ایران قابل توجه است. هرچند آمار دقیق و رسمی در این‌باره وجود ندارد، اما گزارش‌های پراکنده و رسمی از برخی اقدامات وندالیستی نشان از آن دارد که معضل وندالیسم در ایران، بیش از آن چه که تصور می‌شود جدی است. بطور مثال وندال‌ها در یکسال گذشته به آثار باستانی مهمی در استان‌های کرمانشاه، فارس، هرمزگان، لرستان و خوزستان صدمه رسانده‌اند و اموال عمومی در بسیاری از استان‌ها آسیب دیده است. هرچند برخی از وندال‌هایی که به اموال عمومی آسیب می‌رسانند و توسط مراجع قضایی محاکمه و مجازات می‌شوند، اما آسیب رساندن جزئی یا جدی به اموال عمومی، مسئله‌ای است که همچنان در شهرهای مختلف کشور دیده می‌شود.
| معاونت‌ها | سازمان‌های تابعه | نمونه مشکلات وندالیسم |
| معاونت حمل و نقل و ترافیک | سازمان پایانه‌های مسافربری و پارک سوارها | تخریب صندلی‌ها، پرده‌ها و شیشه‌های اتوبوس، تخریب ایستاگاه‌های اتوبوس و تاسیسات پایانه‌ها |
| سازمان نظارت بر تاکسی رانی | تخریب ایستگاه‌های تاکسی، صدمه زدن به صندلی تاکسی‌ها | |
| شرکت مترو | آسیب زدن به وسایل و تجهیزات در ایستگاه‌های مترو و درون واگن‌های قطار، پله‌های برقی و | |
| معاونت خدمات شهری | سازمان زیباسازی | نوشتن (یادگاری، شعار، گرافیتی)، یا حک کردن اشکال و علائم بر روی اموال عمومی و مبلمان شهری و غیره، تخریب اموال عمومی و شکستن مبلمان شهری (شکستن، سوزاندن، بازگذاشتن آب) |
| سازمان بهشت زهرا | تخریب قبور، آبخوری‌ها، فضای سبز و تجهیزات موجود | |
| سازمان مدیریت پسماند | تخریب سطل‌های زباله، تجهیزات بازیافت | |
| سازمان پارک‌ها و فضاهای سبز | بریدن درختان، کندن گل‌ها و تخریب فضای سبز عمومی، تخریب سرویس‌های بهداشتی، آبخوری‌ها و تجهیزات موجود در پارک‌ها | |
| سازمان میادین و تره‌بار | تخریب | |
| سازمان آتش نشانی | تخریب شیرهای آتش نشانی، کیسه‌های شن مخصوص اطفای حریق و غیره | |
| معاونت امور فرهنگی و اجتماعی | سازمان ورزش و تندرستی | آسیب زدن به تاسیسات و تجهیزات موجود در سالن‌های ورزشی و پارک‌ها و اماکن عمومی |
| شرکت توسعه فضاهای فرهنگی | آسیب زدن به وسایل و تجهیزات اماکن فرهنگی مانند صندلی سینماها، تئاترهاف سالن‌ها، نمایشگاه‌ها، موزه‌ها و گالری‌ها | |
| سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های اجتماعی | تخریب تابلوهای اطلاع رسانی | |
| معاونت معماری و شهرسازی | سازمان نوسازی شهر تهران | چسباندن نشانه‌ها، علایم، برچسب‌های تبلیغاتی بر روی اموال عمومی، دیوارها و مبلمان شهری |
| معاونت فنی و عمرانی | سازمان مهندسی و عمران شهر تهران | از کار انداختن وسایل عمومی (پله‌های برقی، آسانسورها، آبخوری‌ها و غیره) |
گزارش «مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران» نیز نشان می‌دهد که این شهر به صورتی گسترده با پدیده مذکور و آسیب‌های ناشی از آن روبرو است و معاونت‌های مختلف این شهرداری با انواع تخریب‌ها مواجه هستند. همچنین مقالات متعددی نگارش شده نشان می‌دهند که پدیده وندالیسم دستکم در بین نوجوانان و جوانان شهرهای بزرگ رواج دارد و درصد قابل توجهی از نوجوانان و جوانان، حداقل یکبار در طول زندگی خود دست به یک رفتار وندالیستی زده‌اند (بطور مثال نگاه کنید به تحقیقات نبوی ۱۳۷۴، شکریزی ۱۳۷۶، محسنی تبریزی ۱۳۸۳، محمدی بلبان آباد ۱۳۸۵ و مقصودی ۱۳۸۳)، هرچند که منظور از ارتکاب به یک رفتار وندالیستی می‌تواند یک آسیب بسیار جزئی مثل راه رفتن روی چمن یا کندن گل از فضای عمومی باشد.
زخم مدام وندال‌ها بر پیکر آثار باستانی
از گذشته‌های دور تا امروز، نگارش یادگاری بر در و دیوار آثار باستانی و تاریخی ارزشمند امری مذموم، اما رایج بوده است. اکنون نیز مشکل تخریب‌ها و آسیب‌های وندالیستی آثار باستانی در گوشه و کنار کشور دیده می‌شود و هر ساله هزینه‌های سنگین و گاه جبران ناپذیری را بر روی دست مسوولان میراث فرهنگی کشور می‌گذارد. برخلاف اموال عمومی، آثار باستانی به سادگی قابل تعمیر نیستند و در بسیاری از موارد خسارت آسیب‌های وندالیستی به آثار باستانی ممکن است جبران ناپذیر باشد.
هر ساله وزارت میراث فرهنگی و گردشگری مبالغ بالایی از بودجه را برای حفاظت یا مرمت آثار باستانی و تاریخی صرف می‌کند که بخشی از آن برای مقابله با وندال‌ها یا بازسازی تخریب آنها هزینه می‌شود. با توجه به گستردگی و پراکندگی آثار تاریخی و باستانی در سراسر کشور کهن ایران، حفظ و نگهداری این آثار برای در امان ماندن آنها از آسیب‌های وندالیستی، کاری بسیار دشوار و حتی غیرممکن است و نمی‌توان با حفاظت فیزیکی از این اماکن مراقبت کرد. در نتیجه باید راه و روش دیگری برای حل این مشکل یافت.
ورزشگاه‌ها، قربانی بزرگ وندال‌ها
بررسی‌ها نشان می‌دهد که ورزشگاه‌ها یکی دیگر از مکان‌هایی هستند که می‌توان شاهد بروز رفتارهای وندالیستی در آنها بود. اقداماتی از قبیل شکستن صندلی‌ها، پرتاب اشیاء به درون زمین، آسیب به تجهیزات و تاسیسات ورزشگاه‌ها و شکستن شیشه‌های اتوبوس‌های مسافربری در ورزشگاه‌های کشور، تصویر واضحی از اقدامات وندالیستی است و سال‌ها است که مسوولان ورزشی و انتظامی کشور درگیر مدیریت این رفتارها هستند. طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس در طی دو دهه‌ی گذشته، شدت رفتارهای وندالیستی در ورزشگاه‌ها حداقل در ده مورد به مرز بحران رسیده و علاوه بر خسارات سنگین و قابل توجه به ورزشگاه‌ها، به مرگ دست کم ۸ نفر و مصدومیت صدها نفر انجامیده است. نکته قابل توجه آن است که بروز چنین رفتارهایی در مراکز ورزشی، تنها ناشی از دلایلی همچون پرخاشگری یا خشونت طلبی نوجوانان و جوانان نیست، بلکه طبق همین گزارش مشکلاتی همچون سوء مدیریت، ایمن نبودن تاسیسات، فقدان سازماندهی تماشگران یا فرسوده بودن ورزشگاه‌ها عامل بروز چنین حوادثی بوده‌اند.
گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد که رفتارهای وندالیستی در ورزشگاه‌ها اغلب از سوی جوانان و نوجوانان زیر ۲۵ سال، مجرد و عضو طبقه متوسط یا پایینی صورت می‌پذیرد که دارای تحصیلات دیپلم و کمتر هستند. هرچند در این گزارش و ده‌ها پژوهش مشابه (برای مثال نگاه کنید به بیات و همکاران ۱۳۸۷، جان بزرگی و همکاران ۱۳۸۹، حاجی بیگی و همکار ۱۳۸۵، خاقانی آور و همکار ۱۳۹۵، ذوالکتاف ۱۳۸۳ و قاسمی و همکاران ۱۳۸۴) راهکارهای بسیاری برای حل مسائل مربوط به اقدامات وندالیستی ارایه و به مسوولان پیشنهاد شده، اما به نظر می‌رسد که تاکنون برنامه‌های اجرا شده از سوی مسوولان نتوانسته‌اند مسئله وجود رفتارهای وندالیستی در ورزشگاه‌ها را حل کنند و تخریب گاه و بیگاه اموال عمومی در این مراکز همچنان ادامه دارد که آخرین موارد آن نیز در بهار امسال، طعم شیرین تماشای بازی فوتبال را در شهرهای تبریز، اصفهان، تهران و اهواز به کام تماشاگران تلخ کرد و طبق گزارش‌های رسمی و بر اثر رفتارهای وندالیستی، دستکم یک نفر فوت و ۴۱۶ نفر مجروح شدند و به تاسیسات و امکانات ورزشگاه‌ها آسیب‌هایی جدی رسید.
فقدان برنامه جامع برای حل مسئله وندالیسم
به رغم تمامی هزینه‌های اقتصادی، اجتماعی و امنیتی مرتبط با وندالیسم و با وجود نگارش ده‌ها پژوهش، مقاله، گزارش و پایان نامه، هنوز هیچ برنامه جامعی برای حل مسئله وندالیسم در کشور طراحی و اجرا نشده است. در لوایح بودجه سالیانه نیز اثری از برنامه‌های متمرکز بر پیشگیری یا مقابله با این آسیب به چشم نمی‌خورد و برخلاف موضوعاتی همچون اعتیاد به مواد مخدر، طلاق یا حمایت از افراد بی‌سرپناه، برنامه و بودجه مشخصی برای مقابله با وندالیسم و رفتارهای مخرب نه در بودجه دستگاه‌های حمایتی، امدادی و آسیب‌های اجتماعی دیده شده است و نه اثری از آن در بودجه‌های مربوط به وزارت آموزش و پرورش، وزارت میرات فرهنگی و گردشگری یا شهرداری تهران در سال جاری دیده می‌شود. تاکنون به رغم آسیب‌های فراوان وندال‌ها به اموال عمومی و آثار تاریخی و فرهنگی، هیچ برنامه جامعی برای حل این مسئله از سوی دستگاه‌های مسوول طراحی نشده است.
با این حال بحث وندالیسم و آسیب به اموال عمومی در کشور، موضوعی جدی است و سالیانه میلیاردها تومان بر اثر رفتارهای وندالیستی، به اموال عمومی و خصوصی لطمه وارد می‌شود، هرچند که برآورد دقیقی نیز از میزان خسارات ناشی از رفتارهای وندالیستی در کشور منتشر نشده است. با این حال و به صورت سالیانه، میلیاردها تومان از بودجه شهرداری‌ها، ادارات ورزش و جوانان و ادارات میراث فرهنگی و گردشگری کشور صرف ترمیم خرابی‌ها و جبران آسیب‌هایی می‌شود که بر اثر رفتارهای وندالیستی، به اموال عمومی وارد می‌آید. اکنون زنگ خطر رفتارهای وندالیستی بیشتر و بیشتر بلند می‌شود و می‌توان گفت در فقدان یک برنامه و سیاست‌گذاری منسجم برای مقابله با این پدیده، بطور حتم روز به روز بیشتر از گذشته شاهد رفتارهای وندالیستی خواهیم بود.
منابع
- مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، بررسی پرخاشگری و خشونت در فوتبال و ارائه راهکارهای پیشگیرانه و کنترلی، ۱۳۹۸
- مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، وندالیسم: زمینه‌های ایجاد و پیامدهای آن در محیط شهری، ۱۳۹۴
- مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، بررسی لایحه بودجه سال ۱۳۹۸ کل کشور: بودجه اعتبارات دستگاه‌های حمایتی، امدادی و آسیب‌های اجتماعی، ۱۳۹۷
- مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، بررسی لایحه بودجه سال ۱۳۹۸ کل کشور: بودجه بخش میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری
- مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، بررسی لایحه بودجه سال ۱۳۹۸ کل کشور: بودجه بخش آموزش و پرورش
نظر شما