مکمل‌یاری راهبرد مقابله با کمبود ویتامین دی

ویتامین دی یکی از ویتامین های است که به جذب کلسیم و در نتیجه استحکام استخوان ها، دندان ها و عضلات کمک می‌کند همچنین قرار گرفتن در معرض تابش مستقیم نورخورشید، مصرف ماهی، تخم مرغ، لبنیات، غلات و میوه ها می تواند در جبران کمبودهای ویتامین دی موثر باشد.

عملکرد اصلی این ویتامین در بدن، افزایش موثر جذب کلسیم از روده و انتقال آن به استخوان‎ها برای حفظ میزان کلسیم و فسفر پلاسما در محدوده طبیعی است و عوارض ناشی از کمبود به صورت راشیتیسم در کودکان، نرمی استخوان در بزرگسالان، ضعیف شدن ماهیچه، نافرم شدن استخوان‎ ‎و در نهایت پوکی استخوان است.

بر اساس بررسی ملی وضعیت ریزمغذی ها، حدود ۱۸ درصد جمعیت نوجوان کشور در سال ۸۰ دچار کم خونی فقر آهن بودند که پس از اجرای مداخله مکمل یاری و آموزش تغذیه این مقدار به ۹ درصد در سال ۱۳۹۱ کاهش یافته است.

استان همدان نیز از این قاعده مستثنی نبوده چرا که طبق گفته دکتر منوچهر کرمی معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی استان همدان درصد بالایی از دختران با کمبود آهن و ویتامین دی مواجه هستند.

رییس مرکز بهداشت استان همدان ریز مغذی های مورد نیاز بدن انسان را شامل روی، ویتامین E، ویتامین A، ویتامین C، ویتامین D، ویتامین B۶، تیامین، ریبوفلاوین، ید، منیزیم و فسفر دانست.

وی تاکید کرد: آثار کمبود ریزمغذی ها  را از منظر بهداشتی، روانی، اقتصادی و فیزیکی می توان مورد بررسی قرار داد که از دست دادن ساعات کاری، کاهش ظرفیت کاری، کاهش درآمد خانوار، کاهش اقتصاد ملی، افزایش هزینه مراقبت بهداشتی، افزایش هزینه آموزش و  فیزیکی از آثار منفی اقتصادی کمبود ریزمغذی ها در بدن است.

معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی استان همدان اظهار داشت: همچنین از منظر فیزیکی کمبود این ریز مغذی ها موجب اختلال رشد، خستگی، بی حالی، بی تفاوتی، اختلال بینایی، ناتوانی درشنوایی و بیان و رنگ پریدگی می شود.

کرمی همچنین آثار بهداشتی آن را شامل افزایش مرگ و میر و بیماری، پایین آمدن ایمنی و افزایش ابتلا به عفونت، افزایش مرگ مادران، افزایش نیاز برای مراقبت کودکان LBW و نارس و آثار روانی کمبود ریز مغذی ها را شامل اختلال عملکرد مغز، نقص عملکرد سیستم عصبی، کاهش ضریب هوشی و کاهش مهارت یادگیری دانست.

وی درباره کمبود ویتامین D گفت: در بررسی ملی وضعیت ریز مغذی ها در سال ۱۳۸۰ وضعیت کمبود ویتامین D در گروه سنی نوجوانان بررسی نشده و هیچ عدد و رقمی در خصوص کمبود در این گروه سنی به دست نیامد اما در بررسی سال ۹۱ مشخص شد که در حدود ۷۶ درصد گروه سنی نوجوان در کل کشور دچار کمبود ویتامین D بوده اند که این رقم در سایر گروه های سنی نیز بسیار نگران کننده بوده و استان همدان نیز از این قاعده مستثنی نیست. 

معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی استان همدان افزود: بررسی وضعیت کمبود ویتامین D  در استان همدان موید این است که در سال ۱۳۸۰ حدود ۳.۵۹ درصد کودکان ۱۵ تا ۲۳ ماهه و ۴۵ درصد مادران باردار از کمبود این ویتامین رنج می‌بردند.

۱۰۰ درصد دختران همدانی کمبود ویتامین دی دارند

کرمی اضافه کرد: اما آخرین ارزیابی صورت گرفته در سال ۹۱ گویای این است با روند صعودی، ۳۱ درصد کودکان ۱۵ تا ۲۳ ماهه، ۵۹ درصد کودکان ۶ ساله، ۷۶.۹ درصد نوجوانان، ۷۷.۵ درصد مادران باردار و ۵۴ درصد میانسالان با کمبود این ویتامین مواجه هستند.

رییس مرکز بهداشت استان همدان ادامه داد: وضعیت ابتلا به کمبود ویتامین دی در گروه سنی نوجوانان در استان همدان به تفکیک جنس و محل سکونت نشان دهنده این است که ۱۰۰ درصد دختران نوجوان و ۵۳.۸ درصد پسران با این مشکل مواجه اند که سهم جوامع شهری ۸۰.۹ درصد و روستاها ۷۱ درصد است.

کرمی افزود: بسیاری از افراد به علت شرایط خاص زندگی، عادات خاص غذایی و قرار نگرفتن در معرض نور آفتاب از دریافت «ریز مغذی»های مهمی همچون ویتامین دی محروم می‌شوند.

وی ادامه داد: خلاء ویتامین D در بدن آثار زیادی بر روی سلامت انسان گذاشته است به گونه ای که خطر ابتلا به بیماری هایی نظیر «ام.اس» به خاطر کمبود این ویتامین مطرح شده و دیگر مشکلاتی نظیر تضعیف سیستم ایمنی را نیز شاهد هستیم. 

ضرورت پیشگیری از کمبود ریزمغذی ها در بدن

معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی همدان گفت: بنابراین بسیار مهم است که برای پیشگیری از ابتلا به این نوع بیماری های غیرواگیر ویتامین دی در دستور کار قرار گیرد چرا که کمبود ریز مغذی نظیر ویتامین D عوارضی نظیر تضعیف سیستم ایمنی، افزایش احتمال ابتلا به افسردگی، افزایش احتمال شکستگی استخوان و ابتلا کودکان به نرمی استخوان، افزایش خطر ابتلا به MS و ابتلا به برخی از سرطان های شایع را به همراه دارد.

کرمی ادامه داد: مکمل یاری، آموزش اصلاح رژیم غذایی، غنی سازی مواد غذایی، پیشگیری و کنترل بیماری ها چهار راهبرد و روش مهم برای پیشگیری از کمبود ریز مغذی ها در بدن به شمار می‌روند.

وی گفت: مکمل یاری یعنی تامین ریز مغذی مورد نیاز بدن به منظور پیشگیری از کمبود ویتامین با شیوه توزیع شکل دارویی است همچنین اثربخشی مکمل یاری در مقایسه با سایر برنامه ها در کوتاه مدت نمایان می‌شود.

کرمی با بیان اینکه مصرف ماهیانه یک عدد پرل ۵۰ هزار واحدی ویتامین D به مدت ۹ ماه مستمر برای دانش آموزان پیش بینی شده است تاکید کرد: هر ساله حدود ۲۱۰ میلیون تومان صرف خرید مکمل های دانش آموزی می‌شود.

۱۳۰ هزار دانش‌آموز زیر پوشش ویتامین دی

معاون تربیت بدنی و سلامت اداره کل آموزش و پرورش استان همدان نیز در این باره گفت: حضور و مشارکت والدین در اجرای طرح ها به ویژه در حوزه سلامت محور یکی از نیازهای آموزش و پرورش است.

عبدالله جعفری افزود: مساله سلامت دانش آموزان که به زودی عرصه های مدیریتی، کارآفرینی و نوآوری را در این استان در دست می گیرند در آموزش و پرورش بسیار با اهمیت است همچنین با توجه به مسایل و مشکلات فرهنگی در حوزه تغدیه و سوء تغذیه و شرایط اقلیمی خاصی همدان نیاز است مکمل هایی در اختیار دانش آموزان قرار گیرد.

معاون تربیت بدنی و سلامت اداره کل آموزش و پرورش همدان ادامه داد: طبق رایزنی های صورت گرفته با معاونت بهداشتی برای دختران و پسران متوسطه اول و دوم که جمعیت افزون بر ۱۳۰ هزار دانش آموز است ویتامین دی به مدت ۹ ماه هر ماه یک عدد توزیع می‌شود.

وی تاکید کرد: آموزش و پرورش توان پوشش مکمل یاری برای یک مدرسه به مدت یکماه را ندارد ولی دانشگاه علوم پزشکی به علت وسعت نگاه به مقوله سلامت از حوزه پزشکی با جدیت ورود کرده است.

غنی ترین موادغذایی دارای ویتامین دی

رییس گروه بهبود تغذیه جامعه معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی همدان گفت: ویتامین D به یک گروه از ترکیبات محلول در چربی که برای حفظ تعادل مواد معدنی در بدن ضروری هستند اطلاق می شود و این ویتامین به عنوان ویتامین ضد راشیتیسم نیز مشهور است.

آرزو کاوه ئی بیان کرد: اشکال عمده این ویتامین شامل D۲ یا «ارگوکلسیفرول» با منشا گیاهی و ویتامین D۳ یا «کولی کلسیفرول» با منشا حیوانی است و «کولی کلسیفرول» در پوست به وسیله فعالیت اشعه ماورای بنفش بر روی ترکیبی به نام «۷- دی» «هیدروکلسترول» که یک مشتق کلسترول است و به صورت گسترده در چربی حیوانی توزیع شده، ساخته می شود.

وی ادامه داد: عوامل زیادی مانند منطقه جغرافیایی، فصل و آلودگی هوا، زمان قرار گرفتن در مقابل نور آفتاب، سن و میزان «پیگمانهای» پوستی ساخت ویتامین D را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

رییس گروه بهبود تغذیه جامعه معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی همدان اظهار داشت: غنی ترین منابع غذایی ویتامین D روغن کبد ماهی، ماهی های چرب مثل ماهی آزاد، کپور، قزل آلا و ساردین هستند همچنین زرده تخم مرغ، گوشت، شیر و کره نیز مقادیر کمی ویتامین D دارد.

کاوه ئی گفت: منابع غذایی گیاهی منابع فقیر این ویتامین بشمار می روند؛ میوه ها و مغزها نیز بدون این ویتامین هستند اما شیر غنی شده با ویتامین D می تواند بخشی از نیاز روزانه به این ویتامین را تامین کند در عین حال بخشی از ویتامین D موجود در شیر غنی شده اگر در معرض نور آفتاب قرار گیرد از دست می رود.

وی افزود: مقدار ویتامین D موجود در شیر مادر برای تامین نیاز شیرخوار کافی نیست به همین دلیل، دادن قطره A+D به میزان ۲۵ قطره در روز از روز پانزدهم پس از تولد تا پایان ۲ سالگی توصیه شده است.

رییس گروه بهبود تغذیه جامعه معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی همدان اضافه کرد: جذب ویتامین D موجود در غذا با کمک نمک های «صفراوی» در قسمت بالایی روده کوچک انجام می شود و حدود نیمی از ویتامین هضم شده جذب می شود.

کاوه ای ادامه داد: به طور کلاسیک نیاز به ویتامین D برای جذب کلسیم و فسفر در روده کوچک، نقل و انتقال آنها از استخوانها و باز جذبشان در کلیه ها شناخته شده است و براساس این سه وظیفه، این ویتامین نقش مهمی در تامین فعالیت مناسب ماهیچه ها، اعصاب، انعقاد خون، رشد سلولها و رشد و استحکام استخوان ها دارد.

ویتامین دی و پوکی استخوان

وی افزود: کمبود ویتامین D در بروز پوکی استخوان که در سنین سالمندی بروز می کند نیز موثر است همچنین کمبود خفیف این ویتامین ممکن است به افزایش شکنندگی استخوانها در بزرگسالی منجر شود.

کاوه ای اضافه کرد: زنان در دوران یائسگی در معرض خطر پوکی استخوان قرار می گیرند و کمبود ویتامین بروز آن را سرعت می بخشد به این دلیل مصرف روزانه مکمل کلسیم همراه با ویتامین D توصیه می شود.

وی تاکید کرد: خطر کمبود این ویتامین در میان کودکان شیرخوار به خصوص نوزادان نارس و کم وزن و بزرگسالان به ویژه افرادی که کمتر در معرض نور مستقیم آفتاب هستند، بیشتر است.

رییس گروه بهبود تغذیه جامعه معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی همدان ادامه داد: همچنین خطر بروز کمبود در افراد مبتلا به بیماری های کبد، کلیه، غده تیروئید و صرع و کسانی که از رژیم غذایی گیاهخواری پیروی می کنند بیشتر است.

کاوه ای گفت: برای پیشگیری از ابتلا به کمبود این ویتامین بهتر است از مکمل های دوز بالای آن استفاده شود و از سه تا پنج روز بعد از تولد تا پایان ۲ سالگی روزانه ۲۵ قطره مولتی ویتامین و یا AD به نوزاد داده شود.

وی افزود: در گروه سنی ۲ تا ۱۲ ساله هر ۲ ماه یک بار، در گروه سنی ۱۲ تا ۷۰ ساله هر ماه یک بار و ۷۰ سال به بالا هر ۲ هفته یک بار یک پرل (قرص شفاف) ۵۰ هزار واحدی ویتامین 'د' با نظر پزشک داده شود.