«جولان»؛ جلوه‌ای از گذشته همدان

شهر همدان از دیرباز در دل خود، چندین محله‌ی مسکونی را جای داده که بسیاری از آنها اینک نیز واجد همان خصوصیات اولیه هستند.

بر اساس تحقیقات میدانی و کتابخانه ای دستکم ۸۲ محله و زیر محله در همدان شناسایی شده‌اند.

در این محله ها مراکزی وجود دارد که عرضه کننده خدمات روزانه به ساکنان هستند.

جولان از قدیمی ترین محلات همدان است؛ در کتاب "جولان" برای شناخت جولان سابقه شکل‌گیری و نظام محله ای آن بررسی و ارتباط آن با محلات زیر مجموعه اش از نظر گذشته و همچنین تعدادی از خانه های قدیمی این محله از نظر شکل و ساختار معماری مطالعه و تحلیل شده‌است.

سرگذر، فرامنه، ارمنی‌ها، گلچهره، گازران، قاشق تراشان، سبدبافان، چرچره، بنه بازار، چمن چوپان‌ها، حاجی، فیل‌خانه، صابونی‌ها، پیرگرگ، ضرابی و دباغ‌ها برخی از محله ها قدیمی این دیار هستند.

اما چرا جولان؟ این محله مرکز  اصلی سکونت و استقرار بافندگان جولا بوده است، بخشی از جمعیت روستا نشین و صحراکار ساکن در محله که دسترسی به پشم گوسفندان هم برای آنها ساده‌تر بوده در خارج از زمان فعالیت کشاورزی و به ویژه در زمستان های سرد همدان بخشی از فعالیتهای خود را معطوف به تولید جولای کرده باشند.

جولان در اصل "جولاهان" خوانده می شد و  بعدها به صورت جولان درآمده است. جولاهان به معنای نساجی و بافندگی و برگرفته از کلمه جولا به معنی نساج و بافنده است.

همانگونه اشاره شد جولان محله ای بوده که بر اساس حرفه ای خاص شکل گرفته بود و بافندگان در آن خانه داشتند و حتی محله شالبافان در کنار محله ی جولاهان قرار داشته است که هر دو از یک صنف هستند.

محه جولان جزو محلاتی است که در هسته اولیه شهر قرار داشته و این محله در شمال شرق بافت کهن شهر همدان قرار گرفته و از محلات گسترده و دارای قدمتی بیش از سایر محلات شهر است.

محله جولان و سایر محله ها و سایر حوزه نفوذ آن، مثل محله‌ی شالبافان و نظربیگ از یک سمت در حاشیه شمال شرقی تپه هگمتانه و متصل به آن قرار گرفته و از سویی دیگر مجاور اراضی کشاورزی است و می‌توان انتظار داشت که محله‌ی جولان جزو اولین واحدهای مجتمع‌های زیستی انسانی پیرامون تپه‌ی هگمتانه تا امروز باشد.

در محله‌های همدان عناصر شاخصی با هدف رفع نیاز اهالی دایر شده بود که نانوایی، قصابی، بقالی و لبنیاتی، خیاطی، کلوچه‌پزی، کفاشی، سبزی‌فروشی، قهوه‌خانه، مسگری، مکتب‌خانه، حلبی‌سازی، محل بازی اطفال، لحاف دوزی و سقاخانه برخی از این عناصر هستند.

کتاب "جولان" به همت محمد ابراهیم زارعی، سعیدعلیتاجر،  محمدرضا عراقچیان، محمد پیله ور و خلیل طالع اسلامی از اساتید دانشگاه بوعلی سینا تهیه و توسط حوزه هنری همدان تابستان امسال با تیراژ یک هزار و ۱۰۰ نسخه منتشر شد.