اولویت‌های «بورل» برای برجام

پس از آنکه چهاردهمین نشست کمیسیون مشترک برجام ۱۵ آذرماه ۱۳۹۸ در وین برگزار شد، موضوع توافق برجام در صدر اخبار رسانه های اروپایی قرار گرفت.
براساس برجام، کمیسیون مشترک مسئولیت نظارت بر اجرای این توافق را برعهده دارد.

چهاردهمین نشست مشترک برجام، به ریاست هلگا اشمید به نمایندگی از طرف نماینده عالی اتحادیه اروپایی و با حضور چین، فرانسه، آلمان، روسیه، انگلیس و جمهوری اسلامی ایران، در سطح معاونان وزیران خارجه - مدیران سیاسی برگزار شد. گرچه رسانه های غربی برگزاری نشست مشترک برجام را آغاز تصمیم‌گیری برای راه‌اندازی سازوکار موسوم به «مکانیسم ماشه» تصوّر می‌کردند اما این نشست با حنایت از برجام به پایان رسید.

در این باره « جوسپ بورل » مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا شنبه(۱۶آذر) پس از برگزاری نشست کمیسیون مشترک برجام در توئیتی بر اهمیت برجام تاکید کرد و حفظ توافق هسته ای را مسئولیت همه طرف‌ها دانست.
او در این باره نوشت، برجام برای امنیت جهانی و عدم اشاعه هسته‌ای حیاتی است؛ ما مسئولیت جمعی برای حفظ توافق ایران داریم.

مسئول سیاست خارجی اروپا دیروز (دوشنبه 18 آذر) نیز در کنفرانس خبری پس از نشست وزیران خارجه اتحادیه اروپا در پاریس با بیان اینکه موضوع ایران را شخصا در نشست مطرح کرده است، تاکید کرد: نشست روز جمعه کمیسیون مشترک برجام نشان داد که همه طرف‌ها حامی این توافق و خواهان حفظ آن هستند. این موضع یکصدا برای ما بسیار مهم است. من در یادداشتی پس از این نشست تاکید کردم که زنده نگه‌داشتن این توافق وظیفه جمعی است اما تا زمانی که مسیر کنونی در بعد هسته‌ای بازنگردد، این توافق پایدار نخواهد بود؛ اما اتحادیه اروپا و همه شرکت‌کنندگان در نشست روز جمعه در وین حامی جدی این توافق هستند.

گرچه بورل از مسئولیت جمعی درباره برجام صحبت می‌کند اما اروپا هنوز نتوانسته ۱۱ تعهد رسمی خود را در قبال جمهوری اسلامی ایران و برجام به سرانجام برساند.

سیدعباس عراقچی معاون وزیر امور خارجه در همان زمان اعلام کرد که هنوز امیدهایی برای نجات توافق هسته‌ای (برجام) وجود دارد؛ اما این مساله در گرو پایبندی اروپایی‌ها به اجرای تعهداتشان است.
عراقچی همچنین دیروز تاکید کرد که در شرایط کنونی، حدود یک ماه تا رسیدن به نقطه مورد نظر برای اجرای گام پنجم فاصله داریم، از این رو درباره چگونگی اجرای این گام ایده‌های مختلفی وجود دارد.

تحولات گذشته، حال و آینده نشان می‌دهد که مسئول جدید سیاست خارجی اروپا اولویت اصلی خود را بر حفظ توافق برجام معطوف کرده است.

 بورل از برجام چه می خواهد؟
اتحادیه اروپا به عنوان یکی از طرف‌های مهم و بازیگر فعال توافق برجام اگرچه پس از خروج دولت ترامپ تلاش کرده تا نقش محوری خود را برای حفظ این توافق  چندجانبه بین‌المللی ایفا کند اما به دلیل فقدان یک ظرفیت راهبردی و فشارهای آمریکا  هنوز نتوانسته به تعهدات برجامی خود عمل کند.
کشورهای بلژیک، دانمارک، سوئد، فنلاند، نروژ و هلند جمعه گذشته در بیانیه‌ای مشترک ضمن حمایت از برجام اعلام کردند که در فرایند پیوستن به «سازوکار حمایت از مبادلات تجاری ایران و اروپا» (اینستکس) برای تجارت با ایران هستند.

اکنون بورل در شرایطی از سه وضعیت مختلف در توافق برجام قرار دارد.
نخست آنکه، سازوکار مالی اینستکس هرچند از سال گذشته تاکنون دستاورد خاصی برای مراودات اقتصادی میان ایران و اروپا در بر نداشته و حتی یک تراکنش مالی نیز در آن صورت نگرفته است، اما پیوستن کشورهای دیگر به این مکانیسم، بیانگر نوعی جهت‌گیری اروپایی در قبال تحریم‌های آمریکا محسوب می‌شود.
دوم، اگرچه ایران اعلام کرده، سیاست کاهش تدریجی تعهدات هسته‌ای با هدف بازگشت به برجام و الزام طرف مقابل جهت پرداخت هزینه برای حفظ آن بوده و این گام‌ها قابل بازگشت به نقطه اول هستند، اما اگر در تحولات پیچیده آتی شرایطی رقم بخورد که اروپا همچنان نتواند به تعهدات برجامی خود عمل کند و ایران به اجرای گام‌های بعدی خود ادامه دهد، آنگاه باید دید که آیا موضوع مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌های بین‌المللی با ارجاع دوباره پرونده ایران به شورای امنیت سازمان ملل در دستور کار قرار خواهد گرفت یا مسیر دیگری در این زمینه متصور خواهد بود.

سوم نکته آن است که توافق هسته‌ای میان ایران و ۱+۴ با همه کاستی‌ها و انتقادهایی که به آن وارد می‌شود هنوز روی کاغذ زنده است. در چنین فضایی، بورل باید بتواند راه میانه‌ای از افزایش فرصت‌ها و کاهش تهدیدها برای برجام فراهم آورد.
شاخص مواضع بورل و پیشینه او در مقام وزیر امورخارجه اسپانیا که توانسته بود روابط به نسبت متعادلی با جمهوری اسلامی ایران داشته باشد، نشان‌دهنده همان فضای مناسبات متوازن در حفظ برجام نیز است.
جمهوری اسلامی ایران بارها تصریح کرده که تنها خواستار ایجاد توازن در تعهدات برجامی بوده و اقدامات مبتنی بر کاهش تعهدات بر مبنای بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام صورت گرفته است.

بورل ۷۲ ساله پیش‌تر در نخستین مصاحبه‌اش در مقام مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با روزنامه « ال پائیس » اسپانیا گفته بود، بیشترین علاقه را برای حفظ و بقای توافق هسته‌ای دارد. اما در فرجام باید دید ایده‌ها و ایده‌آل‌های بورل تا چه میزان می‌تواند چرخ اتحادیه اروپا برای عملیاتی‌سازی تعهدات برجامی را به سرانجام برساند و آیا بورل خواهد توانست از سد فشارهای ترامپ عبور کند.
2023