بخشی از میراث ناملموس استان سمنان بازی های بومی و محلی است که در گذشته ای نه چندان دور نقش مهمی در سلامت جسم و روان مردم مناطق مختلف به ویژه فرزندان این مرز و بوم در قالب فعالیت های تفریحی و ورزشی ایفا میکرد، حال دیگر در خاطرهها به آن پرداخته میشود.
این بازیها با توجه به وضعیت اقلیم، سنت ها، فرهنگ و الزام های هر منطقه طراحی می شد تا بازتاب بخشی از جهان بینی مردم باشد.
دال پلان، کمربند بازی، الک دلک، الختر، پاری که، چارقاف، بالشکه و کلاهپران و ده ها بازی بومی و محلی دیگر استان سمنان که هر یک نامی آشنا برای نسلهایی از اهالی استان سمنان است، بازیهای کودکانه فراموش شدهای است که به تاریخ پیوسته یا در حال پیوستن است و امروز، در شهرها و حتی روستاهای سمنان، جای خالی بازیهای خلاقانه و مبتکرانه کودکان دیده میشود.
ازی ها در دوره های زمانی مختلف، جزو جدانشدنی زندگی اجتماعی بشر بود و در این بین بازی های بومی سبکی جمعی داشت و مسائل تربیتی و بار فرهنگی خاص نهفته در آن برای پرکردن اوقات فراغت به کار گرفته می شد.
امروز بیشتر بازیها رنگ و بوی خود را از دست داده و به جای شادی و قهقهه، کودکان در دنیایی از سکوت غرق در بازی با تبلت و حضور در فضای مجازی هستند و کم کم بازیهای قدیمی به فراموشی سپرده شده است. رسانه با آگاه سازی و اطلاع رسانی آحاد جامعه نقش مهمی در احیاء بازی های بومی و محلی دارد که باید از این ظرفیت رسانه برای ترویج این بازی ها در بین خانواده ها و تقویت نشاط اجتماعی بیش از پیش استفاده کرد.
برگزاری بازی های بومی و محلی در محیط ها و فضاهای جذاب، افزایش بودجه این بخش، حمایت از فعالیت های پژوهشی در این زمینه، آموزش در مدارس و دانشگاه ها و تغییر نگرش مسوولان و حمایت بیش از پیش آن ها در بسترسازی به منظور ترویج و احیاء این بازی ها اقدامی مهم و اجتناب ناپذیر است.
تاکنون در ایران یک هزار و ۱۰۰ بازی بومی و محلی شناسایی و مورد ارزشیابی قرار گرفته است و استان سمنان نیز ۱۰۰ بازی بومی و محلی شناسایی شده دارد.
خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) استان سمنان میزگردی با عنوان «ضرورت حفظ و احیای بازیهای بومی و محلی استان سمنان» با حضور همت هادیان صاحب تالیف در حوزه بازی های بومی و محلی و مدیرکل اسبق ورزش و جوانان استان، ابوالفضل محمدخانی مولف کتاب «بازیهای محلی استان سمنان»، محمود علیزاده رییس هیات ورزش روستایی و بازی های بومی و محلی استان و مدیر تربیت بدنی دانشگاه سمنان، علیرضا شاهحسینی پژوهشگر حوزه مردمشناسی و حمید مستخدمین حسینی استاد دانشگاه در رشته جامعه شناسی برگزار کرد.
احیای بازیهای بومی با مستندسازی
پژوهشگر حوزه مردمشناسی استان سمنان در این میزگرد، با اشاره به رایج بودن بازی های بومی در گذشته ای نه چندان دور، گفت: گسترش فناوری و رایانهای شدن بازیها و از همه مهم تر گسترش شبکههای اجتماعی علت اصلی فراموشی بازی های بومی و محلی است.
شاهحسینی، با بیان اینکه برگزاری جشنوارهها در روستاها اقدام مثبتی در راستای ترویج بازیهای بومی و محلی است، اضافه کرد: در کنار نقاط مثبت این اقدام اما انتقاداتی بر این برنامهها مانند مکان رسمی برگزاری جشنها، وجود دارد.
وی افزود: جشنوارههای بازیهای بومی و محلی باید در مکانهای سرباز و همچون گذشته برگزار شود.
این پژوهشگر حوزه مردمشناسی تاکید کرد: گام اول در احیای بازیهای بومی و محلی استان سمنان مستندسازی و تهیه و تدوین اطلس این بازیها است.
شاهحسینی ادامه داد: هر بازی بومی و محلی باید یک شناسنامه داشته باشد و برای هر بازی یک فیلم کوتاه ساخته شود، بازیهای بومی و محلی را می توان با توجه به ظرفیتهای مناطق مختلف استان سمنان توسعه داد.
این مردم شناس افزود: در سالهای گذشته، سخن گفتن با زبان محلی سبب طرد شدن افراد میشد اما اکنون حضور و سخن گفتن موثران در برنامههای رسانهها به زبان محلی باعث حیات دوباره آن شده است، بازگشت به خویشتن در بازیهای بومی و محلی نیز به همین منوال در حال شکل گیری است.
جشنواره بازیهای بومی محلی ابتر نماند
شاهحسینی اظهارداشت: برخی از جشنوارههای بازیهای بومی و محلی برگزار میشود اما ابتر باقی میماند.
وی با بیان اینکه برنامهریزی برای برگزاری مستمر جشنواره ها اتخاذ شود، افزود: جشنوارههای بازیهای بومی و محلی متناسب با توانمندی و ظرفیت هر روستا و بازی مختص آن منطقه در زمان مشخص تعریف و برگزار شود.
این پژوهشگر حوزه مردمشناسی یادآور شد: بازیهای بومی و محلی مناطق استان سمنان قابلیت ثبت در فهرست میراث معنوی را دارد.
وی با بیان اینکه نام «هیات ورزش روستایی و بازی های بومی و محلی» جای بحث دارد، تصریح کرد: بازیهای محلی و بومی خاص روستا نیست بلکه در شهرها و عشایر نیز این بازیها وجود دارد.
پژوهشگر حوزه مردم شناسی یادآور شد: برگزاری جشنواره و المپیادهای ملی و بین المللی بازیهای بومی و محلی راهکاری برای ترویج این بازی ها در جامعه است.
بازیهای محلی مغفول مانده از دید رسانه
رییس هیات ورزش روستایی و بازی های بومی و محلی استان سمنان در این میزگرد گفت: بازیهای بومی و محلی یکی از موضوعهای مغفولمانده از دید همگان به ویژه رسانهها و در حوزه اطلاعرسانی است.
علیزاده افزود: از بازیهای بومی و محلی می تواند به عنوان یکی از شاخص های غرور ملی مطرح باشد، چرا که مختص سرزمین ایران است.
وی بیان کرد: برخی از افراد دلسوزانه بازیهای بومی و محلی را به صورت کتاب مستندسازی کردند اما به صورت رسمی به این بازیها نپرداختند.
رییس هیات ورزش روستایی و بازی های بومی و محلی استان سمنان ادامه داد: بازیها در دورههای گذشته، جزو جدانشدنی زندگی اجتماعی افراد بود و در این بین بازیهای بومی و محلی مسایل اعتقادی و تربیتی نهفته بود.
وی خاطرنشان کرد: احیا و ترویج بازی های بومی و محلی با رویکردی فرهنگی بازگشت به آداب و سنت گذشته است که میتواند پیونددهنده نسلها و بازدارنده عقب ماندگی از مسایل مختلف شود.
علیزاده تصریح کرد: یکی از چالش های امروز جوامع بشری کم تحرکیهای ناشی از سبک نوین زندگی است و از آنجایی که در بطن بازیهای بومی و محلی فلسفه و علم ورزش وجود دارد، بنابراین حفظ و احیای این بازیها میتواند نقشی راهگشا در افزایش پویایی و سرزندگی جامعه ایفا کند.
رییس هیات ورزش روستایی و بازی های بومی و محلی استان سمنان گفت: تمام مسائلی که در ورزشهای مدرن میتوان به جامعه انتقال داد در ذات بازیهای بومی و محلی وجود دارد که نشاندهنده کارکرد این بازیها است.
ظرفیت تبدیل شدن فولادمحله مهدیشهر به دهکده بازی بومی
رییس هیات ورزش روستایی و بازی های بومی و محلی استان سمنان خاطرنشان کرد: فولادمحله شهرستان مهدیشهر با ۲۶ بازی خاص این منطقه، پایتخت بازیهای بومی و محلی است.
وی تاکید کرد: مسوولان با در نظر گرفتن این قابلیت فولادمحله می توانند در این منطقه «دهکده بازیهای بومی و محلی» احداث کنند.
علیزاده بیان کرد: تاکنون، هیچ یک از مسوولان استانی و کشوری قدمی برای تحقق این مساله برنداشتند.
وی گفت: بسیاری از بازی های بومی و محلی مختص استان سمنان ظرفیت مطرح شدن در جامع جهانی را دارد.
بازی بومی نیازمند تشکلات سازمانی مجزا
علیزاده، به نوسان های هیاتهای ورزش روستایی و بازی های بومی و محلی در سال های گذشته اشاره و بیان کرد: نبود تشکلات سازمانی مجزا برای بازیهای بومی و محلی اولین ضعف در حفظ و احیای این بازیها است.
وی تصریح کرد: بازیهای بومی و محلی شهرستانها به صورت میدانی باید منطبق با منابع معتبر شناسایی و برای حفظ و احیا مستندسازی شود.
رییس هیات ورزش روستایی و بازی های بومی و محلی استان سمنان ادامه داد: بازیهای بومی و محلی با پردازش درست باید برای کاربردی شدن در بین نسل آینده به روزرسانی شود.
به گفته وی، برخی از بازیهای بومی و محلی با یک محتوا اما با نامهای مختلف در کشور وجود دارد.
علیزاده افزود: جمعآوری بازیهای بومی و محلی نیازمند کار علمی و پژوهشی است و تعامل دستاندرکاران در این زمینه ضروری است.
وی با بیان اینکه ساختار درست، چارچوبها و آییننامههای مطلوب برای بازیهای بومی به دنبال دارد، خاطرنشان کرد: تشکیلات مجزای سازمانی میتواند منعکس کننده اقداماتی برای ترویج بازیهای بومی و محلی باشد که تمام اقشار جامعه را پوشش میدهد.
رییس هیات ورزش روستایی و بازی های بومی و محلی استان سمنان یادآور شد: بازیهای بومی و محلی در جشنوارهها جا باز کرد و افزایش تعداد بازیها در این جشنوارهها در جذب مخاطب بیشتر تاثیرگذار است.
خانههای ورزش روستایی توسعهدهنده بازی بومی باشند
علیزاده، خانه ورزش روستایی را اقدامی غیرکاشناسی برشمرد و افزود: این خانهها، ورزشهای وارداتی را در روستاها توسعه میدهد در حالی که باید توسعهدهنده بازیهای بومی و محلی در مناطق این استان و کشور باشد.
وی گفت: اماکن ورزشی به فراخور نیاز و فرهنگ روستاها و مناطق عشایری باید احداث شود.
رییس هیات ورزش روستایی و بازی های بومی و محلی استان سمنان با اشاره به اینکه فناوریهای نوین سبب فراموشی بازی های بومی شده، تاکید کرد: بازیهای بومی و محلی را باید به سمت رقابت کشاند که در این راستا المپیاد ورزشی روستاییان اقدامی مطلوب برای احیای این بازیها است.
علیزاده یادآور شد: نگاهی متفاوت به بازیهای بومی و محلی به علت تفاوت این بازیها در شهر و روستا ضرورت دارد.
تنوع اقلیمی خاستگاه بازیهای بومی
صاحب تالیف در زمینه بازی های بومی ومحلی و مدیرکل اسبق اداره ورزش و جوانان استان سمنان در این میزگرد با اشاره به گستردگی جغرافیایی سمنان، بیان کرد: با توجه به فواصل روستاهای این استان خدماترسانی ورزشی به این مناطق سخت است و به تبع، معرفی بازیهای بومی و محلی در این منطقه ها نیز آسان نیست.
هادیان افزود: این پراکندگی جغرافیایی باعث تنوع در بازیهای بومی و محلی استان سمنان شده است.
وی با اشاره به تفاوت جمعیت روستایی و شهری در شرق و غرب استان سمنان، تصریح کرد: نام فدراسیون ورزش روستایی و بازی های بومی و محلی، سبب شده که ذهنها با شنیدن بازی بومی به سمت روستاها سوق یابد.
مدیرکل اسبق ورزش و جوانان استان سمنان ادامه داد: اگرچه غالب بازیهای بومی در روستاها است، اما مناطق شهری به علت ریشه تاریخی، نیز بازیهای محلی مختص خود را دارند.
وی با اشاره به وجود ۵۳ هزار روستا در کشور، اضافه کرد: استان سمنان ۲۹۳ روستا دارد و به خاطر تفاوت اقلیمی، جزیرهای بودن لهجهها، آداب متفاوت و تنوع قومی این استان دارای ظرفیت بالای بازیهای بومی و محلی است.
هادیان تاکید کرد: امروزه، بازیهای وارداتی، بازیهای بومی کشور را تحت شعاع قرار داده، این بازیهای غیربومی از شهرها به روستاها وارد شد، در حالی که باید به حفظ و احیا بازیهای بومی و محلی پرداخته شود.
وی به کارکردهای مختلف بازیهای بومی و محلی اشاره و اظهارداشت: کارکردهای تربیتی، اجتماعی، اقتصادی و آموزشی این بازی ها موجب شده تا احیای بازیهای بومی و محلی در شرایط کنونی یک نیاز محسوب شود.
مدیرکل اسبق ورزش و جوانان استان سمنان بیان کرد: آمیختگی با هنر یکی دیگر از دستاوردهای بازیهای بومی و محلی است، اجرای موسیقی سنتی ایرانی که به نوعی در حال تهدید است، در جشنوارههای این بازیها علاوه بر ایجاد فضای مهیج، سبب ترویج و احیا فرهنگ کهن ایرانی میشود.
برنامهریزی بازیهای بومی محلی نیازمند نگاهی فراورزشی
هادیان با بیان اینکه ورزش فرابخشی است، ابرازداشت: بازی های بومی و محلی فراورزشی است بنابراین رویکرد و نگاهی فارغ از تنها یک رشته ورزشی باید در این زمینه وجود داشته باشد.
وی گفت: بازیهای بومی و محلی نیز مانند ورزش همگانی دامنه ورزش قهرمانی است به عنوان مثال زمانی که سخن از کشتی به میان میآید؛ بسیاری از کشتیگیران ابتدا در کشتی محلی فعالیت داشتند.
مدیرکل اسبق ورزش و جوانان استان سمنان افزود: بسیاری از بازیهای بومی و محلی پایه ورزشهای المپیکی به ویژه در رشتههای پرتابی و دو و میدانی است.
هادیان به لزوم توجه جدی به بازیهای بومی و محلی از سوی مدیران ورزشی در سطح ملی اشاره و بیان کرد: نگرش به این بازیها باید در حد یک سازمان نه یک فدراسیون باشد چرا که اقدامهای گسترده در این بخش به ارتقاء ورزش قهرمانی و حرفهای در کشور کمک میکند.
وی یادآور شد: تحت پوشش قرار دادن همه گروه های سنی از کودک تا کهنسال و فراجنسیتی بودن از مهم ترین جنبهها و ویژگیهای ورزشهای سنتی این مرز و بوم است.
هادیان با اشاره به فرابخشی بودن بازیهای بومی و محلی، تصریح کرد: همکاری و تعامل دستگاههای میراث، جهاد کشاورزی، سازمان عشایری در کنار ورزش و جوانان لازم است.
صاحب تالیف درباره بازی های بومی و محلی استان سمنان خاطرنشان کرد: سرانه ورزشی روستاهای استان نسبت به مناطق شهری این استان پایین است.
وی، توجه مردم سمنان به رقابتهای بومی را مطلوب برشمرد و افزود: استقبال مردمی این استان نشان از علاقمندی جامعه دارد که باید با احیاء این بازیها تقویت شود.
هادیان خاطرنشان کرد: در حالی که حفظ و احیاء بازیهای بومی و محلی در مناطق شهری سمنان نیز نیازمند حمایت است، چرا که بسیاری از جشنواره بازیهای محلی روستاهای این استان در شهرها اجرا میشود.
راهکارهای ترویج بازیهای بومی و محلی برای نسل جدید
هادیان اضافه کرد: ایجاد شورای عالی ورزشهای بومی و محلی و ورزشهای عشایری به منظور حساسسازی و استفاده بازیهای بومی در برنامههای افتتاحیه و اختتامیه از راهکارهای ترویج و احیاء این بازیها در استان است.
وی با بیان اینکه بیماریهای ناشی از تغییر سبک زندگی زنگ خطری برای افراد جامعه شد، گفت: این مساله سبب سوقدهی آنها به سمت ورزش همگانی شد که اگر با استفاده از روشهای مختلف جذابیت را در بازیهای بومی و محلی ایجاد کنیم، مردم ترغیب به انجام این بازیها میشوند.
مدیرکل اسبق ورزش و جوانان استان سمنان یادآور شد: سالن اختصاصی برای بازیهای بومی و محلی به عنوان نمونه در این استان احداث شود تا اقدامی مثبت برای حفظ و احیاء این بازیها باشد.
پژوهشگر حوزه مردم شناسی نیز در این میزگرد گفت: برگزاری بازیهای بومی و محلی به تنهایی، مورد استقبال مخاطبان قرار نمیگیرد.
شاهحسینی، به ضرورت اجرای موسیقیهای بومی در جشنوارههای بازی و محلی به منظور جذب بیشتر مخاطبان تاکید و خاطرنشان کرد: تعریف جشنواره برای بازیهای بومی و محلی باید چند بعدی باشد یعنی در کنار آن فروش و عرضه محصولات کشاورزی و اجرای موسیقی محلی با هدف احیا این بازیها در قالب فرهنگ شکل گیرد.
وی ادامه داد: به هنگام برگزاری جشنوارههای بازیهای بومی و محلی نحوه اهدای جوایز نیز از موارد مهمی است که باید مد نظر قرار گیرد.
شاه حسینی بیان کرد: نحوه اهدای جوایز سبب ایجاد انگیزه در شرکتکنندگان جشنوارههای بومی و محلی میشود.
لزوم فراهمسازی شرایط مکانی، زمانی و اجتماعی
مولف کتاب «بازیهای محلی استان سمنان» در این میزگرد گفت: پیشینه بازیها در شهرها به علت مدنیت، قدمت و فراغت مردم در این مناطق به مراتب بیشتر از روستاها است.
محمدخانی، به بی توجهی به بازیهای بومی و محلی استان سمنان اشاره و تصریح کرد: مسائل اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی موانع توجه لازم به بازیهای بومی و محلی است با شناسایی موانع میتوان راهکارهای حل این مشکل را ارائه داد.
وی ادامه داد: پیداکردن مکان یا میدانگاههایی همچون مدارس، مساجد و پارکها برای برگزاری بازیهای بومی و محلی یکی از راهکارهای توجه به این بازیها ست.
محمدخانی با اشاره به تغییر در سبک زندگی نسل گذشته و امروز، خاطرنشان کرد: والدین با هدف ایجاد فرصت زمانی برای بازیهای بومی و محلی، به کودکان آموزشهای مناسب را ارایه دهند.
وی به محدودیت کودکان برای حضور در کوچهها و خیابانها اشاره و بیان کرد: لازمه ترویج بازیهای بومی و محلی ایجاد فضای مناسب اجتماعی برای حضور فعالتر کودکان در سطح اجتماع و خارج از خانه است.
مولف کتاب «بازیهای محلی استان سمنان» افزود: امروزه، فرهنگ ایرانی به شکلی معکوس، فضا را برای حضور کودکان در اجتماع محدود میکند.
وی به ضرورت برندسازی بازیهای بومی و محلی استان سمنان تاکید و خاطرنشان کرد: با پرداختن به بازیها، باید چند بازی مشترک شناسایی و با مشخص شدن کارکردهای فنی، ورزشی و اجتماعی در بین مردم آن را تبدیل به برند کرد.
محمدخانی گفت: رسانه با آگاهسازی و اطلاعرسانی آحاد جامعه نقش مهمی در برندسازی بازیهای بومی و محلی دارند که باید از این ظرفیت رسانه برای ترویج این بازیها در بین خانوادهها و تقویت نشاط اجتماعی بیش از پیش استفاده کرد.
این صاحب تالیف در حوزه بازی های بومی و محلی استان سمنان، با بیان اینکه تبلیغ بازیهای بومی و محلی از طریق رسانه یا برگزاری جشنوارهها میتواند انجام شود، یادآور شد: فضای مجازی برای احیای این بازیها و رفع بی توجهی به این مساله تاثیرگذار است.
محمدخانی ادامه داد: فضای مجازی بستری مناسب در ایجاد نوستالوژی برای بازیهای بومی و محلی برای نسلهای گذشته و حتی حال است.
وی افزود: نظام آموزشی نقطه اتکایی برای نهادینه کردن بازیهای بومی و محلی در جامعه امروزی است.
مولف کتاب «بازیهای محلی استان سمنان» یادآور شد: قراردادن بازیهای بومی و محلی به صورت رسمی در جشنوارههای درون مدرسهای سبب انتقال این بازیها به کودکان میشود که علاوه بر آگاهی بخشی به این قشر درباره بازیها، فرهنگی را از نسلی به نسلی دیگر منتقل می کند.
صحبت از بازی وارداتی در دهکده جهانی امروز درست نیست
استاد دانشگاه در رشته جامعه شناسی نیز در این میزگرد گفت: هر پدیده اجتماعی و آیینی در هر جغرافیای زمانی و مکانی کارکرد مثبت و منفی دارد و یا بدون کارکرد است.
مستخدمین حسینی افزود: صحبت از بازی وارداتی در دهکده جهانی امروز درست نیست و تنها به بازیهای بومی و محلی تمرکز کرد.
وی بیان کرد: این اتفاق رخ نمیدهد، چرا که رفتار و کنش انسانها بر مبنای الگویی مانند پاداش و تنبیه است که در سطوح مختلف در جامعه وجود دارد.
این جامعه شناس ادامه داد: فلسفهای مبتنی بر این رویکرد در عقبه بازیهای رایانهای پنهان است اما بازیهای بومی و محلی که صد درصد نیاز به احیاء و جمعآوری دارد، با برگزاری جشنوارهها و سمینارها نهادینه نمیشود.
مستخدمین حسینی، با بیان اینکه بازی، مسابقه و ورزش با هم تفاوت دارد، اضافه کرد: در بازیهای بومی و محلی نبود رقابت و بی اهمیت بودن نتیجه مشهود است اما با ورود به حوزه رقابت، نتیجه مهم می شود که این مساله در بازی های بومی محلی کمتر اهمیت دارد.
وی با اشاره به اینکه گسترش فناوری سبب تفاوت در جامعه پذیری کودک امروز با نسل گذشته شد، افزود: کودکان و نوجوانان در هر ساعت بمباران اطلاعاتی میشوند و در فضای رسانه قرار گرفته اند بنابراین به راحتی نمیتوان برای نسل امروز نسخه پیچید.
رویکردهای ایجابی برای ترغیب نسل جدید به بازیهای بومی
استاد دانشگاه در رشته جامعه شناسی تاکید کرد: نیاز به بازیهای بومی و محلی را باید در کودکان و نوجوانان زنده کرد تا آنها با میل شخصی به سمت و سوی این بازیها بروند.
وی با اشاره به ۲ نوع ضرورت ایجادی و ایجابی، بیان کرد: ضرورت ایجادی در رفتار کودکان و نوجوانان چندان تاثیرگذار نیست، اما ضرورت ایجابی سبب رغبت نسل جدید به بازیهای بومی و محلی میشود.
مستخدمین حسینی، به دورشدن کودکان امروز از جنب و جوش کوچههای افقی و پرهیاهوی کودکانه در دهههای گذشته اشاره و تصریح کرد: امروز کودکان در تنهایی خود در درون کوچههای عمودی به علت نوع طراحی فضای شهری، بازیهای رایانه ای و فضای مجازی غرق هستند.
استاد جامعه شناسی دانشگاه یادآور شد: ایجاد نیاز به بازیهای بومی و کارکردهای آن در افراد جامعه، بسترسازی برای کنشهای اجتماعی از سوی نظام کلان جامعه و آسیبشناسی این بازیها برای حفظ و احیای بازیهای بومی و محلی ضرورت دارد.