بیانیه شورای همکاری خلیج فارس که دیروز سه شنبه ۱۹ آذر به کار خود در ریاض پایان داد، در حالی بر لزوم همکاری و هماهنگی به ویژه در زمینه مالی ، امنیتی ، اقتصادی و نظامی میان اعضا تاکید کرد که ساعاتی پس از این نشست، وزیر خارجه بحرین در سخنانی خصمانه ای که عصبانیت ناشی از تحریم این نشست از سوی امیر قطر در آن مستتر بود، یک بار دیگر دوحه را به جدی نبودن برای حل اختلافات، متهم و ادعاهای مطرح شده از سوی مربع عربی (عربستان ، امارات ،بحرین و مصر ) علیه این کشور را تکرار کرد .
"خالد بن احمد آل خلیفه" وزیر خارجه بحرین در بیانیهای مدعی شد، "عدم جدیت طرف قطری در نوع برخورد با این اجلاس و موضعگیری منفی این کشور که با فرستادن جانشین امیر قطر آن هم بدون هیچ اختیاراتی به اجلاس شورای همکاری در ریاض، نشان داد، که دوحه همچنان ساز مخالف می زند".
وزیر خارجه بحرین با اشاره به سخنان همتای قطریش مبنی بر اینکه "در مذاکره با عربستان برای پایان دادن به بحران ، مطالبات کشورهای محاصره کننده مطرح نشد و برای ریاض چشمانداز آینده مهم است"، اعلام کرد که ابدا هیچگونه مسئله ای مورد بررسی قرار نگرفته است.
وزیر خارجه قطر ابتدای هفته جاری و در نشست "گفتوگوهای مدیترانه" با تایید وجود مذاکرتی میان ریاض و دوحه، گفته بود که در خصوص بحران شورای همکاری خلیج فارس از مرحله بنبست به مرحله مذاکره برای آینده روابط عبور کرده ایم و دیگر شروط ۱۳ گانه در مورد برای عادی شدن روابط با قطر مطرح نیست .
بیانیه وزارت خارجه بحرین تأکید کرد، کشورهای محاصرهکننده قطر (عربستا، امارات، بحرین و مصر) کاملا به مواضع و مطالبات مشروع خود بر اساس شش اصلی که ژوئیه ۲۰۱۷ در نشست قاهره اعلام شد، پایبند هستند. این شش اصل پایبندی به مبارزه با افراطگرایی و تروریسم، توقف همه اقدامات تحریکآمیز و ترغیب برای ایجاد انزجار و خشونت، پایبندی کامل به توافق ریاض مصوب سال ۲۰۱۳ و توافق تکمیلی آن در سال ۲۰۱۴، پایبندی به همه نتایج نشست سران کشورهای عربی - اسلامی و آمریکایی که مه ۲۰۱۷ در ریاض برگزار شد، خودداری از مداخله در امور داخلی کشورهای دیگر و حمایت از نهادهای غیرقانونی، مسؤول دانستن همه کشورهای جامعه بینالملل در مقابله با همه اشکال افراطگرایی و تروریسم به عنوان تهدیدی برای صلح و امنیت بینالمللی است.
"انور قرقاش" وزیر مشاور در امور خارجی امارات هم در نخستین واکنش به غیبت امیر قطر در نشست سران شورای همکاری خلیج فارس، ناچار به تایید پابرجا بودن اختلافات شد و یک بار دیگر خواستار حل ریشه ای اختلافات با قطر با هدف دستیابی به وحدت شد.
قرقاش گفت: با اینکه معتقدم هر بحرانی به پایان میرسد و راهحلهای صادقانه و پایدار به نفع منطقه است، اما ارزیابی من این است که بحران با دوحه ادامه دارد. دلیل غیبت امیر قطر در این نشست ارزیابی منفی از مواضع است و باید برای حل بحران میان قطر و کشورهای تحریمکننده، ریشههای این بحران مورد بررسی قرار گرفته و حل شود.
این سخنان رسمی در حالی است که شمار زیادی از کاربران فضای مجازی و شبکه های اجتماعی با ورود به این مساله ، سران کنونی شورای همکاری خلیج فارس را متهم کردند که بر خلاف پدران خود ، نگاه درستی به لزوم همگرایی میان اعضای شورا و کشورهای قدرتمند آن سوی خلیج فارس ندارند و در حالیکه هنوز نتوانسته اند به روابط میان برادران سابق سر و سامانی بدهند، دیگران را به تلاش برای دخالت در امور داخلی کشورهای عربی و ایجاد اختلاف متهم می کنند.
بیانیه پایانی نشست ریاض خواستار لزوم تکامل روابط نظامی و امنیتی بین کشورهای شورای همکاری خلیج فارس است، اما امکان اجرایی شدن این هدف در هاله ای از ابهام قرار دارد، زیرا اعضای این شورا پیشتر از تشکیل ائتلاف ضد ایرانی ناتوان ماندند، حال آنکه قطر در پی اختلاف با عربستان و امارات برای حمایت از خود به ترکیه تکیه کرد و کویت نیز در قبال ائتلاف های نظامی به رهبری آمریکا در بین اعضای شواری همکاری خلیج فارس بیطرفی را در پیش گرفته و گفت و گو با سایر قدرت های منطقه از جمله چین را ترجیح می دهد.
در خصوص تصمیم دیگر نشست ریاض درخصوص وحدت پولی و مالی بین کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در سال ۲۰۲۵ نیز این سوالات مطرح است که چگونه چنین هدفی قابل تحقق است، در حالی که کشورهای این شورا از نظر اقتصادی با یکدیگر اختلاف دارند و قطر را تحریم کرده اند و واردات کالاهای مورد نیاز قطر از ترکیه و ایران موجب متضرر شدن بازارهای عربستان شده و ریاض نیز در واکنش به این وضعیت، اقتصاد ترکیه و بخش جهانگردی آن را هدف حملات رسانه ای قرار داد، تا جایی که آنکارا به میزان زیادی درآمدهای حاصل از مسافران عرب کشورهای حوزه خلیج فارس را از دست داد.
تصمیم برای وحدت پولی قدیمی است و سابقه تلاش برای ایجاد این وحدت دستکم به ۱۵ سال پیش باز می گردد. همان زمان هم کشورهایی مانند کویت و عمان که پول ملی آنها قدرت بیشتری نسبت به برخی کشورهای دیگر از جمله امارات و عربستان دارند، با مشارکت در این طرح مخالفت کردند و حاضر نشدند سرنوشت اقتصادی خود را به ساختار ویران اقتصادی برخی کشورهای دیگر گره بزنند.
نکته قابل توجه دیگر در بیانیه پایانی نشست ریاض این است که به بحران روابط با قطر اشاره نشد و فقط بر لزوم وحدت اعضای شورای همکاری اکتفا شد و امیر کویت نیز ابراز امیدواری کرد که نشست های بعدی بهتر از این باشد.
برخی کاربران عرب شبکه های اجتماعی همزمان از نشست ریاض به عنوان "شکست چهلم" یاد کردند و نوشتند ؛ موضوع عمده منطقه نگرانی های امنیتی و دخالت های قدرت های فرا منطقه ای در امور کشورهای منطقه است، اما دریغ از اختصاص بندی از بیانیه عریض و طویل ریاض که به این موضوع مهم و حساس اختصاص یافته باشد.
سوای واکنش های مختلف به چهلمین نشست شورای همکاری خلیج فارس که قطعا طی روزهای آینده هم ادامه خواهد داشت ، اگر قبول کنیم که هدف از تاسیس شورای همکاری خلیج فارس در سال ۱۳۶۱ مسائل امنیتی بود و این شورا در واقع یک سازمان امنیت راهبردی به حساب می آید، بحران کنونی میان اعضا و تلاش سعودی ها برای بحران آفرینی با سایر کشورهای همسایه از جمله قطر یک بحران امنیت رهبردی است .
بحران در روابط کشورهای عربی متحد عربستان با قطر ضربه سختی به مفهوم دفاع مشترک کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس وارد کرد. با چشم پوشی از افق های حل این بحران، منطقی است به این نتیجه رسید که قطر پس از این دیگر به کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس که این کشور را تحت محاصره قرار دادند، به عنوان کشورهای همپیمان نگاه نخواهد کرد. بلکه آنها را همسایگانی به شمار خواهد آورد که امنیت ملی این کشور را تهدید می کنند.
به یقین تصمیم سازان کشورهایی مثل کویت و عمان هم هرگز چنین موضوعی را فراموش نخواهند کرد. شاید برجسته ترین گام هایی که کشورهای شورای همکاری خلیج فارس پیش از این در چارچوب سیاست های دفاعی در پیش گرفته اند مانند تشکیل نیروهای "سپر جزیره" و سامانه دفاعی موشکی در خلیج فارس اکنون با تردیدهایی همراه است و درباره ادامه و آینده این طرح ها تردیدهایی وجود دارد.
به احتمال زیاد بحران در روابط کشورهای عربی با قطر تردیدهایی را درباره ادامه بسیاری از طرح های هماهنگ میان کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس به دنبال خواهد داشت. می توان گفت کشورهایی مانند قطر،کویت و عمان در صورتی که از شورای همکاری خلیج فارس خارج نشوند، بازهم درباره ادامه فعالیت ملاحظاتی خواهند داشت و درباره طرح های منطقه ای با دقت نظر بیشتری به فعالیت در این شورا خواهند پرداخت.
روزنامه "العرب" در این خصوص نوشت: هرگز از ذهن کشورهای عربی خلیج فارس این موضوع پاک نخواهد شد که از زمان تاسیس شورای همکاری تاکنون این شورا در شرایط سرنوشت سازی به سر می برد. آنچه این روزها و از زمان تحریم قطر توسط کشورهای عربی متحد عربستان می گذرد، تهدید ساختار اجتماعی همه این کشورها است. پیامدهای این تنش به طور مستقیم بر سرنوشت سیاسی شورای همکاری خلیج فارس تاثیر خواهد گذاشت.
کشورهای تحریم کننده قطر این کشور را خطری راهبردی برای امنیت و ثبات کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس به شمار آورده اند. این در شرایطی است که این شورا برای رویارویی با خطرات خارجی تشکیل شده بود، بنابراین شورای همکاری با اتهام زنی به یکی از اعضا، دیگر فلسفه وجودی خود را از دست داده است.
حمیدرضا بانصیری
نظر شما