مفهوم و جایگاه پژوهش در حوزه فرهنگ و هنر و مطالعات بنیادین آن یکی از اصلی‌ترین مفاهیم غیرقابل انکار در ارتقاء و توسعه فعالیت‌های مرتبط با زیر فصل‌ها و سرشاخه‌های مفاهیم اجتماعی و فرهنگی از یک سو و از سوی دیگر از مهمترین بنیان‌های شکل‌گیری و نضج یافتن مبانی فرهنگی در هر جامعه‌ای به شمار می‌رود.
همچنین از سوی دیگر نباید از این مهم به سادگی گذشت که در حیطه فرهنگ و هنر به دلیل ارتباط تنگاتنگ مفاهیم این حوزه با تار و پود زندگی مردم جنس تولیدات و فعالیت دست اندرکاران این عرصه باید دائما در حال نوزائی و حرکت به سمت تعالی و پیشرفت باشد؛ چرا که جامعه محیطی پویاست و همین پویایی تغییرات مستمر را به همراه خود دارد.
از این روست که تعالی فرهنگ و هنر در هر بستری با نگاه جامعه‌شناسانه و پدیدارشناسانه تاکید بر امر پویایی و حرکت مستمر فعالان فرهنگی در این عرصه دارد. پرواضح است که خوراک اصلی فعالان عرصه فرهنگ و هنر برای تولیداتی که در خور جامعه ای پویا باشد توسط نخبگان آن جامعه و در قامت فعالیت‌های پژوهشی به بار می نشیند.
توجه به حوزه پژوهش در هر امری از جمله در حوزه فرهنگ و هنر از آن دست مسائلی است که غفلت از آن نه تنها می‌تواند فعالیت‌های فرهنگ و هنر را از پویایی به سمت ایستایی سوق دهد که می تواند آسیب‌های غیر قابل جبرانی به همراه داشته باشد.
با توجه به همین رویکرد بود که توجه به مفهوم پژوهش در تمامی عرصه‌ها از جمله عرصه فرهنگ و هنر در دستور کار دولتمردان بعد از پیروزی انقلاب اسلامی قرار گرفت به گونه ای که ۲۵ آذرماه در همان سال‌های نخست انقلاب از سوی شورای فرهنگ عمومی کشور به نام روز پژوهش نامگذاری شد. همچنین با ارتقاء سطح علوم و فنون و همچنین سرعت غیر قابل وصف توسعه مفاهیم و مبانی تکنولوژیک؛ وزارت علوم، تحقیقات و فناوری نیز از سال ۱۳۷۹ چهارمین هفته آذرماه را به نام هفته پژوهش نامگذاری کرد.
همین مسایل کافیست تا به اهمیت و جایگاه مفهوم پژوهش در کشورمان پی برده شود، اما در کنار این توجه، آنچه که بیشترین نگاه آسیب شناسان را در حوزه کمبود مطالعات پژوهشی با خود به همراه دارد از قضا به حوزه فرهنگ و هنر باز می‌گردد.
رصد این آسیب چه در بدنه محیط آکادمیک و دانشگاهی کشورمان و چه میان فعالان و هنرمندان عرصه فرهنگ و هنر نشان می دهد توجه به مفهوم پژوهش در تولیدات فرهنگی و هنری کشورمان از جایگاه بسیار پایینی قرار دارد.
اتفاقی که از دید بسیاری از آسیب شناسان و کارشناسان امر یکی از اصلی ترین نکاتی است که نتیجه آن به کند شدن مسیر توسعه و تعالی فرهنگ و تولیدات هنری در تمامی شاخه ها در کشورمان منتهی شده است.
ارائه نقشه راهبردی در سایه امر پژوهش محقق می شود
دکتر قطب‌الدین صادقی در گفت‌وگو با خبرنگار فرهنگی ایرنا مهمترین عامل و برگ برنده فعالیت‌های فرهنگی و هنری در هر جامعه‌ای را ارائه الگو به مخاطبان دانست و تاکید کرد: ساخت و ارائه الگو به واسطه فعالیت‌های فرهنگی از جمله تئاتر به جامعه مخاطبان بی هیچ تردیدی بر سنگ بنایی به نام پژوهش استوار است. اما وقتی مفهوم و خلاء‌ای به نام پژوهش در تمامی عرصه‌های فرهنگ و هنر از جمله تئاتر در کشورمان خود را به وضوح نشان می دهد مسلم است که نمی توان انتظار داشت به واسطه فعالیت‌های فرهنگی و هنری از جمله تئاتر، الگو و نقشه راهبردی جهت تعالی فرهنگی جامعه به مخاطبان آن ارائه کرد.
کار خلاقه در هر عرصه‌ای نیازمند تفکر، تعمق، تحقیق، مطالعه و پژوهش است. در غیر این صورت اثر تولید شده حتی اگر توسط نخبه‌ترین هنرمندان نیز تولید شود نمی تواند نشانه و ردی از جایگاه تفکر و ایجاد تامل میان اذهان مخاطبان داشته باشد. مسلم است که وقتی اراده‌ای برای سنجش میزان اندیشه و تفکر مخاطبان در حوزه تولیدات تئاتری وجود نداشته باشد هنرمندان نیز به جای ارائه کار خلاق تنها هدف خود را بر کپی کاری از الگوهای مورد پسند مخاطب استوار می‌کنند. به همین سبب است که در بهترین حالت شاهد سیرنزولی هنر تئاتر در کشور و درجا زدن تولیدات و محتوای آثار در ارائه به مخاطبان می شویم.
هنر تئاتر بدون پژوهش چشمه زاینده خود را از دست می دهد
این پژوهشگر و مدرس تئاتر با تاکید بر این مساله که هنر نمایش در کشورهای توسعه یافته هنری دغدغه‌مند شناخته می‌شود چرا که مهمترین خواست و تاکید مسئولان بر خانواده هنرمندان از هنر تئاتر ارائه ایده نو به جامعه جهت حرکت به سمت تعالی، توسعه و پیشرفت است، یادآور شد: در حقیقت هنر تئاتر هنری مولد در فکر، ایده و اندیشه است و زمانی می توانیم به تولید در حوزه اندیشه اقدام کنیم که در گام نخست هنرمندان، دغدغه کار تحلیلی و پژوهشی داشته باشند.
وقتی جامعه و بدنه فعالان عرصه فرهنگ و هنر از مفهوم اندیشه بری باشند؛ انتظاری برای زایش و تولید اندیشه و ارائه آن به مخاطبان از آنها نمی رود. با چنین رویکردی مسلم است که آنها نیز تلاش نمی‌کنند تا وقت و هزینه خود را صرف کار پژوهشی کنند. به همین سبب شاهد درجا زدن و کپی‌کاری‌های متعدد در عرصه فعالیت های فرهنگی و هنری از جمله هنر تئاتر میان فعالان این امر هستیم.
سایه سنگین معیشت بر کار طاقت‌فرسای پژوهش
به گفته صادقی یکی از مهمترین دغدغه‌های هنرمندان در عصر حاضر بر مسئله اقتصاد و معیشت استوار است و وقتی فعالیت در عرصه هنر حتی در شکل ساده و سطحی و با تاکید بر نگاه سرگرمی نیز نمی‌تواند پاسخگوی نخستین نیازهای آنها در حوزه اقتصاد و معیشت زندگی شان باشد مسلم است که توجه و تاکید بر امر پژوهش که از یک سو فرآیندی زمانبر و از سوی دیگر اقدامی هزینه‌بر است از لیست کارهای فعالان و هنرمندان خط می‌خورد.
همچنین بخش خصوصی نیز که قرار است به عنوان یکی از نهادهای پایدار نگهدارنده تئاتر در کشور به شمار رود چنان از نظر اقتصادی در تنگنا قرار گرفته است که آنها نیز نمی توانند به عنوان یکی از اصول و فعالیت‌های‌شان بر عرصه پژوهش نه تاکیدی بر جامعه هنرمندان داشته باشند و نه چنین میلی را میان مخاطبان ایجاد کنند.
حمایت از کار پژوهشی بر عهده بدنه دولت است
صادقی افزود: در تمامی کشورها حمایت مسئله پژوهش بر عهده بدنه دولت است و هزینه آن را دولت و دولتمردان در اختیار پژوهشگران قرار می‌دهند تا آنها بدون دغدغه نسبت به معیشت و اقتصاد زندگی‌شان به شکلی متقن تمام داشته‌های ذهنی و تلاش خود را بر پژوهش استوار سازند تا به واسطه فعالیت آنها خوراک مناسب در اختیار هنرمندان قرار گیرد.
وی تاکید کرد: آن زمان است که هنرمندان با این خوراک ناب و بکر با استفاده از نیرو و نگاه خلاقه،می توانند نقشه، الگو و مسیر جدید حرکتی را به واسطه تولیدات هنری در اختیار مخاطبان قرار دهند و تنها در صورت شکل‌گیری این مثلث است که می‌توان نسبت به جریان‌سازی و اثربخشی فعالیت‌های فرهنگی و هنری در هر جامعه‌ای برای تاثیرگذاری آن فعالیت‌ها در رشد و ارتقا فرهنگ عموم افراد جامعه و در نگاهی کلان تر فرهنگ آن کشور اعتقاد و اعتماد کامل پیدا کرد.
پژوهشگران عرصه فرهنگ؛ دردمندان دغدغه‌های فرهنگی هستند
صادقی تصریح کرد: در این میان اگر هنرمندی نیز میل به کار پژوهشی در زمینه تولید آثار خود داشته باشد وقتی نه دست یاریگری از سوی بدنه دولت و نه نگاه حمایتگرانه از سوی بخش خصوصی را همراه خود می‌بیند ناچار است یا انتخاب کند نسبت به امر پژوهش بی اعتنا باشد و یا با هزینه شخصی خود به کار پژوهشی بپردازد.
این پژوهشگر حوزه تئاتر و نمایشنامه‌نویس افزود: شوربختانه ماجرا آن است که وقتی هنرمندان با هزینه، نگاه و دغدغه شخصی نیز به سمت کار پژوهشی سوق پیدا می‌کنند نه از سوی بدنه دولت و نه از بخش خصوصی هیچگونه حمایتی نسبت به آثار پژوهشی و فعالیت‌های پژوهش محور آنها نیز نمی‌شود و ادامه این امر دلسردی و دلزدگی جامعه پژوهشگران و دردمندان این حوزه را با خود به همراه خواهد داشت.
نظر شما