پرنده‌نگری، فرصتی برای رشد گردشگری در خراسان رضوی

اکوتوریسم به عنوان رویکرد جدید گردشگری‌ مبتنی بر طبیعت، در دهه‌های اخیر از اهمیت به سزایی در برنامه‌های توسعه گردشگری بسیاری از کشورها برخوردار شده است.

ایران به دلیل تنوع زیستگاهی، به ویژه تالاب‌ها، دو سوم گونه‌های پرندگان خاورمیانه را در خود جای داده است، اما سهم آن از "پرنده نگری" دنیا در مقایسه با سایر کشورها بسیار محدود است.

مراسم روز جهانی پرنده مهاجر از سال ۱۹۹۳ با محوریت تشویق و ترغیب شهروندان به شناخت پرندگان و حفاظت از آنها هر سال در ۱۰ ماه می میلادی مصادف با ۲۰ اردیبهشت‌ برگزار می‌شود.

در اهمیت توسعه پرنده نگری همین بس که این فعالیت را به عنوان یک شیوه حفاظت از زیستگاه‌های پرندگان در اکوسیستم‌های تالاب‌ها، آبگیرها و دریاچه‌های تحت حفاظت محیط زیست می‌توان محسوب کرد.

در کشور ایران حدود یک سوم پرندگان دنیا (۵۳۵ گونه) تا امروز مشاهده شده است این در حالی است که آمارها از خطر انقراض بیشتر از ۱۲.۴ درصد از کل پرندگان دنیا یعنی کمی بیش از ۱۹۲ گونه خبر می‌دهند.

بخش اعظمی از پرندگان آسمان ایران را پرندگان مهاجر شامل قو، غاز، اردک، آبچلیک و کاکایی‌ها تشکیل می‌دهند که بیشتر در استان‌های شمالی کشور دیده می‌شوند.

تنوع گونه‌های زیستی و پرندگان در استان خراسان رضوی نیز به عنوان یکی از استان‌های گردشگرپذیر کشور بسیار است و میزبانی سالانه ۱۵ هزار پرنده مهاجر بخشی از ظرفیت‌های ارزشمند در این عرصه می‌باشد.

بهترین شهرستان‌های خراسان رضوی از نظر زیستگاه برای پرندگان مهاجر در زمستان، مشهد، سرخس، خواف، تربت‌جام و تایباد است که سرخس و آبگیرهای کشف رود در مشهد جایگاه خاصی را در این زمینه دارد. 

۱۷ هزار پرنده مهاجر

مدیرکل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: طبیعت‌گردی یکی از ظرفیت‌های مهم گردشگری در دنیای امروز است که باید بیش از این به آن توجه کرد و بیشتر مورد توجه و معرفی قرار داد.

تورج همتی افزود: پارسال ورود ۳۸ گونه جدید پرنده مهاجر آبزی و کنارآبزی به خراسان رضوی ثبت شد و هر سال تعداد متفاوتی از ورود پرندگان مهاجر به این استان به ثبت می‌رسد.

وی ادامه داد: به صورت میانگین ۱۳ تا ۱۷ هزار پرنده مهاجر در فصل زمستان در این استان زیست می‌کنند که با گرم شدن هوا و شروع فصل گرما از از زیستگاه‌های موقت خود در خراسان رضوی خارج می‌شوند.

وی گفت: در مجموع با احتساب سالهای گذشته ۳۳۰ گونه پرنده مهاجر در خراسان رضوی مشاهده شده که پارسال تعداد این گونه‌ها ۲۹۵ گونه شامل پرندگان آبزی، کنار آبزی و مهاجر جوجه‌آور بوده است.

همتی به تغییرات اقلیمی و آب و هوایی در زیستگاههای خراسان رضوی از دهه‌های قبل تاکنون مانند بسیاری دیگر از مناطق کره زمین اشاره و بیان کرد: به عنوان مثال رودخانه تجن در حوزه سرخس، تبدیل به اراضی کشاورزی شده یا تغییرات میزان آب رودخانه‌ها و تالاب‌ها در برخی مناطق تغییرات فراوان داشته که این تخریب و کاهش مطلوبیت شرایط، تاثیر مستقیم بر میزان ورود پرندگان مهاجر داشته است.

وی ادامه داد: پرندگان حلقه مهمی از زنجیره غذایی طبیعت هستند که در تعادل غذایی نقش اساسی ایفا می‌کنند و از طرف دیگر زیبایی‌ شناختی این پرندگان در اقتصاد کشور مهم است. همچنین اهمیت پرندگان مهاجر از نظر ذخایر ژنتیکی کشور از فواید ورود این گونه‌ها به شمار می‌رود.

۲۰۰ پرنده‌نگر 

معاون نظارت بر امور حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست خراسان رضوی نیز در این زمینه گفت: سرشماری پرندگان مهاجر آبی در جهان یک برنامه بلند مدت نظارت و پایش جمعیت پرندگان در فصل زمستان با تاکید بر تالابها و مناطق تجمع پرندگان آبی زمستان گذران می‌باشد.

علی خانی افزود: این برنامه از سال ۱۹۶۷ میلادی توسط دفتر بین‌المللی تحقیقات تالابها و پرندگان آبزی (IWRB) که در حال حاضر دفتر تالاب‌های بین‌المللی (Wetlands International) نامیده می‌شود سازماندهی شده و امروزه در اغلب کشورهای جهان اجرا می‌گردد.
وی ادامه داد: اطلاعات سرشماری بلند مدت پرندگان آبی به عنوان پایه و اساس برآورد اندازه و روند تغییرات جمعیت پرندگان استفاده می‌شود و ارزش قابل توجه علمی و حفاظت از تنوع زیستی پرندگان آبی دارد. 
خانی گفت: در استان خراسان رضوی نیز هر سال سرشماری زمستانی پرندگان به منظور آگاهی از وضعیت جمعیت پرندگان آبزی و کنار آبزی مهاجر و بومی با استفاده از تلسکوپ، دوربین‌های چشمی در سدها، آبگیرها و تالاب‌های متعدد استان انجام می‌شود.

وی افزود: در سال گذشته ۳۸ گونه شامل انواع کشیم‌ها شامل کشیم کوچک و بزرگ، باکلان بزرگ، حواصیل خاکستری، آنقوت، تنجه، اردک‌ سرسبز و خوتکا، اردک نوک پهن، اردک مرمری، اردک تاجدار، اردک سرحنایی، اردک بلوطی، اردک سیاه کاکل و امثال آن با جمعیت بیش از ۱۵ هزار و ۷۰۰ قطعه در خراسان رضوی سرشماری شد.

وی ادامه داد: امسال هم سرشماری در دی ماه انجام خواهد شد و با توجه به کمبود اکوسیستم‌های آبی، خراسان رضوی جمعیت و غنای گونه‌ای بسیار ندارد  و "پرنده نگران" خارجی بسیار اندک هستند.

خانی گفت: شمار پرنده‌نگران  داخلی نیز حدود ۲۰۰ نفر برآورد می‌شود.

قاچاقچیان و دلالان 

مدیرکل محیط زیست خراسان رضوی گفت: از مهترین گونه‌هایی که تحت حفاظت اتحادیه جهانی و در رده پرندگان در حال انقراض محسوب می‌شوند می‌توان به اردک بلوطی، سنقر سفید، گیلانشاه دم سیاه، پلیکان، اردک سرحنایی و خروس گلی اشاره کرد که در دسته گونه‌های آسیب پذیر هستند.

همچنین در دسته پرندگانی که در فصل گرما وارد این استان می‌شوند باید از سبزه قبا به عنوان گونه مهم و در حال انقراض نام برد.

وی افزود: خراسان رضوی در حوزه اقامتگاهی ویژه پرندگان شکاری جزو بهترین استان‌های کشور است و گذرگاهی برای پرندگانی مانند شاهین یا بالابان که بیشترین جمعیت را در کشور دارد محسوب می‌شود. 

همتی ادامه داد: چالش حضور قاچاقچیان و دلالان این گونه از پرندگان نیز به مراتب در خراسان رضوی بیشتر است هرچند در این سال‌ها یگان حفاظت سازمان محیط زیست استان در مشهد و شهرستان‌ها به خوبی توانسته این موضوع را مدیریت کند و موارد متعددی از بازگردانی این پرندگان به چرخه طبیعی خود را داشته‌ایم.

وی گفت: پیش از هر اقدام نیازمند آموزش عمومی در این حوزه هستیم تا برای حفظ این گونه‌ها به عنوان ذخایر ژنتیکی آینده و اکولوژی طبیعت تلاش شود و از هرگونه اقدامی که به اکولوژی محیط زیستی آن‌ها صدمه می‌زند، جلوگیری گردد.