در آغاز سومین دهه قرن بیست و یک آنچه بیش از هر موضوعی صلح جهان را تهدید می‌کند سیر صعودی یکجانبه‌گرایی در سطوح منطقه‌ای و بین‌المللی است؛ سیری که هیچ بخشی از عرصه بین‌الملل از آن مصون نمانده و متوقف کردن آن در گرو بازتولید ائتلاف‌های تازه هم در دنیای غرب و هم جهان اسلام است. در نگاهی واقع‌بینانه می‌توان نشست کوالالامپور ۲۰۱۹ مالزی را تلاشی برای چنین بازتولیدی تعریف کرد. نشستی که با عنوان «نقش رشد و توسعه در کسب حاکمیت ملی» برگزار شد و حجت‌الاسلام «حسن روحانی» رئیس‌جمهوری ایران در افتتاحیه آن با بیان اینکه جهان اسلام در سطوح ملی و بین‌المللی با چالش‌های نوظهوری روبه رو است، گفت: جهان اسلام باید تدابیری برای رهایی از سلطه دلار و سیستم مالی آمریکا پیش بینی کند.
«رجب طیب اردوغان» رئیس جمهوری ترکیه نیز در این نشست تاکید کرد: عمر نظام جهانی که سرنوشت ملت های اسلامی را به دست اعضای دایم شورای امنیت سازمان ملل متحد و دارای حق وتو سپرده بود به پایان رسیده و جهان بزرگ تر از این ۵ کشور است.
«تمیم بن حمد آل ثانی» امیر قطر هم در سخنرانی این نشست تصریح کرد: از دوگانگی معیار در بیش از یک مسأله رنج می‌بریم و این دوگانگی حتی در تعامل با مسایل حقوق بشری هم وجود دارد. ثبات از مهم‌ترین شروط توسعه است و روابط متوازن میان کشورها بر پایه منافع مشترک را می‌طلبد.
و در نهایت ماهاتیر محمد به عنوان میزبان این همایش تاکید کرد: «اجلاس کوالالامپور ۲۰۱۹ به معنای تبعیض یا منزوی کردن کشورها نیست بلکه فقط تلاشی برای ارائه پیشنهادات و راه حل هایی است که برای جهان اسلام قابل قبول و کارآمد باشد.»
تاکید ماهاتیر اما چندان مورد پذیرش سران کشورهای عرب مسلمان قرار نگرفت و شیوخ حاشیه خلیج فارس به ویژه عربستان از برگزاری چنین نشستی انتقاد کردند. به نظر می‌رسد عدم حضور «عمران خان» نخست وزیر پاکستان علیرغم دعوت مالزی؛ ترکش‌های خشم اعراب از برگزاری این نشست باشد.
ائتلافی تازه با پیشنهادات تازه
نشست کوالالامپور ابتکار ماهاتیر محمد معمار مالزی نوین در سال ۲۰۱۴ و با هدف گفت‌وگو برای حل مشکلات جهان اسلام است. نشست سال ۲۰۱۹ کوالالامپور سه روزه و با حضور رهبران، مقام‌ها، شخصیت‌های سیاسی و اندیشمندان از ۵۲ کشور جهان، در روزهای ۱۸ تا ۲۱ دسامبر (۲۷ تا ۳۰ آذر) در پایتخت مالزی برگزار در حال برگزاری است. پارامترهایی مانند حضور پررنگ کشورهای مسلمان غیرعرب و البته در حال توسعه بر اهمیت این نشست افزوده است. در این اجلاس سران و نمایندگان کشورها برای عبور از یکجانبه گرایی‌های موجود در سطح جهان و حتی دنیای اسلام پیشنهاداتی را ارائه دادند که در صورت اجرایی شدن آن گام بسیار مهمی در راستای حفظ استقلال و حاکمیت ملی این کشورها از دست درازی‌های آشکار و نهان، همسایگان نزدیک و بیگانگان دور برداشته خواهد شد.
تأسیس «صندوق مشترک نشست کوالالامپور برای تأمین مالی همکاری‌های فناورانه میان کشورهای اسلامی» به منظور ورود قوی به زنجیره ارزش‌های جهانی؛ تاسیس «مرکز تحقیقات مشترک در حوزه فناوری‌های هوش مصنوعی» و «امنیت سایبری» برای پیش‌گامی در فناوری‌های میان‌رشته‌ای اطلاعاتی و ارتباطی و در نهایت تاسیس «بازار مشترک کشورهای اسلامی در حوزه اقتصاد دیجیتال» و همکاری و تبادل تجربیات در زمینه رمزارزها؛ سه پیشنهاد اقتصادی و فرهنگی ایران به این نشست است که می‌تواند در کنار دیگر گزینه‌های اعلام شده از سوی کشورهای دیگر مورد بررسی قرار گرفته و زمینه ساز پیشرفت شود.
ناکارآمدی سازمان‌های پیشین
سازمان همکاری‌های اسلامی با حضور ۵۷ عضو خود به عنوان مهم‌ترین محور اتحاد مسلمان در سطح بین‌المللی روزهای ناکارآمدی را می‌گذراند. خلاء وجود رهبر، سیاسی شدن بی سابقه فعالیت‌های این سازمان، فراموشی آرمان‌هایی که بنیان تشکیل سازمان کشورهای اسلامی بود و افراط‌گری دینی و حمایت از افراط‌گرایان از مهم‌ترین دلایل این ناکارآمدی است که سرانجام کشورهای نگران را وادار به ایجاد نظمی نوین در جهان اسلام کرد.
هرچند عربستان سعودی چند دهه است با ادعای رهبری این سازمان در تلاش است تا سیاست‌های خود را به اعضا دیکته کند اما خلا رهبری در سازمان همکاری‌های اسلامی با چنین ادعاهایی پر نخواهد شد و برای ریاض، ظرفیت این رهبری تنها با دلارهای نفتی و سلاح‌های آمریکایی ایجاد نخواهد شد.
یکی از مهم ترین انگیزه‌های شکل گیری سازمان همکاری‌های اسلامی موضوع فلسطین و آینده این کشور با وجود اشغالگری‌های رژیم صهیونیستی بود. اینکه کشورهای اسلامی به ویژه برخی سران عرب این سازمان تا چه اندازه پایبند چنین آرمانی مانده اند را می‌توان از مذاکرات پیدا و پنهان و روابط در حال گسترش این کشورها با رژیم صهیونیستی نشانه‌یابی کرد.
با وجود تاکید صریح در اساسنامه سازمان همکاری‌های اسلامی مبنی بر محکومیت افراط‌گرایی دینی برخی از کشورهای این سازمان نه تنها طرفدار دوقطبی‌های مذهبی هستند بلکه حتی به حمایت از افراطیون مذهبی هم روی آورده‌اند.
واقعیت آن است که سازمان همکاری‌های اسلامی دستکم طی یک دهه گذشته به عرصه تقابل سیاست‌های برخی از اعضای آن با برخی دیگر و تسویه حساب‌های مذهبی تبدیل شده است. هرگونه انتقاد و اعتراض به این روند هم با کنار گذاشتن منتقد از جریان اصلی پاسخ داده می‌شود بی‌آنکه بدانند این رویه سازمان را از اهداف بلند مدت و کوتاه مدت خود فرسنگ‌ها فاصله می‌دهد. فاصله‌ای که برای پر کردن آن مالزی در قالب نشست کوالالامپور پیش‌قدم شده و دیگر کشورهای اسلامی هم از آن استقبال کرده‌اند. خودکرده برخی از شیوخ عرب در سازمان همکاری‌های اسلامی را اکنون تدبیری نیست و دنیای امروز به سمت عبور از بلوکه شدن قدرت پیش می‌رود.
صدای نظم نوین منطقه‌ای از مالزی
در تحلیل اهداف و دستاوردهای نشست سران کوالالامپور می‌توان دو نگاه خوشبینانه و واقع بینانه داشت. در نگاه خوشبینانه این نشست می‌تواند سرآغازی بر پایان سازمان روبه انفعال همکاری‌های اسلامی باشد و کشورهای عمدتا غیرعرب مسلمان راه خود را از برخی شیوخ حاشیه خلیج خلیج‌فارس که چشم بر حمایت‌های پرپیامد بیگانگان بسته اند، جدا کند. «حسام‌الدین آشنا» مشاور رئیس جمهوری و رییس مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری در این زمینه می‌گوید: روسای کشورهای اسلامی در نشست سران کوالالامپور، هر یک به زبانی خواستار نظم نوین منطقه‌ای بر اساس همکاری و هم‌افزایی جمعی شدند. نظام حامی‌پروری و مرکز- پیرامونی در این منطقه در حال فروریختن است.
این ریزش اما قطعا به سود ایران خواهد بود زیرا خود یکی از بزرگترین قربانیان یکجانبه‌گرایی و زیاده خواهی‌های آمریکا است. همسایه‌ای چون ترکیه و قطر با وجود تمام اختلاف نظرهای معقول در قالب چنین ائتلاف‌هایی می‌تواند ظرفیت تازه دیپلماتیک و ژئوپلوتیک برای پیشرفت ایران ایجاد کند. تجربه شگرف مالزی در پیشرفت اقتصادی می‌تواند گره گشای چالش‌های اقتصادی و نوسازی‌های داخل باشد و در نهایت چنین خیزش‌هایی حتی به صورت نرم می‌تواند افق‌های تازه‌ای برای رهایی ایران، اسلام و کشورهای اسلامی از استیلای پیدا و پنهان آمریکا و برخی هم‌پیمانان منطقه‌ای او باشد.
نظر شما