درباره عباس سحاب

عباس سحاب از آخرین بازماندگان نسل نقشه‌نگاران قدیمی و صاحب سبک در جهان به شمار می‌رود که دوره‌ نقشه‌های آموزشی برای مدرسه‌های کشور، ترسیم نقشه‌های موضوعی ایران، اطلس‌های جغرافیایی، تاریخی، کتاب‌های راهنما و مرجع، اطلس نقشه های جغرافیایی و سندهای تاریخی درباره خلیج فارس را تهیه و گردآوری کرد. همچنین وی موفق به طراحی و چاپ نقشه‌های تاریخی ایران در دوره‌های گوناگون از سلسله هخامنشیان تا زندیه شد.

عباس سحاب به عنوان پدر علم جغرافیای نوین از اعضای فعال انجمن جهانی کارتوگرافی (I.C.A.) بود که در بیشتر همایش‌های جهانی شرکت می‌کرد و با شخصیت‌های مطرح جهان در علم جغرافیا به گفت و گو می‌پرداخت و اینگونه دانش خویش را پربارتر از پیش می‌ساخت.

عباس سحاب همواره در راه پربار کردن کتابخانه‌ جغرافیایی سحاب (یادگار پدر وی) تلاش و کوشش فراوانی کرد. او موفق به تشکیل موسسه‌ جغرافیایی، کارتوگرافی و چاپخانه‌ جغرافیایی سحاب نیز شد و بدین‌شکل میراث بزرگی را از خود باقی گذاشت که اکنون موسسه‌ جغرافیایی سحاب به وسیله‌ فرزند وی اداره می‌شود.

آثار معلوم و به جا مانده ایشان از ۷۰ جلد تجاوز می کند که حدود ۳۵ جلد آن به چاپ رسیده و علاوه بر آن چندین رساله در علوم، ادبیات، تاریخ دین و تفسیر قرآن از او به یادگار مانده است که اکنون به صورت مجموعه بسیار نفیسی در اتاق موزه مانندی در موسسه سحاب نگهداری می شود.

زندگی نامه

عباس سحاب در گفت و گویی که در اردیبهشت ۱۳۷۵ خورشیدی انجام شده درباره زندگینامه خود و اطلاعاتی درباره سال و محل تولد، والدین و میزان تحصیلات خود چنین گفته است: تولد من روز سوم دی ۱۳۰۰ خورشیدی است که الان درست ۷۵ سال می شود و اگر با کم و زیاد آن حساب کنید به ۷۶ سال هم می رسد. تولد من در قریه فم از محال تفرش بود که دهات متعدد داشت که فم و کبودان از آن دسته هستند. یکی از ویژگی های خانوادگی ما این بود که جشن تولد من برای خانواده مهم بود، زیرا بعد از ۹ تا دختر به دنیا آمدم و دیگر دنباله آن هم دختر بود و یگانه فرد مذکور خانواده من بودم. اغلب هم پدرم ناراضی بود و می گفت که تو باید خیلی بیشتر از اینها ... اما خوب جوانی بود و آن طور که باید و شاید به حرف های ایشان گوش نمی دادیم. پدر من آن موقع در نهاوند رییس فرهنگ بود که آن وقت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه می گفتند. وقتی خبر تولد من به گوش ایشان می رسد در نهاوند بود که زمستان خیلی سردی هم داشت با اسب راه درازی را می آید تا به اصطلاح این تازه رسیده را ببیند. درست در همسایگی ما، آخوند مکتب دار تفرش منزل داشت. در آن زمان جز دارالفنون، مدارس جدیدی نبوده و همه یک نیمچه مکتب بودند. همسایه ما آخوند ملاحسین، هم معلم پدرم بود و هم معلم من، منتها مردی بسیار بداخلاق و یک مقداری تند بود. حدود ۶ شبانه روز طول می کشد که ایشان از نهاوند با اسب به تفرش بیایند. همان موقع هم که ایشان تشریف آوردند، تراخم شدیدی شایع شده بود که اغلب اطفال آن محدوده به آن مبتلا بودند که با خش خش صدای کاغذ چشممان باز شده بود و من در مقابل عظمت روح و زحمات آن مرد برزگوار که پدر من بود، خودم را بسیار بدهکار می دانم و اگر موسسه سحاب بعد از سال ها یک مختصر توفیقی داشته، مدیون زحمات ایشان است. من هدفم خیلی بالاتر از این حرف ها بود که ۱۷۰ تا نقشه منتشر کنم. ما خیلی کارها می خواستیم بکنیم و بعضی از آنها را هم کردیم و تو سری خوردیم.

سحاب درباره نخستین ایده طراحی نقشه و اجرای آن این طور توضیح می دهد: یک واقعیت هایی در زندگی من رخ داد که به ظاهر خیلی کوچک است، اما آن خشت اولیه را بنا نهاد و سرنوشت مرا تعیین کرد. روزی که ما را کلاس سوم ابتدایی بردند، معلم کلاس سوم، شیخ حسن بود. او گفت بچه‌ها فردا از شما یک نقشه ایران می خواهم که بکشید. پدر من از مساله نقشه سرخوردگی شدیدی پیدا کرده بود. اتفاقاً پریروز کتاب ها را که به هم می زدم، کتابش را دیدم و یک مقداری از ترجمه آن را هم داریم. سفرنامه ای بود به متن انگلیسی، اینها هم خودش داستان زندگی است که من می خواهم بگویم. چیزهایی که می توانم، بگویم خیلی طول می کشد، اما به هر حال سعی می کنم که فشرده تر باشد. پدر من این کتاب را ترجمه کرده بود، می‌خواست با تصاویر و نقشه هایش چاپ شود. برای تهیه نقشه این کتاب، مرحوم سحاب خیلی تلاش کرد اما موفق نشد. آن موقع پدرم با مرحوم دهخدا نزد مرحوم بغایری رفت و گفت می خواهم این کتاب را چاپ کنم، نقشه هایش را شما بدهید. گفتند هزار تومان. خوب ما هزار تا غاز هم نداشتیم چه برسد به هزار تومان.

عباس سحاب بعدها در همین ارتباط در گفت وگوی به عمل آمده از وی می گوید: در دوره دبیرستان نخستین نقشه شهر تهران را به زبان لاتین تهیه کردم. با یک شیشه مرکب چین، چند قلم هاشور و یکی دو متر کاغذ کاک. تهیه این نقشه ۶ ماه طول کشید. بعد از چهار ماه همین نقشه را با اوزالید و سپس، در هزار نسخه چاپ کردند و با فروش آنها توانستند، نسخه فارسی نقشه را هم تهیه کنند. این شروع کار جدی من بود که در یکی از اتاق های منزل پدری ام در ۱۳۱۵ خورشیدی انجام شد و سپس با تشویق پدرم ادامه یافت.

آثار عباس سحاب

نقشه ها و اطلس های جغرافیایی گوناگون، بیشترین و مهمترین آثار استاد سحاب را تشکیل می دهند و شهرت و اعتبار وی نیز به طور عمده به این امور مربوط بوده است. به علت تخصصی بودن امر، سحاب ناگریز بود که تمامی مراحل اجرایی کار را از ابتدا تا انتها برعهده بگیرد. به شکلی که تمام مراحل کار اعم از گردآوری اطلاعات مورد نیاز، تالیف، ترسیم و کارتوگرافی نقشه ها، لیتوگرافی و چاپ و حتی انتشار این آثار را خود انجام می داد. در ادامه نمونه هایی از آثار استاد عباس سحاب معرفی می شود اما فهرست کامل آثار استاد بیش از ۷۰۰ اثر است.

۱- نقشه های استان ها و مناطق ایران

نقشه منطقه اصفهان که اصل قلمی آن در گنجینه آثار استاد سحاب در موسسه سحاب نگهداری می شود، نقشه ای است به ابعاد ۱۱۰*۱۷۰ سانتی متر که شهرهای کاشان، گلپایگان، اصفهان، شهررضا، شهرکرد، نجف آباد، نائین، بختیاری و بخشی از خوزستان را در برمی گیرد. این نقشه در ۱۳۳۲ خورشیدی ترسیم شد که حاوی مناظر طبیعی، اسامی کوه ها و رودها، نام های جغرافیایی، نام ایلات و عشایر و مناطق ییلاقی و قشلاقی آنها و تصاویر مختلف و متنوع از نوع زندگی و معیشت مردم، صنایع دستی و وسایل حمل و نقل آن زمان است.

۲- نقشه شهرهای ایران:

شالوده اصلی نقشه های شهری و منطقه ای ایران که استاد عباس سحاب در دهه های ۲۰ و ۳۰ طراحی و ترسیم کرده بر آثار زیبای تاریخی و فرم های سنتی استوار است.

۳-نقشه های کشورها:

تهیه نقشه کشور پاکستان در ۱۳۳۹ خورشیدی که به خاطر ارایه سبک خاص رسم تصاویر و تذهیب حاشیه ها ویژه استاد سحاب است. نقشه دیگر کشورها نظیر افغانستان، ترکیه، عراق، عربستان همراه با مکه مکرمه و مراسم حج، هندوستان، اندونزی و...  در دهه های ۲۰ تا ۳۰ تهیه شده است.

۴- نقشه های جغرافیایی و وسایل آموزشی

در ۱۳۳۹ خورشیدی نخستین دوره نقشه های آموزشی برای مدارس در هشت قطعه شامل نقشه ایران، جهان نما و یکایک قاره ها، توسط استاد عباس سحاب طراحی و با چاپ رنگی و کاغذ مرغوب به قیمت هر نقشه ۲۵ ریال به مدارس کشور عرضه شد. سحاب در  ۱۳۳۴ خورشیدی با همکاری کلمبوس آلمان، نخستین کره جغرافیایی به خط فارسی در جهان را تولید کرد. سپس در  ۱۳۴۲ خورشیدی نخستین اطلس جغرافیا به وسیله سحاب طراحی و عرضه شد.

۵- دوره جدید نقشه های استان های ایران

تهیه نخستین نقشه های توریستی و ایرانگردی استان های ایران از ۱۳۴۹ خورشیدی شروع شد که شامل استان های مازندران، گیلان، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، چهار محال و بختیاری، تهران، اصفهان، فارس، کرمانشاه، همدان، کرمان، خراسان، خوزستان، استان ساحلی جنوب (خلیج فارس و دریای عمان)، سیستان و بلوچستان، غرب ایران و... است.

۶- دوره جدید نقشه های شهرهای ایران

تهیه نخستین دوره نقشه های توریستی و ایرانگردی شهرهای ایران که از ۱۳۴۹ خورشیدی آغاز شد، شامل شهرهای تهران، اصفهان، شیراز، کرمانشاه، همدان، تبریز، ارومیه، رشت، کرمان، مشهد، اهواز، آبادان، خرمشهر، بوشهر، بندرعباس، زاهدان، بجنورد، رفسنجان، نیشابور، زابل، دزفول، ایذه، مسجد سلیمان، کیش و... است که به صورت تمام رنگی با اطلاعات کامل به سرپرستی استاد سحاب انجام شد.

۷- نقشه های موضوعی ایران:

این مجموعه از نقشه های ایران که به صورت موضوعی تهیه شده، حاصل کار و مطالعه و تحقیق مداوم استاد سحاب در طول سال های ۱۳۳۸ تا ۱۳۴۵ خورشیدی است، ویژگی های جغرافیایی ایران را از جهات گوناگون ارایه می کند. چاپ و انتشار این مجموعه از نقشه ها که به ۲ زبان فارسی و انگلیسی تهیه شده بود، استقبال فراوانی را از طرف مراکز علمی و دانشگاهی داخلی و خارجی در پی داشت. در حقیقت تهیه این دوره از نقشه ها خشت اول و سنگ بنای طرح اطلس ملی ایران بود که در سال های بعد ادامه یافت.

عباس سحاب در ۱۴ فروردین ۱۳۷۹ دیده از جهان فرو بست و در قطعه هنرمندان و دانشمندان ایران در بهشت ‌زهرا (تهران) به خاک سپرده شد.

منابع:

وب سایت سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران

کتاب اراده‌ های‌ پولادین‌ معاصر ایران؛ حسین‌ شریفی و سعید فتح‌ اللهی‌ راد

کتاب زندگینامه و خدمات علمی و فرهنگی دانشمند فقید استاد عباس سحاب پدر کارتوگرافی ایران