عدم اجرای تعهدات و تهدید به کشیدن ماشه

علی اکبر صالحی، رییس سازمان انرژی اتمی روز دوشنبه ۲ دی ماه در نشست خبری با اصحاب رسانه که در مجتمع راکتور تحقیقاتی آب سنگین خنداب اراک برگزار شد، اعلام کرد که اگر اروپا دنبال مکانیسم‌ ماشه برود، برجام‌ نابود می‌شود.

اروپا با وجود وعده‌های بسیاری که داده است هنوز به هیچ کدام از تعهدات برجامی خود عمل نکرده است و کاهش تعهدات برجامی از سوی ایران واکنشی به این بدعهدی‌ها بوده است موضوعی که اروپا را نگران کرده تا جایی که ایران را تهدید به فعال کردن مکانیسم ماشه می‌کنند.

چند روز پیش رویترز به نقل از دیپلمات‌های اروپایی که نام آنها منتشر نشده است، مدعی شد که طرف‌های اروپایی احتمالا ماه آینده میلادی مکانیسم ماشه را فعال می‌کنند. بر اساس این گزارش این اقدام برای تحت فشار قرار دادن تهران برای بازگشت از گام های خروج از برجام انجام می شود. اما اروپا برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل که موجب از بین رفتن توافق خواهد شد، عجله نخواهند کرد.

ایران از یک سو با تحریمهای همه جانبه آمریکا روبرو است و از سوی دیگر با عدم اجرای تعهدات برجامی توسط اروپا، این شرایط دشوار باعث برهم خوردن توازن و تعادل در این توافق بین المللی شده است که ایران را واداشته تا راهبرد مقاومت فعال را اتخاذ کند. راهبردی که بعد از حدود یک سال صبر استراتژیک در قبال این بدعهدی‌ها و عدم انتفاع ایران از مزایای برجام در پیش گرفته شد.

پس از اجرای گام چهارم کاهش تعهدات ایران در فردو، فرانسه، بریتانیا، آلمان و اتحادیه اروپا با وجود اینکه اقدامی در جهت تعهدات برجامی خود انجام نداده بودند از ایران خواستند تا در خلاف مسیر کاهش تعهدات خود حرکت کند. تروئیکای اروپایی و اتحادیه اروپا روز دوشنبه ۲۰ آبان در بیانیه‌ای مشترک تهدید کردند در صورت ادامه روند کاهش تعهدات برجامی از سوی ایران، یکی از ساز و کارهای حل اختلاف موجود در برجام دوباره اعمال شدنی و تحریم‌های سازمان ملل بازگشتنی است.

صالحی درباره به کار بردن مکانیزم ماشه توسط اروپا گفت: اروپا می‌خواهد برجام پابرجا بماند. برجام برای آنها اهمیت امنیتی دارد ولی اینکه آن خواست با توانش چقدر متناسب است، یک بحث جداگانه است. توانایی اروپا به ایستادگی در برابر آمریکا بستگی دارد که متاسفانه نشان داد توان ۲۸ کشور کمتر از ایستادگی و استقلال یک ایالت مانند کالیفرنیا است.

جمهوری اسلامی ایران بارها اعلام کرده است که به دنبال خروج از برجام نیست. بلکه این طرف‌های دیگر برجام به‌خصوص آمریکا و اروپایی‌ها بودند که به تعهدات خودشان عمل نکردند و اقدام ایران واکنشی به بدعهدی طرف‌های دیگر برجام بوده است.

رییس سازمان انرژی اتمی با بیان اینکه اروپا اگر به دنبال مکانیزم ماشه برود، برخلاف خواسته و نیت آنها است، خاطرنشان کرد: اگر مکانیزم ماشه فعال شود، از برجام چیزی باقی نمی‌ماند. این تناقص در گفتمان اروپایی‌هاست. افکار عمومی هم فهمید ایران بازیگر منصف و پایبند به تعهداتش است. امیدواریم این گفتمان اروپا اصلاح شود چراکه این گفتمان موجب هم‌ردیف شدن اروپا با آمریکای بدعهد می‌شود. پرستیژ اروپا در افکارعمومی جهانی لطمه خورده، آنها بیشتر به این پرستیژ بیشتر لطمه نزنند. همگان باید تلاش کنند برجام باقی بماند.

مکانیسم حل اختلاف پیش بینی شده در برجام اینگونه است که اگر یکی از طرف‌های برجام به این جمع‌بندی برسد که طرف دیگر به تعهدات ذکر شده در این توافق پایبند نیست، می‌تواند به کمیسیون مشترک شکایت کند. این کمیسیون، در چارچوب برجام و برای نظارت بر اجرای این توافق تاسیس شده است. اگر ظرف ۳۵ روز، شکایت آنگونه که شاکی می‌خواهد حل نشود، شاکی می‌تواند موضوع حل نشده را به عنوان دلیلی برای توقف اجرای تعهدات برجام در نظر بگیرد و به شورای امنیت سازمان ملل اطلاع دهد که موضوع حل نشده، متضمن عدم اجرای چشمگیر است. پس از آن، شورای امنیت ۳۰ روز وقت دارد تا درباره استمرار تعلیق تحریم‌ها یا بازگرداندن آن‌ها قطعنامه صادر کند.

اگر در این مدت، شورای امنیت نتواند در این خصوص قطعنامه صادر کند، تمام تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل که قبل از برجام برقرار شده بودند، به طور اتوماتیک بازمی‌گردند. به این سازوکار، مکانیسم ماشه (Snapback) یا بازگشت سریع تحریم‌ها هم می‌گویند. نکته مهم این سازوکار این است که بازگشت تحریم‌ها، قابل وتو نیست.

رییس سازمان انرژی اتمی در پاسخ به این سوال که با توجه به تحولات بین‌المللی، سال دیگر سال گشایش است یا به سمت خروج از برجام هستیم؟ یادآور شد: معتقدم ایران با قوت و قدرت و با سربلندی و عزت از این معرکه خارج می‌شود. این اعتقاد درونی من است. اما براساس آنچه در عالم واقع رخ می‌دهد، بازی در حال رسیدن به جاهای خطرناک است. ناظران بین‌المللی معتقدند ایران تا به امروز در بازی شطرنج دست برتر را داشته است. باید از این چالش باید با درایت و تدبیر عبور کرد.

به نظر می‌رسد طرف‌های برجام به ویژه اروپایی‌ها توان و اراده ای برای ایفای تعهدات خود ندارند و حاضر نیستند مسئولیت فروپاشی این توافق را بپذیرند. بی‌نتیجه ماندن ابتکارات اروپایی‌ها طی ماه‌های اخیر نشان داده است که اروپا به شدت به آمریکا وابسته است و بدون اجازه‌ آمریکا قادر به انجام هیچ کاری نیست.