آلودگی هوای کلانشهر اصفهان، معضلی دنباله‌دار

وجود روزهای پرشمار با هوای ناسالم برای گروه‌های حساس و حتی عموم مردم، و تعطیل شدن مدارس شاخص ناکارآمدی مدیریت آلودگی و نبود  طرح‌های مشخص کنترل آلودگی هوای اصفهان است، البته هزینه‌های آلودگی هوا بسیار بیش از تعطیلی مدارس است که می‌توان به هزینه‌های اقتصادی، اجتماعی، روانی و سلامت مردم اشاره کرد.  

حقیقت غیر قابل انکار این است که نصف جهان در شمار یکی از آلوده‌ترین شهرهای ایران  و حتی جهان است به گونه‌ای که تمامی مدارس این خطه در هفته گذشته به سبب افزایش غلظت آلاینده‌ها تعطیل بود به عقیده کارشناسان نتایج اجرای طرح‌های کنترل آلودگی هوای اصفهان، گویای ناموفق بودن آنهاست که مناسب و مطلوب این کلان‌شهر تاریخی نیست.  

مهمترین معیار برای نمایش آلودگی، شاخص کیفی هوا ( Air Quality Index ) است.این شاخص معیاری است که غلظت ترکیبات مختلف آلاینده موجود در هوا نظیر منوکسیدکربن، دی اکسیدگوگرد، ترکیبات نیتروژن دار، ازون و ذرات معلق ( ذرات کوچکتر از ۱۰ میکرو متر و ذرات کوچکتر از ۲.۵ میکرو متر) را که دارای حدود مجاز متفاوت با واحدهای مختلف است را تبدیل به یک عدد بدون واحد می‌کند و وضعیت آلودگی هوا را نمایش می‌دهد.

شاخص کیفی هوا از صفر تا ۵۰ هوای پاک، ۵۱ تا ۱۰۰ هوای سالم، ۱۰۱ تا ۱۵۰ ناسالم برای گروه های حساس، ۱۵۱ تا ۲۰۰ ناسالم برای عموم، ۲۰۱ تا ۳۰۰ بسیار ناسالم و ۳۰۱ تا ۵۰۰ خطرناک است.در جدول زیر رنگ های قراردادی برای هر گروه  وضعیت هوا نشان داده شده است. 

بررسی شاخص کیفی هوا روز های آغازین زمستان در سال های ۹۶ تا ۹۸ که در جداول زیر نشان‌داده شده است ،آشکار می‌سازد میزان آلایندگی در بیشتر مراکز و ایستگاه‌های سنجش آلودگی هوا سازمان هواشناسی در شهر اصفهان افزایش داشته و روزهای قرمز و نارنجی در جدول ها بیشتر شده‌اند.

سال ۹۸

سال ۹۷

سال ۹۶

آلودگی هوا در اصفهان به عوامل مختلفی ارتباط دارد از تغییر اقلیم گرفته تا انسداد سطحی جریان هوا در معابر شهری ، مصرف سوخت خودروها و آلایندگی لوازم گرمایی و ده‌ها عامل ریز درشت دیگر که مدیریت آنها از طریق کنترل آلودگی هوا امکان‌پذیر است. کنترل آلودگی هوا به مجموعه روش‌های به کار رفته در کاهش یا حذف انتشار موادی که ممکن است به محیط زیست و سلامت انسان آسیب برساند، اطلاق می‌شود  به عقیده کارشناسان برای کنترل آلودگی هوا نیاز است به موارد زیر بیش از سایر موارد توجه کرد.

 توجه تغییر اقلیم 

ویژگی‌های اقلیمی در ارتباط تنگاتنگ با فعالیت‌های انسان،  کیفیت هوا را معین می‌کند. کارشناسان معتقدند گازهای گلخانه‌ای، عامل اصلی این تغییر محسوب می‌شوند که اگر مدیریت و کاهش تولید این گازها را جدی نگیریم شرایط سختی در انتظار آیندگان است.
بر اساس مطالعات انجام شده، کشور ایران در فهرست ۱۰ کشور اول دنیا در تولید گازهای گلخانه‌ای قرار دارد که این آمار زیبنده کشورمان نیست که باید با همکاری همه بخش‌ها و جامعه برای بهبود این وضعیت تلاش کرد.

تغییر اقلیم به عنوان مسأله‌ای بسیار مهم و واقعیتی انکارنشدنی در استان اصفهان در حال وقوع است که تاکنون مشکلات فراوانی بویژه در افزایش آلودگی بوجود آورده است. تشدید فرسایش خاک ناشی از بحران آب در اصفهان که به علت تغییر اقلیم صورت گرفته از طرفی موجب افزایش ریزگردها در هوا شده از طرف دیگر بافت گیاهی استان که قابل اتکاترین سد دفاعی در برابر آلودگی است با خطر مواجه کرده است.

مواجه با تغییر اقلیم باید در کانون توجه قرار گیرد و نظام برنامه‌ریزی کشور و استان  باید برای رفع آن تدابیر اصولی و متناسب منطقه‌ای بیندیشد.

قبول تغییر اقلیم نباید زمینه‌ای برای فرار از مسؤولیت برای کاهش آلودگی ناشی از آن و کم کاری برخی از سازمان‌ها و توجیه برای منافع برخی اشخاص و شرکت‌ها ایجاد کند زیرا در خوشبینانه ترین پیش بینی‌ها از تغییر اقلیم، هم افزایش دما و کاهش بارندگی را در ۳۰ سال آینده نشان می‌دهد که هر دوی آن ها بر افزایش آلودگی تاثیر مستقیم دارد.

 توجه تکالیف قانونی برای کاهش آلودگی هوا 

مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان معتقد است  همه مردم و دستگاه‌های اجرایی باید با همکاری و هماهنگی هرچه بیشتر مانع از تشدید آلودگی هوا و رسیدن آن به وضعیت ناسالم و خطرناک شوند.

منصور شیشه‌فروش در این پیوند در گفت و گو با ایرنا اظهار داشت: سازمان صنعت، معدن و تجارت باید نسبت به محدودسازی فعالیت واحدهای صنعتی و تولیدی آلاینده به‌ویژه کوره‌های گچ‌پزی و آجرپزی و معاونت حمل و نقل و ترافیک شهرداری اصفهان نیز نسبت به تقویت ناوگان عمومی حمل و نقل از جمله مترو اقدام کند.

وی با بیان اینکه پلیس راهور نیز باید با اعمال قانون مانع از تردد خودروها و کامیون‌های دودزا و فاقد معاینه فنی در سطح و حاشیه اصفهان و سایر شهرهای بزرگ استان شود، خاطرنشان کرد: جهاد کشاورزی نیز باید مانع آتش‌زدن مزارع شود و اداره گاز، مصرف بهینه سوخت در وسایل گرمایشی را به مردم تذکر دهد.

ترمیم الگوی توسعه شهر و استان اصفهان 

یک فعال محیط زیست به ایرنا گفت: برنامه‌های کنترل آلودگی هوا تا زمانی که الگوی توسعه شهر و استان اصفهان ترمیم نشود، کارایی لازم را نخواهد داشت و هر سال در  دوره‌های زمانی شاهد آلودگی هوا خواهیم بود.  

محمد کوشافر افزود: بارگذاری بیش از توان شهر در اصفهان مهم‌ترین دلیل پدیده آلودگی‌هوای این کلان‌شهر و دیگر شهرهای صنعتی این استان و کشور است که مربوط به دلایل عمده از جمله شبکه حمل و نقل ، کارخانه‌های اطراف و تشدید فرسایش خاک ناشی از بحران آب در اصفهان می‌شود . 

به عقیده جمعی از کارشناسان مدیریت شهری ، نقشه های توسعه شهر و استان اصفهان باید مورد تجدید نظر قرار گیرد و با توجه به اولویت اصلی تامین هوای پاک، توسعه شهر و استان مورد بازنگری عمیق قرار گیرد.

وسایل نقلیه و سوخت مصرفی آنها

وسایل نقلیه و سوخت مصرفی آنها همواره به‌عنوان عامل اصلی آلودگی هوا در کلان شهرها مطرح بوده. تردد فزاینده وسایل نقلیه درسطح  شهر به آلودگی دامن می زند، استفاده از سوخت هایی با آلایندگی کمتر در سیستم حمل و نقل عمومی و گسترش آن می تواند زمینه ساز روزهای پاک برای اهالی نصف جهان باشد.

به عقیده کارشناسان تمرکز اصلی تلاش‌ها برای مهار آلودگی هوا در کشورهای صنعتی همواره بر محافظت از کیفیت هوا در محیط یا فضای باز بوده است. این کار شامل کنترل تعدادی از آلاینده‌های معیار خاص است که در ایجاد دود در شهر و بروز بیماری‌های مزمن بین مردم دست دارند.

بدون تردید، بهترین راه برای محافظت از کیفیت هوا کاهش انتشار این آلاینده‌ها با روی آوردن به سوخت‌ها و فرآیندهای پاک‌تر و یا استفاده از سیستم کنترل انتشار (Emission control system) در خودروها و دیگر منابع متحرک آلودگی هوا است. اما آلاینده‌هایی که به این روش از بین نمی‌روند، باید توسط دستگاه‌های تمیز کننده هوای مناسب به محض تولید و پیش از ورود به جو، جمع‌آوری شده و یا به دام انداخته شوند 

یک کارشناس محیط زیست در این پیوند می گوید باید به ارتباط تعداد خودروها با ظرفیت‌ شهر نیز  توجه کرد و کیفیت سوخت و وسایل حمل و نقل همزمان باید مورد توجه قرار گیرد.متاسفانه شدت افزایش مصرف انرژی و سوخت در ایران پنج برابر کشورهای پیشرفته است. افزایش قیمت سوخت در ماه های اخیر منجر به  کاهش مصرف بنزین و افزایش استفاده مردم از سوخت سی‌ان‌جی شده است افزایش جایگاه های این سوخت در استان می توان به کاهش آلودگی ها کمک کند. 

به اعتقاد سیدحسن قاضی‌عسگر معاون هماهنگی امور اقتصادی و توسعه منابع استانداری اصفهان با توجه به اجرای طرح تعدیل قیمت بنزین، دارندگان خودروهای بنزین‌سوز پُرمصرف باید به سمت بهینه‌سازی خودروهای خود رفته یا آنها را به گازسوز تبدیل کنند. به این ترتیب ، تعدیل قیمت بنزین می توان در کاهش آلودگی تاثیر گذار باشد.

همچنین معاون فنی و عملیاتی شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی منطقه اصفهان از افزایش مصرف سوخت سی‌ان‌جی در پی افزایش قیمت بنزین خبر داد و گفت: با اجرایی شدن طرح ملی مدیریت مصرف سوخت و افزایش قیمت بنزین، تغییر رفتار مصرف‌کنندگان برای کاهش مصرف بنزین و گرایش به استفاده از گاز طبیعی فشرده، مورد انتظار و قابل پیش‌بینی بود که منجر به کاهش آلودگی خواهد شد.

ساسان تیموری با تاکید براینکه سی‌ان‌جی، سوخت مناسب و پاکی است که در بهبود هوا و سالم‌سازی محیط زیست نقش بسزایی دارد، افزود: استفاده از این سوخت از لحاظ اقتصادی به‌صرفه ‌است و سبب جلوگیری از اتلاف سرمایه‌های ملی و از همه مهمتر کاهش آلودگی هوا  خواهد شد.

راه کارهای جدید 

مسوولان مرتبط با رفع آلودگی هوا تلاش خود را انجام می‌دهند اما به نظر می‌رسد این تلاش‌ها و  برنامه‌ها با مشکلاتی مواجه است و نیاز به ارایه راهکارهای جدید در زمینه کاهش آلودگی داریم، ضمن آنکه مقدار و کمیت اجرای روش‌های کنونی هم احتیاج به ارزیابی و بررسی مجدد دارد.

این روزها آلودگی هوا به اوج خود رسیده و می‌توان گفت که حتی زندگی روزمره را برای گروه‌های حساس در پایتخت فرهنگی کشور مختل کرده است. علاوه بر اجرای طرح‌های ترافیکی و استفاده از سوخت‌های پاک، بد نیست نیم نگاهی به تکنولوژی‌های روز در از بین بردن ذرات معلق بیندازیم.

به عقیده کارشناسان ، کم بودن عرض خیابان ها، معابر، کوچه ها و بن بست ها در شهر اصفهان، جریان سطحی هوا در پایین ترین لایه سطحی شهر را مختل می کند؛ که متاسفانه تاکنون به این مورد توجه نشده است، شهرداری می تواند با بازنگری در طرح های تفضیلی مناطق شهرداری عرض معابر را افزایش دهد بطوریکه حداقل عرض کوچه ها و بن بست ها به ترتیب ۸ و ۶ متر باشد.

متاسفانه در طرح های تفضیلی فعلی مناطق شهرداری اصفهان ، کوچه ها و بن بست های چهار متری و کمتر به تعداد وجود دارد که این عرض کم نه تنها حرکت سطحی هوا را در شهر مشکل می کند، موجب کندی در ارایه خدمات اورژانس و آتش نشانی در این معابر نیز می شود.

علاوه بر طرح مورد اشاره می توان از فناوری‌های روز نیز در از بین بردن ذرات معلق هوای آلوده استفاده کرد ذرات معلق را می‌توان با استفاده از طیف گوناگونی از فرآیندهای فیزیکی از جریان هوای آلوده خارج کرد. از جمله فناوری‌های مرسومی که در دنیا برای جمع آوری این ذرات ریز مورد استفاده قرار می‌گیرند، می‌توان به "سیکلون‌ها"، "اسکرابرها"، "رسوب دهنده های الکترواستاتیکی" و "فیلترهای کیسه‌ای" اشاره کرد که همگی آن ها را می توان در کلانشهر اصفهان مورد استفاده قرار داد و با استفاده از این ابزار ها و پس از جمع آوری، این ذرات آلودگی به یکدیگر چسبیده و توده‌هایی را تشکیل می‌دهند که به راحتی می توان آن را از دستگاه مربوطه جدا و معمولاً در محل‌های دفن زباله دفع کرد.

نحوه اجرای پروژه های مهار آلودگی هوا در نقاط مختلف جهان متفاوت است و بنابراین سیستم‌های کنترلی باید با توجه به شرایط و مولفه‌های موجود طراحی شوند. در یک شِمای کلی، "سیکلون‌ها"  اغلب برای کنترل انتشار گرد و غبار صنعتی و به عنوان پیش تمیز کننده برای دیگر دستگاه‌های جمع آوری ذرات معلق، مورد استفاده قرار می‌گیرند. از" اسکرابرهای مرطوب" نیز معمولا در کنترل گرد و غبارهای قابل اشتعال یا انفجار و مه ایجاد شده ناشی از پردازش‌های صنعتی و شیمیایی و سوزاندن پسماندهای خطرناک، استفاده می‌شود. رسوب دهنده‌های الکترواستاتیکی و فیلترهای کیسه‌ای نیز اغلب در نیروگاه‌ها به کار گرفته می‌شوند.

راهکارها  در روزهای آلوده 

به هر صورت تا ایجاد بستر های ایجاد هوای پاک باید با شرایط فعلی به نحوی کنار آمد. شهروندان باید در روزهای بحران آلودگی هوا از تردد در فضای باز و فعالیت بدنی اجتناب کنند و با تعطیلی مدارس در صورتی‌که مطابق با مقررات باشد، کودکان  و نوجوانان کمتر در معرض آسیب آلاینده‌ها قرار می‌گیرند که البته باید اطلاع رسانی کافی و آموزش‌های لازم برای نوع رفتار خانواده ها در این روزها از طرف مدیران استانی با همکاری رسانه‌ها به ویژه سایت های خبری اطلاع رسانی صورت گیرد.  

عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان در این پیوند گفت:  باید به این نکته توجه داشت که علاوه بر تعطیلی مدارس در روزهای آلوده، تعطیلی واحدهای  آلاینده و نظارت لازم بر آنها انجام شود و تنها تعطیلی مدارس به هیچ‌وجه نمی تواند راه حل مشکل آلودگی هوای اصفهان باشد. 

محمد کوشافر افزود بارگذاری بیش از توان در اصفهان مهم‌ترین دلیل پدیده آلودگی‌هوای این کلان‌شهر و شهرهای صنعتی این استان است که مربوط به دلایل عمده از جمله شبکه حمل و نقل و کارخانه‌های اطراف اصفهان و تشدید فرسایش خاک ناشی از بحران آب در اصفهان می‌شود و مردم می‌توانند در روزهای آلوده از بارگذاری بیش از توان شهر خودداری کنند.  

این فعال محیط زیست تصریح کرد  مسوولان مرتبط با رفع آلودگی هوا تلاش خود را انجام می‌دهند اما به نظر می‌رسد این تلاش‌ها و  برنامه‌ها با مشکلاتی مواجه است و نیاز به راهکارهای جدید در این زمینه داریم ضمن آنکه مقدار و کمیت اجرای روشهای کنونی هم احتیاج به ارزیابی مجدد دارد.  

از ابتدای پاییز امسال تاکنون مدارس اصفهان ۱۱ روز به‌دلیل آلودگی هوا تعطیل شدند و به گفته کارشناسان هواشناسی آلودگی هوای کلانشهر اصفهان تا ماه بهمن ادامه دارد.

کلانشهر اصفهان افزون بر 2 میلیون نفر جمعیت و در این استان بیش از 9 هزار واحد تولیدی و صنعتی فعالیت دارد.