هادی خانیکی در نشست ارائه و نقد یافته های طرح ملی پیمایش مصرف کالاهای فرهنگی که عصر دیروز/ سه‌شنبه در پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد، اظهارداشت: یکی از مظلومیت های همه طرح های ملی از جمله طرح مصرف کالاهای فرهنگی این است که دیده نمی شوند و همچنین بررسی نمی شود که چه کسانی دیدند، توجه، سیاستگذاری و یا نقد کردند، چه کسانی با این طرح ها و نتایج آن امیدوار شدند یا ناامید و این یک ایراد جدی به این طرح هاست چون آنگونه که باید به آن توجه نشده است.
وی افزود: علاوه بر توجه عام اگر به عنوان تکلیف قانونی، توجه به این طرح ها صورت نگیرد باید نگران بود، باید تردید کرد که چقدر سیاستگذاری ها بر برنامه ریزی و یافته های مبتنی بر تحقیق صورت می گیرد.
امروز دغدغه های دستگاه های اجرایی با توجه به شتاب تحولات جامعه این است که "راه حل بدهید" و دغدغه اجراکنندگان چنین طرح هایی نیز مورد بی توجهی قرار گرفتن یافته هاست و هر دو سو می توانند رفع کننده مساله یکدیگر باشند.
استاد ارتباطات دانشگاه علامه با بیان اینکه حس شدن این نیاز، تکلیف مهمی ایجاد می کرد، افزود: در دولت اصلاحات طبق برنامه چهارم توسعه تکلیف شد تغییرات و فعالیت های فرهنگی در کشور همانند فعالیت های اقتصادی رصد شود، بنابراین ارزش ها و نگرش، رفتارها و فضاهای فرهنگی ایرانیان عنوان سه پیمایش ملی در کشور شد. مجموع اینها در پیوند هم نشان می داد ایران در سطوح مختلف نگرش سلیقه ای و ذائقه ای در چه سطحی قرار دارد.
خانیکی گفت: این مطالعه یک دانشگاه یا یک محقق نیست، بنابراین باید به اهمیت و ارزش آن توجه داشت و البته نکاتی هم در مورد نتایج و هم در مورد اجرای این پیمایش ها باید مورد نظر و دقت قرار گیرد.
طرح های پیمایشی مکمل همدیگرند
استاد ارتباطات تاکیدکرد: نکته اول مهم این است که طرح های پیمایش ارزش ها و نگرش ها، سرمایه اجتماعی و مصرف کالاهای فرهنگی را باید مکمل هم دید، بعضی از این ها را نمی توان به تنهایی دید.
در بررسی نتایج باید دقت داشت که تغییر مصرف الزاما به معنای کاهش مصرف نیست، پیمایش می گوید تیراژ کتاب پایین آمده اما تیراژ چه کتاب هایی پایین آمده؟ اگر تغییر ارزش ها و نگرش ها را نبینیم تغییر مصرف را هم نمی بینیم.
وی با اشاره به تغییر ارزش ها گفت: فرضا طرز تلقی از دینداری، کاهش اعتماد و امید به آینده و امثال آن باید در مصرف و فعالیت های فرهنگی مورد توجه باشد، این تغییرات که پیمایش کنونی نشان می دهد با روند تغییرات جهانی هم مطابقت دارد.
خانیکی به رسانه ای شدن کالای فرهنگی نیز اشاره کرد و گفت: در چنین شرایط رسانه ای، می توان از تلگرامی شدن فرهنگ و اینستاشدن فرهنگ حرف زد، علاوه بر این باید دقت کرد که امروزه تغییر در محیط فراتر از تغییر در خود فرد در اجتماع است.
استاد ارتباطات دانشگاه علامه با اشاره به مساله جزیره ای شدن آگاهی جمعی افزود: ما مجمع الجزایری از آگاهی ها داریم در چنین فضایی آگاهی جمعی بسیار دشوار است، کاری که پژوهشگاه انجام داد در قالب مقاله با عنوان ایران در معرض یک ذهنیت جمعی جدید بود، یعنی اعتراض به همه چیز و چنین مقالات و یا این بعد از نتیجه طرح، برای بررسی اعتراضات مقطعی چون آبان ماه مفید است.
خانیکی با اشاره به رقم ۴۰ میلیون کاربر فعال رسانه های اجتماعی در کشور گفت: نکته دیگر این که طرح مصرف کالاهای فرهنگی نشان می دهد رشد فورانی مصرف فرهنگی را در کشور شاهدیم و به میزان آن هم رشد محدودیت و منع مصرف و نیز مساله فیلترینگ وجود دارد.
دچار چندپارگی نظام مشروعیت هستیم
وی افزود: مولفه دیگری که برای تحلیل یافته ها لازم است توجه به تغییر رژیم حقیقت است، در رژیم حقیقت یعنی اینکه که چه چیز خوب است و چه چیز بد و چه چیز پذیرفته می شود، دچار چندپارگی نظام مشروعیت هستیم، مدرسه، رسانه، خانواده، جامعه و غیره همگی چندپاره شده است.
خانیکی گفت: متغییر دیگری که لازم به اشاره است بحث فضاهای فرهنگی و اجتماعی و سیاسی است، یعنی نهادهای مدنی به موازات فراوانی مصرف فرهنگی رشد نکرده اند، بنابراین با نوعی مصرف و فعالیت انبوه مواجهیم و در عین حال دچار خلا نهادهای مدنی هستیم.
ذهنیت جمعی را باید جدی گرفت
به گفته وی مساله دیگری که به تحلیل این یافته ها کمک می کند توجه به تغییر ذهنیت جمعی است، بخصوص وقتی که جنبه های اعتراضی و انتقادی کنونی وسیعتر شده، نفس اعتراض مشکلی ندارد اما این که این اعتراض چگونه منجر به راه حل و گفت وگو شود، مهم است. از اعتراض، خشونت، نفرت و یاس و ناامیدی حاصل می شود یا مطالبه گری مبتنی بر امکانات و ظرفیت های کشور و مساله ای حائز اهمیت است. رضایت از نسبت میان مطالبات و دستاوردها شکل می گیرد، اگر دستاوردها افزایش یابد نیازی به کاستن مطالبات نداریم. اما در غیر اینصورت سرخوردگی حاصل می شود که نتیجه اش پرخاشگری و افراطی گری است. ذهنیت جمعی جدید را باید جدی گرفت همراه با مولفه هایی که حاصل تغییر مصرف و رفتار فرهنگی است.
وی با اشاره به توسعه فضای جهانی شدن گفت: امروزه هفتمین بازار به اشتراک گذاشتن عکس در دنیا را داریم و با توجه به این گسترش رسانه ای شدن باید دقت داشت. در ذهنیت جمعی جدید نگران کننده ترین اتفاق این است که حرف ها، گزارش ها و تصاویر و صداهای بلند شده متاسفانه ناخوانده و نادیده گرفته می شود، بویژه در نهادهای مسئول، چون پیش فرض های آنها بر این یافته ها مقدم است.
در نشست ارائه و نقد یافته های طرح ملی پیمایش مصرف کالاهای فرهنگی، سید علی‌اصغر سیدآبادی مدیر کل دفتر مطالعات و برنامه ریزی راهبردی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و محمد سلگی رئیس پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات حضور داشتند و به یراد سخن پرداختند.
موج سوم پیمایش ملی مصرف کالاهای فرهنگی در ایران پس از ۱۶ سال توسط دفتر طرح‌های ملی پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات اجرا شد.
جمع آوری اطلاعات مورد نیاز این طرح با تعداد نمونه ۱۵ هزار و ۵۰۰ نفر از افراد بالای ۱۵ سال ساکن شهر و روستا و درگستره ملی انجام شده است. در این پیماش پرسشنامه ها به هموطنان ۳۱ استان شامل ۸۵ شهر و ۵۰۰ روستا ارایه شد. موج اول پیمایش ملی مصرف کالاهای فرهنگی در ایران در سال ۱۳۷۹ و موج دوم آن در سال ۱۳۸۲ انجام شد.
نظر شما