کریم کشاورز؛ فوتبالیستی از نسل نخست فوتبال ملی

کریم کشاورز متولد اصفهان و عضو نخستین تیم ملی فوتبال ایران بود که در چهارم شهریور ۱۳۲۰ خورشیدی به همراه تیم ملی به کابل سفر کردند و دیداری دوستانه با تیم ملی افغانستان انجام دادند. قرار بود، تیم ملی ایران در آن سفر چند دیدار دوستانه با افغانستان انجام دهد که ملی پوشان از رادیوی فارسی زبان آلمان خبر حمله متفقین به ایران را می‌شنوند و دیدارهای دیگر لغو می‌شود.

کشاورز عضو تیم فوتبال دانشکده کشاورزی بود و در ۱۳۴۱ خورشیدی به عنوان خادم تشرفی امام رضا(ع) نایل شد. در نخستین تمرین تیم ملی فوتبال ایران امیرحسین صدقیانی سرمربی تیم، فریدون شریف‌زاده کمک مربی و شعاع معتمد شیرازی سرپرست بود. بازیگران نخستین تیم ملی فوتبال ایران را کریم کشاورز، آرتوش آسا توریان، عباس غریب، اکبر حیدری، ابراهیم رحیمیان، محمد انشا، احمد گلبو، ذبیح‌الله خبیری، محمد بلورفروشان، حسین قاسمی، عباس تنیده‌گر، احمد خطیبی، احمد میلانیان، غلام حیدر بهادر زاده، حسن ناظری و حسن سهی‌فر تشکیل می دادند، ضمن اینکه فتح الله میم مباشیان و عزیز فرزانگان ۲ بازیکن نظامی تیم ملی ایران بودند که اجازه خروج از کشور به آنها داده نشد.

کریم کشاورز از بازیگران نخستین تیم ملی فوتبال ایران به شمار می رود که در ۱۳ دی ۱۳۹۲ دارفانی را وداع گفت. همزمان با سالروز درگذشت این ورزشکار پیشکسوت که از قدیمی ترین فوتبالیست های تاریخ ورزش ایران محسوب می شود، سعی شده در این گزارش به واکاوی تاریخچه فوتبال ایران و بررسی اولین های فوتبال ایران پرداخته شود:

اولین دوره بازی های لیگ فوتبال ایران

مسابقات قهرمانی کشور که در ۱۳۴۹ خورشیدی و بصورت متمرکز در تهران برگزار شد، نخستین دوره لیگ فوتبال ایران محسوب می شود. اگرچه عنوان لیگ برای این مسابقات مناسب به نظر نمی رسد، چرا که بازی ها بصورت متمرکز انجام شد.

جمعه ۲۸ دی ۱۳۴۹، ورزشگاه امجدیه در یک هوای مه آلود و در حضور ۱۵ هزار تماشاگر، نخستین بازی لیگ را تیم های پاس تهران و تاج شیراز انجام دادند که پاس با نتیجه ۲-۱ برنده این بازی شد.

اولین دروازه بان تیم ملی فوتبال ایران

قربان‌علی تاری متولد ۱۳۰۴ خورشیدی در تهران است که ۲ سال پیش در ۱۸ مرداد ۱۳۹۷ خورشیدی در سرزمین مادری اش از دنیا رفت. قربان‌علی تاری نخستین دروازه‌بان‌ تیم ملی فوتبال ایران به شمار می رود. وی سابقه یک بازی ملی در کارنامه دارد. وی علاوه بر دروازه‌بانی، نخستین گزارشگر ورزشی در رادیو و مفسر ورزشی تلویزیون نیز بود. تاری سابقه بازی در تیم‌های شاهین، دارایی، تاج و پرسپولیس را دارد و در چهار بازی در شهرآورد تهران به عنوان بازیکن تاج و یک بازی برای پرسپولیس به میدان رفت.

اولین آقای گل تاریخ فوتبال ایران

حسین کلانی متولد ۳ بهمن ۱۳۲۳ خورشیدی در تهران است. او پیشتر در تیم ملی فوتبال ایران بازی می‌کرد و بیشتر دوران باشگاهی‌اش را در پرسپولیس گذراند. وی پس از پایان دوران بازیکنی خود به آمریکا رفت و در آنجا مهندسی معماری خواند. وی دارای مدرک کارشناسی مهندسی معماری است. کلانی نخستین آقای گل تاریخ فوتبال ایران محسوب می شود. وی در دوران بازیکنی خود توانست ۴ بار آقای گل شود، او ۲ بار در جام منطقه‌ای ایران (یک بار مشترک با صفر ایرانپاک)، یک بار در جام باشگاه‌های تهران ۱۳۴۸ خورشیدی و یک بار در جام ملت‌های آسیا ۱۹۷۲ میلادی موفق به انجام این مهم شد.

کلانی می‌گوید بیش از ۲۰ هزار جلد کتاب در کتابخانه شخصی خود دارد. این کتاب ها مربوط به حوزه خاصی نیست و در همه زمینه‌ها نوشته شده‌است؛ که در طول ۵۰–۶۰ سال اخیر به علت شدت علاقه وی به مطالعه، به وسیله وی خریداری و گردآوری شده و پس از مطرح شدن موضوع توسط وی در برنامه تلویزیونی ۹۰ از کتابخانه ملی با او تماس گرفتند و نامبرده آمادگی خود را برای اهدای این کتاب‌ها به کتابخانه ملی اعلام کرد.

اولین گلزن تیم ملی ایران در جام جهانی

ایرج دانایی‌فرد ۲۰ اسفند ۱۳۲۹ خورشیدی در تهران دیده به جهان گشود که  ۲۱ آذر ۱۳۹۷ خورشیدی در شیراز دار فانی را وداع گفت. ایرج دانایی‌فر یکی از بازیکنان تیم ملی فوتبال ایران و عضو باشگاه‌های تاج، عقاب و پاس بوده‌است و در جام جهانی ۱۹۷۸میلادی عضو تیم ملی فوتبال ایران بود و بازی‌های خوبی از خود به نمایش گذاشت.

نخستین بازی ملی او، ۲۰ دی ۱۳۵۵خورشیدی در مقدماتی جام جهانی ۱۹۷۸ میلادی در  ریاض برابر عربستان انجام شد، ایران بازی را سه بر صفر پیروز شد. ایرج دانایی‌فرد ۱۷ بازی ملی به همراه ۳ گل ملی در کارنامه دارد و با تیم ملی کشورمان در جام جهانی فوتبال ۱۹۷۸ میلادی و جام ملت‌های آسیا ۱۹۸۰ میلادی حضور داشت و در تمامی مسابقات به میدان رفت. وی پسر مرحوم علی دانایی‌فرد بنیانگذار استقلال است.

دانایی فرد در بازی معروف با اسکاتلند نیز زننده تنها گل تیم ایران بود و با این گل، نام ایرج دانایی‌فرد به عنوان نخستین زننده گل ایران در تاریخ جام جهانی ثبت شد. او در اواخر عمر خود ساکن آمریکا بود و یک فروشگاه وسایل ورزشی را اداره می‌کرد.

اولین داور لیگ ایران

ارشد برازنده جنجالی ترین داور فوتبال پیش از انقلاب بود که قضاوت های او در دیدار معروف ۱۹ دی ۱۳۴۹، باعث ۳ اخراج و محرومیت ۴ بازیکن شد. برازنده بعدها رییس کمیته داوران فدراسیون فوتبال شد. برازنده بازی افتتاحیه میان پاس و تاج شیراز را قضاوت کرد و نخستین پنالتی تاریخ لیگ را گرفت.

مرحوم ارشد برازنده، بازیکن سابق تهران جوان در حالی قضاوت داربی ششم را بر عهده گرفت که در داربی های اول و دوم در نقش کمک داور، شهرآورد تهران را تجربه کرده بود. در حالی که فدراسیون نشینان اتفاقات داربی چهارم را استثنا دانسته و دوباره به داور ایرانی اعتماد کرده بودند، بازهم جنجالی مشابه، داربی تهران را به آشوب کشید. این بازی تا دقیقه ۸۲، با نتیجه مساوی در جریان بود تا اینکه به دنبال نفوذ محمود خوردبین و شوت زیبای او دروازه تاج فرو ریخت. در این لحظه، در حالی که بازیکنان پرسپولیس سر از پا نمی‌شناختند، ارشد برازنده داور مسابقه با اعلام خطای خوردبین گل این تیم را مردود اعلام کرد. به دنبال این تصمیم و اعتراض پرسپولیسی‌ها، ناگهان عزیز اصلی کاپیتان این تیم به داور نزدیک شد، سیلی محکمی به او زد و زمین را ترک کرد. مشاجره و جنجال مدتی ادامه یافت و سرانجام پرسپولیسی‌ها حاضر به ادامه بازی شدند. به‌ دنبال بازگشت عزیز اصلی به زمین، برازنده از پذیرفتن او خودداری کرد و حکم به اخراج وی داد. در این هنگام بازیکنان پرسپولیس حاضر به پذیرش رأی داور نشدند و میدان را ترک کردند. براساس رأی صادره از طرف فدراسیون فوتبال، تیم تاج با نتیجه ۳ بر صفر برنده بازی شد و با این نتیجه به رکورد چهار برد پیاپی در داربی دست یافت. برازنده در این دیدار بجز اصلی به همایون بهزادی و حسین کلانی از پرسپولیس و مهدی لواسانی از تاج کارت قرمز نشان داد! برازنده بعدها در کمیته داوران هم بارها صاحب نقش و منصب شد و در ابتدای دهه ۸۰ خورشیدی چشم از جهان فروبست. 

اولین تیم قهرمان لیگ ایران

استقلال تهران؛ بعد از بازی جنجالی نیمه نهایی مقابل پرسپولیس به حکم فدراسیون فوتبال استقلال فینالیست شد و در فینال پاس را برد و قهرمان شد. پیشینه باشگاه فوتبال استقلال تهران به سال های میانی دهه ۲۰ خورشیدی باز می گردد و ۱۳۲۴ خورشیدی در واقع نخستین دوره تاریخ باشگاه فوتبال استقلال تهران محسوب می شود.

در سال‌های پایانی جنگ جهانی دوم جمعی از ورزشکاران دوچرخه‌سواری برای سامان‌دهی امور مربوط به این رشته ورزشی در تهران گرد هم آمده و یک تشکل صنفی را پایه‌گذاری کردند. این کانون دوچرخه‌سواری به تدریج ساختار باشگاهی پیدا کرد و در ۴ مهر ۱۳۲۴ خورشیدی با نام باشگاه دوچرخه‌سواران در خیابان فردوسی تهران اعلام موجودیت کرد. پرویز خسروانی از جمله این بنیان‌گذاران باشگاه بود و در سال‌های بعد با در اختیار گرفتن امتیاز باشگاه، نقش پررنگی در رشد و توسعه آن ایفا کرد. در ۴ سال نخست حیات دوچرخه‌سواران دامنه فعالیت‌های باشگاه گسترش پیدا کرد و در رشته‌های گوناگون ورزشی صاحب تیم شد و فوتبال که در سال‌های میانی دهه ۱۳۲۰ خورشیدی کم کم در میان جوانان ایران و تهران به عنوان رشته ورزشی مدرنی دارای جایگاه خاصی می‌شد، نیز یکی از این رشته‌ها بود. نخست تیم فوتبال دوچرخه‌سواران با ادغام تیم نادر به سرپرستی محمد جاویدان و تیم شهاب به سرپرستی پرویز عمواوغلی شکل گرفت.

با پیوستن علی دانایی‌فرد به دوچرخه‌سواران تیم فوتبال باشگاه تکامل یافت و آماده رقابت با باشگاه‌های دیگر تهران شد. این تیم از پاییز ۱۳۲۶خورشیدی با حضور در مسابقات قهرمانی باشگاه‌های تهران ۱۳۲۶ خورشیدی و جام حذفی تهران در مسابقات رسمی ایران شرکت کرد و تا سال‌های پایانی دهه ۱۳۴۰ خورشیدی همواره در مسابقات قهرمانی و حذفی تهران حاضر بود و جز دوره‌ای کوتاه در میانه دهه ۱۳۴۰ خورشیدی همواره از مدعیان اصلی قهرمانی نیز محسوب می‌شد. از اواخر دهه ۱۳۴۰ خورشیدی و از ۱۳۴۹ خورشیدی و با تاسیس نخستین لیگ فوتبال تمام باشگاهی در ایران، دایره فعالیت‌های تاج گسترش یافت و این تیم در لیگ و جام حذفی ایران حاضر شد و در هر دوی این مسابقات موفق به کسب عنوان‌های قهرمانی شد. قهرمانی در آسیا نیز از دیگر افتخاراتی بود که تاج موفق به کسبش شد.

اولین لژیونر تاریخ فوتبال ایران

لژیونر کلمه ای فرانسوی است و به طور کلی به بازیکنانی گفته می شد که در باشگاه هایی بجز باشگاه های کشور خود بازی می کنند. لژیونر می تواند در ورزش فوتبال یا هر ورزش دیگری باشد. بیوک جدی‌کار متولد ۱۳۰۸ در تبریز و درگذشته ۲۶ آذر ۱۳۹۲خورشیدی بوده است. جدی کار بازیکن پیشین تیم ملی فوتبال ایران بود. او به علت این‌که بیشتر گل‌های خود را با پای چپ زده به چپ طلایی معروف بود. وی در ابتدا دروازه‌بان بود اما با توجه به توانایی وی در استفاده از پای چپ خود، به توصیه علی دانایی‌فرد، به خط حمله منتقل شد. جدی‌کار در ۱۹۵۷میلادی با تیم ویکتوریا ۸۹ برلین قرارداد سه ساله بست. با این حال، پس از ۹ ماه به ایران بازگشت و به تیم تاج تهران قهرمان بلامنازع آن سال ها پیوست. وی نخستین لژیونر فوتبال ایران و آسیا به شمار می رود. جدی‌کار در ۱۷ سالگی به تیم ملی ایران دعوت شد و نخستین بازی وی در تیم ملی فوتبال ایران، برابر افغانستان بود.

لازم به توضیح است که برخی منابع حسین صدقیانی را به عنوان نخستین لژیونر ایرانی فوتبال ایران لقب دادند از آنجا که وی به عنوان نخستین مربی تیم ملی فوتبال ایران نیز نامیده می شود درا ین گزارش در این بخش مورد اشاره، قرار داده شده است.

اولین سرمربی تیم ملی ایران

حسین صدقیانی ملقب به پدر فوتبال ایران و معروف به حسین افندی متولد ۱۰ دی ۱۲۸۱ خورشیدی در سلماس است، وی در دهم آذر ۱۳۶۱ خورشیدی دار فانی را وداع گفت. او بنیان‌گذار تیم ملی فوتبال و نخستین سرمربی تیم ملی فوتبال ایران است. وی در تیم‌های فنرباغچه ترکیه و شارلروای بلژیک بازی کرد. صدقیانی در دوران بازیگری خود در پست فوروارد بازی می‌کرد.

حسین صدقیانی با علی کنی نخستین رییس فدراسیون فوتبال ایران تعاملی نزدیک داشت اما با رفتن کنی و آمدن سپهبد هدایت گیلانشاه، مسوولیت اداره تیم ملی به مصطفی سلیمی، سپس ارموند مایوفسکی و فرانس مساروش واگذار شد. با این حال در ۱۳۴۰ خورشیدی همیشه از ارکان مدیریت و تصمیم‌گیری فوتبال بود. سال ۱۳۵۱ خورشیدی با آمدن کامبیز آتابای به فوتبال ایران، زمینه بازگشت دوباره حسین صدقیانی به تیم ملی فراهم آمد و پیرمرد ۷۰ ساله با عنوان سرپرست به جایی بازگشت که ۴۶ سال پیش برایش بازی کرده بود.

به گواه برخی منابع صدقیانی نخستین بازیکن ایرانی بود که توانست در لیگ‌های اروپایی بازی کند. او ۳ فصل در فنرباغچه ترکیه بازی کرد. سپس به ایران بازگشت و پنج سال در کلوپ فردوسی مشهد بازی کرد و دوباره به اروپا بازگشت. او سپس سه فصل در شارلروای بلژیک یک فصل دیگر در فنرباغچه و یک فصل در راپیدوین اتریش حضور داشت.

 صدقیانی هرگز در تیم ملی فوتبال ایران بازی نکرد زیرا تا آن هنگام، ایران دارای تیم ملی فوتبال نبود اما گاهی در تیم منتخب تهران بازی می‌کرد. همچنین او نخستین سرمربی تاریخ تیم ملی فوتبال ایران است که تیم ایران را در مسابقات جام استقلال افغانستان هدایت کرد. فریدون شریف زاده کمک او در این مسابقات بود.