فقر آهن در کودکان را جدی بگیریم

تغذیه مناسب از دوران جنینی بسیار مهم و حیاتی است تا انسان تا بزرگسالی با بیماری و مشکلات کمتری مواجه شود، یکی از مواردی که در سلامت جنین و نوزاد بسیار حائز اهمیت است، مصرف آهن است چرا که به گفته پزشکان، کودکان مبتلا به کم خونی ناشی از فقر آهن به دلیل ضعیف بودن سیستم ایمنی بدن، بیشتر در معرض ابتلاء به بیمارهای عفونی هستند. 

بر خلاف گذشته که به دلیل بی اطلاعی والدین و همچنین تعداد زیاد فرزندان در یک خانواده، کمتر به سلامت کودکان به ویژه تا زیر 2 سال اهمیت داده می شد، اما امروزه به دلیل افزایش سطح آگاهی والدین جوان و همچنین تعداد فرزندان کمتر در یک خانواده، موضوع سلامت نوزاد بسیار مورد توجه است و از سوی دیگر بسیاری از مراکز بهداشتی بعد از به دنیا آمدن نوزادان برای افزایش سطح آگاهی مادران، مصرف آهن را از همان بدو تولد به آن ها توصیه می کنند.

مصرف آهن از آن جایی قابل توجه است که تکامـل و هماهنـگ شـدن حرکات کودکان کم خون به تاخیر می افتد و این کودکان در مدرسه نیز یادگیری کمتری دارند. ضریب هوشی ایـن کودکان ۵ تا ۱۰ امتیاز کمتر از حد طبیعی برآورد شده  و در کودکان مبتلا به کم خونی فقر آهن میزان ابتلا بـه بیماری‌های عفونی بیشتر است زیرا سیستم ایمنی آنها قادر به مبارزه موثر با عوامل بیماریزا نیست.

براساس مطالعات انجام شده، ۳۰ درصد مردم کشور کم خونی دارند این در حالی است که اثرات نامطلوب فقر آهن در دوران جنینی و ۲ سال اول زندگی کودک که بر رشد و تکامل مغزی اثر گذار بوده،  غیرقابل جبران است. اگر چه کمبود آهن می تواند در تمام مراحل زندگی سبب کاهش قدرت ادراک و یادگیری شود، ولـی اثرات نامطلوب کم خونی در دوران شیرخوارگی و اوایل کودکی غیرقابـل جبـران اسـت.

تکامـل و هماهنـگ شـدن حرکات کودکان کم خون به تاخیر می افتد و این کودکان در مدرسه نیز یادگیری کمتری دارند. ضریب هوشی ایـن کودکان ۵ تا ۱۰ امتیاز کمتر از حد طبیعی برآورد شده  و در کودکان مبتلا به کم خونی فقر آهن میزان ابتلا بـه بیماری‌های عفونی بیشتر است زیرا سیستم ایمنی آنها قادر به مبارزه موثر با عوامل بیماریزا نیست.

احمد منتظری عضو انجمن متخصصان داخلی در این زمینه به خبرنگار ایرنا می گوید: کم‌خونی فقرآهن معمولا بدون علامت است و رنگ‌پریدگی در خطوط کف دست و بستر ناخن و ملتحمه چشم از نشانه های آن است.

وی ادامه می دهد: کودکانی که مبتلا به کم‌خونی هستند، به مصرف موادغذایی خیلی ترش مثل لواشک نیز تمایل بیشتری دارند و مهم‌ترین عارضه کاهش ذخایر آهن بدن، کاهش فعالیت‌های حرکتی و ضریب هوشی در شیرخواران و نوجوانان است.

این پزشک می افزاید: در مراحلی که هنوز فقط ذخایر آهن کم است و بدن دچار کم‌خونی نشده نیز این تغییرات در ضریب هوشی و جسمی ‌خود را نشان می‌دهد و حتی بعد از درمان این تغییرات گاه کاملا قابل برگشت نیست.

منتظری با بیان اینکه در درمان کم‌خونی فقرآهن پیشگیری حرف اول را می‌زند، گفت: باید بین 4 تا ۶ ماهگی، ۲ میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن نوزاد به او ترکیب‌ آهن و نمک‌هایی مثل فروسولفات (به شکل قطره) داد، برای درمان ابتدا باید آزمایش خون تجویز شود و در صورت اثبات کمبود به ازای هر کیلوگرم وزن 3 تا ۶ میلی‌گرم شربت آهن تجویز کرد که باید در سه نوبت در روز هر 8 ساعت بین غذا داده شود. لازم است موادغذایی حاوی آهن مثل گوشت و حبوبات به‌خصوص عدس گنجانده شود.

وی می گوید: هرگز سرخود به فرزندتان شربت آهن ندهید، طول درمان کم‌خونی فقر آهن بین یک تا 3 ماه است  به شرطی که رژیم‌غذایی نیز متعادل باشد، بعد از این مدت مجدد به تجویز آزمایش و پیگیری نیاز  بوده و آهن اضافی نیز مسمومیت‌زاست و نباید بیش از اندازه وارد بدن شود، در غیر این صورت در طحال، قلب و کبد رسوب می‌کند و مشکل‌زا خواهد شد.

این متخصص داخلی با اشاره به اینکه آهن در خونسازی و تشکیل گلبول های قرمز خون نقش دارد، می گوید: فقر، عدم دسترسی به مواد غذایی متنوع، نبود آگاهی از داشتن یک رژیم غـذایی مناسب، آب و محـیـط آلـوده، شیوع بیماری های انگلی و عفونی از مهمترین عـواملی بوده کـه در بـروز کمبـود ریزمغذها موثر هستند.

وی ادامه می دهد: کمبود دریافت آهن از منابع غذایی روزانه، پایین بودن قابلیت جذب آهن در رژیم غذایی، اسـید فیتیـک موجـود در سـبوس غـلات، مصرف زیاد چای و قهوه از علل کاهش جذب آهن است و  در دوران کودکی، نوجوانی و بارداری نیاز به آهن افزایش می یابد و در صورتی کـه آهـن مورد نیاز از رژیم غذایی دریافت نشود، فرد به کمبود آهن دچار می شود.

منتظری تصریح می کند: مصرف نان هایی که خمیر آن‌ها  ورنیامده و به جای استفاده از خمیر مایه، از جوش شیرین در طبخ نان استفاده شده است باعث کم خونی می شود و  منـابع غذایی آهن هم انواع گوشتها در حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد باعث جذب آهن شده و سبزیجات و میوه ها و خشکبارها نیز در جذب آن نقش بسزایی دارند.

وی ادامه می دهد: جذب آهن تحت تاثیر ترکیب رژیم غذایی در یک وعده است، به عنوان مثال  از یک وعده غذای شامل برنج و سبزیجات و ادویه جات ۱۶میلی گرم آهن جذب می شود و با اضافه کردن مقداری ماهی این رقم به ۴۰ میلی گرم می رسد.

این متخصص داخلی می افزاید: آموزش بهداشت نقش حیاتی در آگاه کردن مردم در زمینه اثرات ترکیبات مختلف مواد غذایی دارد و از نظر فرهنگی، تشویق مردم به اضافه کردن افزایش دهنده های جذب آهن به غذا بیش تر از منع مصرف کاهش دهنده های آن موثر واقع می شود.

منتظری ادامه می‌دهد:  جذب آهن به وضعیت سلامتی و نیز وضعیت آهن فرد بستگی دارد و در افراد مبتلا به کمبود آهن، میزان جذب آهن بیشتر است.