کیت جانسون از خبرنگاران ارشد این نشریه آمریکایی در نوشتاری با عنوان "آیا ایران از توافق هسته ای ۲۰۱۵ خارج می شود؟ " افزود: اگرچه تهران خروج کامل از توافق هسته ای را اعلام نکرده اما با گفتن اینکه دیگر به هیچ کدام از محدودیت های این توافق پایبند نیست، گامی بزرگ برای بی ارزش ساختن آن برداشته است.
روز یکشنبه، درست چند روز پس از آن که ایالات متحده "سردار قاسم سلیمانی" فرمانده ارشد نظامی ایران را در یک حمله هوایی در بغداد ترور کرد، ایران در بیانیه ای اعلام کرد که دیگر به هیچ یک از محدودیت های برجام (برنامه جامع اقدام مشترک) پایبند نمی ماند. این محدودیت ها پیش از آنکه دولت ترامپ به طور یک جانبه از توافق چندجانبه در سال ۲۰۱۸ خارج شود، محور توافق هسته ای سال ۲۰۱۵ بوده است.
نویسنده در ادامه مطلب تاکید می کند: سازمان انرژی اتمی ایران در پی این بیانیه اعلام کرد که از این پس "برنامه هسته ای ایران از جمله میزان اورانیوم غنی شده دیگر با هیچ محدودیت عملیاتی روبرو نیست".
بدون تردید پنجمین گام ایران در راستای کاهش تعهدات هسته ای، آخرین تلاش ها برای زنده ماندن برجام را تحت تاثیر قرار داده و آتش جنگ تسلیحات هسته ای در خاورمیانه را روشن می کند.
اما سوال اینجاست که آیا آخرین گام ایران به مبنای خروج کامل آن از توافق هسته ای است؟ در پاسخ باید تاکید کرد؛ نه کاملا. تنها اقدام ایران افزایش گام به گام خروج از محدودیت های برجامی بوده و همزمان بر ادامه همکاری خود بر آژانس بین المللی انرژی اتمی تاکید کرده و گزارش های منظمی از پیروی از این توافق نامه ارائه می دهد. در عین حال ایران در متن بیانیه خود آورده است که اگر سایر امضا کنندگان برجام، به ویژه کشورهای اروپایی مانند انگلیس، فرانسه و آلمان بتوانند برخی از مزایای اقتصادی وعده داده شده از این توافق را برآورده کنند و دولت ترامپ هم از برخی تحریم های اقتصادی فلج کننده دست بردارد، به برجام باز می گردد.
"کلسی داونپورت" مدیر سیاست "منع گسترش سلاح در مرکز کنترل تسلیحات" با اشاره به گام تازه ایران در راستای رفع محدودیت های برجام گفت: "این اقدام جدی از سوی ایران مورد انتظار بود". وی افزود: "هرچند این اقدام نگران کننده است اما به معنای مرگ برجام نبوده و همانگونه که پیش از این هم شاهد بودیم ایران ۴ گام دیگر در راستای رفع محدودیت برداشته بود و لذا گام آخر هم موضوع تازه ای نیست".
در واقع بزرگترین تفاوت گام پنجم ایران با اقدامات گذشته، رفع محدودیت در شمار سانتریفیوژهای فعال است. براساس شرایط برجام، ایران تنها می توانست ۵ هزار سانتریفیوژ نسل اول فعال داشته باشد که توانایی غنی سازی اورانیوم را در سطوح مورد نیاز برای ساخت بمب محدود می کرد. اما در شرایط کنونی ایران می تواند تعداد بیشتری از سانتریفیوژهای قدیمی و همچنین آرایه هایی از سانتریفیوژهای پیشرفته تر و کارآمدتر را نصب کند که قادر هستند اورانیوم بیشتر را با سرعت بالاتر غنی سازی کنند. چنین اقدامی به ویژه از نقطه نظر دستیابی سریعتر به بمب اتمی اهمیت ویژه ای دارد.
اما آیا در آخرین بیانیه ایران موضوع دلگرم کننده ای وجود دارد؟
در پاسخ باید گفت با وجود تشدید تنش های آشکار هسته ای، اوضاع می توانست بدتر از شرایط کنونی باشد. یکی از امیدواری های بیانیه اخیر ایران این است که این کشور سخنی در مورد افزایش سطح غنی سازی از سطح کنونی ۴/۴ درصد تا ۲۰ درصد بر زبان نیاورده که بدون تردید گام مهمی در راستای دستیابی به بمب هسته ای است.
همچنین تاکید ایران بر مداومت همکاری با آژانس بین المللی انرژی هسته ای نکته روشن دیگر بیانیه این کشور است.
داونپورت هم در این خصوص گفت: "ادامه همکاری تهران با آژانس بین المللی انرژی هسته ای این پیام را ارسال می کند که ایران به سمت بمب حرکت نمی کند. این یک خبر خوب از منظر مبارزه با گسترش تسلیحات هسته ای است".
حال این پرسش به ذهن می رسد که هدف نهایی ایران از این اقدامات چیزی به جز فشار بر اروپا برای کمک به برطرف کردن برخی فشارهای اقتصادی است؟ تهران در تلاش است فشارهایی را بر کشورهای کلیدی اروپایی وارد کند تا از برخی مزایای اقتصادی وعده داده شده به موجب برجام بهره مند شود.
"جوسپ بورل" مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در دیدار اخیر با "محمد جواد ظریف" وزیر امور خارجه ایران تاکید کرد که "اتحادیه اروپا امیدوار است توافق هسته ای را زنده نگه دارد". وی همچنین ضمن دعوت از ظریف برای رفتن به بروکسل (مقر اتحادیه اروپا) از او خواست تا در مورد آنچه که او آن را "زیربنای" معماری جهانی مبارزه با گسترش سلاح های هسته ای و ابزاری برای تامین امنیت منطقه و جهان می نامد"، گفت و گو کنند.
اما مشکلی که وجود دارد این است اروپا سالها در تقلای گسترش تجارت با ایران است تا بتواند تاثیر اقتصادی تحریم های ایالات متحده را جبران کند، اما این تلاش همواره با موفقیت اندکی روبرو بوده است. تلاش برای راه اندازی یک مکانیسم ویژه مالی که بتواند شرکت های اروپایی را از تحریم های ایالات متحده برای برخی معاملات با ایران در امان نگه دارد، هم اساسا به هیچ کجا نرسیده است.
داونپورت در بخش دیگری از سخنان خود افزود: "هنوز فضا برای بازگرداندن ایران به برجام و جلوگیری از بحران هسته ای وجود دارد، هرچند در صورت تشدید تنش ها میان ایالات متحده و ایران عرصه تنگ تر می شود".
پرسش دیگری که در این میان ممکن است به ذهن برسد این است که اگر برجام نمرده، چه چیز ممکن است آن را از میان ببرد و مرگ برجام به چه معناست؟
پاسخ این پرسش تا اندازه زیادی به اروپا بستگی دارد که محتاطانه از هر گام ایران به همراه تهدیدهایی برای فعال کردن مکانیسم ماشه (ابزاری که به موجب آن تمامی تحریم های سازمان ملل علیه ایران باز می گردد) استقبال کرده است. ایران پس از خروج واشنگتن از برجام، همواره در تلاش بوده تا اروپا را برای انجام اقدامی عملی تحت فشار قرار دهد، اما تهران باید در نظر داشته باشد این فشارها خطر واکنش معکوس اروپا و فعال کردن مکانیسمی را در پی دارد که می تواند کابوسی واقعی باشد.
به عبارتی مرگ نهایی توافق هسته ای به معنای نبود هیچ محدودیت و نظارت بین المللی بر فعالیت های هسته ای ایران است که بازگشت به دنیای خطرناک تر سال ۲۰۱۳ را تداعی می کند؛ زمانی که ایران مشغول غنی سازی اورانیوم با غنای ۲۰ درصد بود و تنها چند ماه تا ساخت بمب اتمی فاصله داشت.
اما در برهه کنونی مشکل تنها از ایران سرچشمه نمی گیرد؛ این دولت ترامپ بود که در شرایطی از توافق هسته ای با ایران خارج شد که خود اذعان داشت ایران به تمامی اصول برجام پایبند است.
ایران به دنبال خروج یکجانبه و برخلاف مقررات بین المللی آمریکا از برجام، تلاش کرد توافق هسته‌ای را به شرط عمل دیگر طرف‌های این توافق به تعهداتشان حفظ کند اما با گذشت نزدیک به دو سال و ناتوانی طرف‌های اروپایی به تعهدات برجامی، با هدف حفظ بهره‌مندی اقتصادی ایران، گام‌های کاهش تعهدات خود را در بازه زمانی ۶۰ روزه آغاز کرد.
بر این اساس، ایران یکشنبه‌شب ۱۵ دی‌ماه، با صدور بیانیه‌ای، گام پنجم و نهایی کاهش تعهدات برجامی خود را اعلام کرد که طبق آن، تهران دیگر هیچ محدودیتی در حوزه عملیاتی (شامل ظرفیت غنی‌سازی، درصد غنی‌سازی، میزان مواد غنی‌شده، و تحقیق و توسعه) نخواهد داشت و از این پس، برنامه هسته‌ای ایران فقط بر اساس نیازهای فنی خود پیش خواهد رفت و همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز طبق روال ادامه می‌یابد.
براساس این بیانیه، در صورت رفع تحریم‌ها و منتفع شدن ایران از منافع برجام، جمهوری اسلامی ایران آماده بازگشت به تعهدات برجامی خود است. سازمان انرژی اتمی موظف شده در این چارچوب اقدامات و تمهیدات لازم را با هماهنگی رئیس جمهوری اتخاذ کند.
نظر شما