در گزیده ای از گفت وگوی روزنامه آرمان با پیروز مجتهدزاده تحلیلگر مسایل ژئوپلتیک و جفرافیای سیاسی، می خوانیم: گام پنجم ایران برای کاهش تعهدات برجامی نیز به وضوح نشانگر این نکته است که ایران محکم و استوار در مقابل غربی‌ها ایستاده و حقوق خود را مطالبه می‌کند. چند روز از شهادت سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی می‌گذرد و در همین مدت شاهد واکنش‌های داخلی و خارجی بسیاری نسبت به این موضوع بوده‌ایم. آنچه که از مواضع مقامات کشورمان و مردم بر می‌آید روایتگر این نکته است که انتقام از آمریکایی‌ها قطعی است اما مقامات خارجی همچنان بر خویشتن‌داری ایرانی‌ها تاکید می‌کنند که منطقه وارد تنش و درگیری جدیدی نشود. حال باید این سوال را از غربی‌ها و حامیانشان پرسید که اگر یک ژنرال آمریکایی یا اروپایی هم به‌دست نیروهای ایران یا مقاومت در منطقه ترور می‌شد بازهم توصیه به مدارا و خویشتن‌داری می‌کردند یا در عملیاتی با کشور مبدأ مقابله مثل انجام می‌دادند. با این حال مقامات کشورمان همواره بر این نکته تاکید کرده‌اند که ایران هیچگاه آغازگر هیچ‌جنگی نبوده، اما اگر تهاجمی ببیند پاسخ سختی خواهد داد.
شهید سپهبد سلیمانی نقش موثری در موازنه قدرت در منطقه و حتی نظام بین‌الملل داشت؛ با توجه به ترور ناجوانمردانه وی به دست آمریکایی‌ها تغییری در آینده موازنه قدرت در خاورمیانه شاهد خواهیم بود؟
به هر حال دیدیم که نخست وزیر بریتانیا دوشنبه رسما کار ایالات متحده آمریکا را حادثه‌آفرینی و نادرست قلمداد کرد و از ایران نیز خواست که خویشتن داری داشته باشد و دست به تلافی‌جویی‌های فوری نزند. لذا من تفاوت زیادی را در وضعیت موجود خاورمیانه از دید ژئوپلتیکی نمی‌بینم. همانطور که گفتم تزلزلی پیش آمده که قابل ترمیم است و شکی ندارم که در مدتی نه چندان طولانی این وضعیت جبران خواهد شد.
پس از ترور سردار سلیمانی توسط آمریکایی‌ها مقامات غربی بسیار به این مساله تاکید داشتند که ایران باید در راستای عرف دیپلماتیک عمل کند و اقدام تلافی‌جویانه‌ای انجام ندهد؛ اساسا آنهایی که چنین توصیه‌ای می‌کنند آیا اگر شخصیت مهمی از کشور خودشان نیز مورد هدف قرار می‌گرفت چنین توصیه‌ای می‌کردند؟
من به شما اطمینان کامل می‌دهم که عالم دیپلماسی تابع شرایطی حاکم بر روابط بین‌الملل از نظر مقررات بین‌اللملی است و دولت‌ها جز دعوت به صلح و آرامش وظیفه دیگری در این زمینه ندارند. اگر فرض را بر این بگذاریم که یک ژنرال آمریکایی به دست ایرانی‌ها بدین صورت مورد هدف قرار می‌گرفت قطعا بازهم جهان دو طرف را دعوت به خویشتن‌داری می‌کردند. این جو سیاسی حاکم بر روابط بین‌الملل است. این بی‌طرف شدن کشورها و دعوت کردن به صلح و آرامش در طرف‌های درگیر در ماجراها امری روتین و جریان روزمره است. آنچه در دیپلماسی باز و در روی صحنه بین‌المللی مطرح می‌شود دولت‌ها خود به خود مجبورند که خودشان را صلح جو و خواهان همکاری جلوه دهند. این امری عادی است که نباید از آن تعجب کرد ولی آن چیزی که از دید من ارزش دارد این است که ما فکر می‌کردیم با توجه به روابط صمیمانه دولت جانسون و ترامپ وی پس از تعطیلات بلافاصله به واشنگتن رفته و به ترامپ تبریک می‌گوید، اما درست برخلاف آن این کار را رد کرد و گفت این کار درست نیست. این به رغم دوستی بسیار نزدیک جانسون با ترامپ است که دو طرف را نزدیک به خویشتن‌داری کرد.
این نوع تناقض رفتاری اروپایی‌ها بر روابط تهران و پایتخت‌های اروپایی تاثیرگذار نخواهد بود؟
خیر؛ این دوره‌ای موقت و فضای اضطراری است که از بین می‌رود، اما آنچه باقی می‌ماند اینکه در برخورد کشورهای اروپایی با مساله ایران از قبل تزلزل‌هایی به‌وجود آمده است که ما شاهد این وضعیت در چند مدت اخیر بودیم ولی آن داستان تابع حوادث روزمره نیستند. اگرچه ممکن است از منظر تبلیغاتی تحت‌الشعاع حوادث روزمره قرار بگیرند. ایران به درستی از شرایط سرشار از احساس مردم ایران استفاده و روابط خود را با برجام قطع کرد. این کار بسیار خوبی بود. ایران توی دهن بازیگران اروپایی زد که در رابطه با باقی ماندن در برجام و دورزدن تحریم‌های آمریکایی با ایران بازی می‌کردند. این تصمیم قاطعی بود که اروپایی‌ها را به نقطه اول باز می‌گرداند که یا باید روابط خود را با ایران ترمیم کنند و قول و قرارهای گذاشته شده را به اجرا در آورند یا اینکه فاتحه میانجی گری بین ایران و آمریکا را بخوانند.
با این حساب اگر برجام را در آخر راه بدانیم تغییر نگرش و رویکردی در رفتار اروپایی‌ها نسبت به ایران شاهد نخواهیم بود؟
اروپایی‌ها به سودشان نیست که عکس‌العمل منفی نشان دهند. آنها حداکثر تلاششان را کردند که ایران وارد این فاز نشود و از ورود ایران به فاز کنونی جلوگیری کنند. این خواسته آنها بود و موفق نشدند. یعنی کار آقای ترامپ شرایطی را پیش آورد که اروپا نیز ناچار است در مقابل چنین تصمیمی از سوی تهران سکوت کند. اکنون بیش از ۴۸ ساعت از این وضعیت گذشته، اما شاهد واکنشی از سوی اروپایی‌ها نبوده ایم. اروپا در شریطی نیست که بتواند عکس‌العمل منفی نشان دهد و ناچار است دو باره دست را زیر بگیرد، با آرامش برخورد کند و با وعده و وعیدها بر اینکه وعده‌های سازمان یافته خود را به اجرا درآورد پیش آید، چراکه آنها نمی‌توانند چنین ریسک بزرگی کنند که به کلی روابط خود را با ایران بهم بزنند. به‌خصوص شرایط کنونی به‌نحوی است که آمریکا مرتکب خطای بزرگی شد، در روابط بین‌الملل و جامعه جهانی خود را محکوم کرد و این وضعیت سبب شد که اروپا نمی‌تواند هیچ واکنشی نشان دهد. وقتی بوریس جانسون اقدام ترامپ را خطا دانسته نمی‌تواند بازگشته و بگوید آقای ترامپ کار خوبی کردی. لاجرم اروپا در وضعیتی قرارگرفته که ناچار است مقداری به خواسته‌های ایران توجه کند و از این جهت است که فکر می‌کنم کار وزارت خارجه درست بود.
شهید سپهبد سلیمانی در دوران ریاست جمهوری بوش و اوباما نیز در منطقه فعالیت‌هایی داشت، اما از سوی آنها مورد سوء قصدی قرار نگرفت؛ اساسا دستگاه قدرت در آمریکا چنین پیشنهادی داده یا ترامپ شخصا به این تصمیم رسیده است؟
دستگاه سیاسی ایالات متحده آمریکا در عمل در چند سال اخیر ثابت کرد که اصلا با این مسخره‌بازی‌های ترامپ موافق نیست. شما دیدید در مواردی که ترامپ رسما ایران را تهدید به عملیات جنگی کرد رئیس کنگره ایالات متحده آمریکا در ملأعام خطاب به رئیس‌جمهور گفت که تو حق نداری بدون اجازه ما کاری انجام دهی. دستگاه سیاسی ایالات متحده دموکراتیک و بر اساس خواسته‌های ملی آن کشور عمل می‌کند و ترامپ وصله‌ای ناجور، ناهمرنگ و اتفاقی عجیب و غریب در ساختار سیاسی آمریکا است. ترامپ بارها نشان داد که به جنبه‌های عملکردی دموکراسی آمریکایی اعتنایی ندارد. او کسی است که پس از دستور به ترور سردار سلیمانی در مظان اعتراض ملی و استیضاح قرار دارد. سازمان کشوری آمریکا به ترامپ پشت کرده و ترامپ نیز به سازمان مدیریت دموکرات آمریکا پشت کرده است. ترامپ آدم عجیبی است و فکر می‌کند اظهارات هیجانی و نابخردانه و با شعبده بازی می‌توان کشوری مثل ایالات متحده که ابر قدرت جهانی است را اداره کرد. این شخص اصلا تعادل فکری ندارد. اگر یک کودک نیز جای ترامپ بود می‌دانست که این اقدام بیشتر آبروی آمریکا را می‌برد تا ایران. ترامپ در شرایطی دست به این اقدام زد که در وضعیت استیضاح قرار دارد. در این استیضاح نیز شانس انتخاب دوره وی به شدت پایین آمده است. ترامپ با این دستپاچگی حیرت‌انگیز و کودکانه شانس انتخاب شدن مجدد خود را چند برابر کمتر کرد. لذا برای اینکه بتواند خسارت خود را در عالم سیاست آمریکا ارتقا بدهد و برای بر انگیختن احساسات ملی مردم آمریکا جهت رأی دادن به او دست به چنین اقدامی زد. در حالی که تنها کار او تحریم احساسات ضد آمریکایی در منطقه بود.
طی چند روز گذشته پارلمان عراق طرحی را جهت اخراج نیروهای آمریکایی از این کشور تصویب کرد؛ اساسا این مساله را چگونه ارزیابی می‌کنید. در شرایطی که ترامپ عراق را تهدید به تحریم کرده است؟
ترامپ این تهدیدات را به این دلیل مطرح کرده که اقدام پارلمان عراق قابل اجرا و عملی است. اگر عملی نبود ترامپ متوسل به چنین تهدیدهایی نمی‌شد. لاجرم آقای ترامپ بار دیگر گور خود را کند. خود آمریکایی‌ها موجب شدند که برگه دستور تخلیه نیروهای خودشان صادر شود. مساله این نیست که ترامپ پشت توئیتر خود می‌نشیند. در جریان محاکمه پارلمانی برای استیضاخ ترامپ وقتی که سفیر سابق آمریکا دراوکراین شهادت می‌داد همان لحظه ترامپ در توئیتر خود فحش‌های رکیکی به این خانم داد. رئیس دادگاه وقتی این توئیت‌ها را دید گفت که ترامپ مانند کودکی است که گرفتار یک اسباب بازی خاص می‌شود. او گرفتار این اسباب بازی توئیتر است و مثل اینکه نمی‌تواند یک لحظه آن را کنار بگذارد. همین کار ترامپ نیز موجب شکایت مضاعف از ترامپ برای تلاش جهت جلوگیری از اجرای عدالت شد.
از دیدگاه شما اتفاقات اخیر چه میزان می‌تواند موجبات شکست ترامپ در انتخابات ۲۰۲۰ را رقم زند؟
در حال حاضر این حوادث و رویدادها که ناشی از حماقت‌های خود ترامپ است خیلی به زیان او تمام شد، اما باید منتظر باشیم که این شخص تا زمان انتخابات چه چیزهای شگفت‌آوری عرضه می‌کند تا وضع خود را بهتر یا بدتر کند. من مطمئنم که در حال حاضر تقریبا ترامپ انتخابات آینده را از دست داده است.
نظر شما