توافق هسته ای در ترازوی عهد شکنی و ضعف اروپا

بی تردید یکی از اهداف اصلی هر توافقی تامین منافع طرف های امضا کننده آن است؛ منافعی که تحقق آن در گروی پایبندی این طرف ها به توافق است و پرواضح است، در صورت نقض یک توافق از سوی هر یک از طرف های مرتبط، چنانچه سایر طرف ها قدرت اجرایی برای حفظ آن نداشته باشند، نه تنها توافق به خودی خود نقض می شود، بلکه اعتبار طرف های امضا کننده آن نیز زیرا سوال می رود.

هنگامی که نمایندگان گروه 5+1 در سال 2015 و در زمان ریاست جمهوری "باراک اوباما" بر آمریکا، توافق هسته ای را امضا کردند، کسی پیش بینی نمی کرد با تغییر رئیس جمهوری آمریکا و روی کار آمدن ترامپ این توافق از سوی یکی از طرف های امضا کننده نقض شود، اما عملا ترامپ آن را کاغذ پاره برشمرد و خروج کشورش را از برجام اعلام کرد.

بر این اساس خروج آمریکا از یک توافق بین المللی از سوی ایران محکوم شد و اتحادیه اروپا نیز اعلام کرد، تلاش خواهد کرد این توافق را بدون حضور آمریکا حفظ کرده و به آن پایبند بماند و می کوشد از شدت تنش بین ایران و آمریکا بکاهد. در همین ارتباط کشورهای اروپایی دست اندکار این توافق و پیش از همه فرانسه و آلمان از تلاش برای حفظ برجام و یافتن راهکارهایی برای تعامل با ایران و دور ماندن از تحریم های آمریکایی خبر دادند.

در این شرایط ایران منتظر اجرایی شدن اظهارات مسئولان بلندپایه اتحادیه اروپا مبنی بر حفظ برجام بود؛ اظهاراتی که با گذشت زمان مشخص شد فاقد پشتوانه اجرایی بوده است.

به عبارت بهتر انتظار می رفت کشورهای اروپایی به عنوان طرف های اصلی امضا کننده برجام بر تعهدات خود پایبند مانده و این توافق را حفظ کنند و البته در این زمینه در یک مرحله زمانی اتحادیه اروپا از سازکار و مالی جدید تحت عنوان اینستکس برای تعامل تجاری با ایران خبر داد اما عملا این سازوکار نیز به مرحله  اجرا نرسید.

به این ترتیب نه سازوکار مالی جدید و نه برگزاری نشست هایی شبیه نشست وزیران خارجه اتحادیه اروپا به منظور بررسی پرونده هسته ای و صدور بیانیه مشترک اتحادیه اروپا با هدف کاهش تنش بین ایران و آمریکا و از سرگیری گفتگو، هیچ یک عملا در حفظ برجام موثر واقع نشد.

به عبارت بهتر اروپا نه تنها نتوانست در حفظ برجام گام موثری اتخاذ کند، بلکه هنگامی که ایران از مهلت 60 روزه برای گام نخست کاهش تعهدات برجامی خود خبر داد، این اتحادیه اروپا بود که زبان به انتقاد گشود، به این معنی که آلمان، فرانسه و انگلیس مهلت دو ماهه ایران قبل از تعلیق تعهدات خود به توافق هسته ای را رد و با صدور بیانیه مشترکی اعلام کردند، هرگونه هشدار ایران را مردود دانسته و میزان احترام تهران به تعهدات خود در قبال توافق هسته ای را مورد ارزیابی مجدد قرار خواهند داد.

حال آنکه ایران، هدف از تعیین مهلت 60 روزه برای کاهش تعهدات خود به برجام را نجات توافق هسته ای عنوان کرد.

نکته قابل توجه اینکه اروپایی‌ها در قبال خروج غیرقانونی و نقض توافق از سوی آمریکا فقط به ابراز نگرانی و تاسف اکتفا کردند اما هنگامی که ایران از تصمیم به کاهش تعهدات برجامی خود خبر داد، اروپایی‌ها، ایران را به بازگشت به اقدامات قبلی خود در قبال برجام فراخواندند؛ دعوتی که مشابه آن را پس از خروج آمریکا از توافق شاهد نبودیم و شنیده نشد اروپا آمریکا را به بازگشت به توافق هسته ای فراخواند.

ضعف مواضع اروپا و تناقض آن به جایی رسید که پس از آنکه ایران از کاهش تعهدات برجامی خبر داد، آلمان با صدور بیانیه ای با لحن تند از تصمیم ایران مبنی بر آغاز غنی‌سازی اورانیوم به بالاتر از محدوده ۳.۶۷ درصد ابراز نگرانی کرد و از تهران  خواست آنچه برلین آن را "اقدامات مغایر با تعهدات ایران" می داند، متوقف کند.

با نگاهی به فراز و نشیب توافق هسته ای از سال 2015 تا پایان سال 2019 باید پرسید در پی خروج آمریکا از برجام، طرف های اصلی و مرتبط با توافق هسته ای  چه اقدامی برای حفظ آن انجام دادند؟ سوال دیگر اینکه اتحادیه اروپا برای کاهش تنش حاصل از خروج آمریکا از برجام چه گام هایی اتخاذ کرد؟

در پاسخ به این سوالات باید گفت، آنچه از اروپا دیده شد، چیزی جز بی تحرکی و برگزاری چند نشست نبود که عملا بی حاصل ماند و نشان داد، اروپا توان ایستادگی در مقابل آمریکا را ندارد.

سوال مهم تر اینکه اکنون در کوران تحولات منطقه ای و در پی لغو یکجانبه توافق هسته ای از سوی آمریکا و نیز تشدید تحریم ها و فشار حداکثری بر ایران و با در نظر گرفتن ناتوانی اروپا در اتخاذ موضعی مستقل و موثر برای حفظ برجام، باید پرسید روند عهدشکنی و نقض یک توافق بین المللی که از سوی آمریکا کلید خورد و با بی تحرکی اروپا ادامه یافت، امنیت جهان را به چه سمتی می برد؟

ناگفته پیداست کسانی که در حفظ برجام کوتاهی کرده و در مقابل عهدشکنی آمریکا تماشاچی بودند، باید هزینه این کوتاهی را بدهند، آن هم در شرایطی که امنیت منطقه به امنیت  اروپا گره خورده است و به همین دلیل اروپایی ها هستند که برای تضمین آینده امنیتی خود ، بویژه دور ماندن از تهدید تروریسم و همچنین اعاده حیثیت و اعتبار امضاهایی که تاکنون به آن اهمیتی نداده اند، باید فعال تر شود.