آلودگی هوا؛ قاتل خاموش در کلان‌شهرها

آلودگی هوا به عنوان یک معضل زیست محیطی همزمان با گسترش شهرها و افزایش تجمع های انسانی به وجود آمد که سابقه‌ای چندصد ساله دارد. این چالش تا پیش از سده ۱۸ و وقوع انقلاب صنعتی به دلیل آن که ورود پسماند فعالیت های بشری و از جمله آلاینده‌های هوا به طبیعت در سطح بود، طبیعت توان جبران و جذب آنها را داشت اما پس از آن زمان به تدریج این توانایی کاهش یافت. برخورداری از محیط زیست سالم و به طور خاص بهره مندی از هوای پاک، یکی از دغدغه های مهم امروز و آینده بشر است. برپایه آمارهای جهانی، آلودگی هوا چهارمین عامل مرگ و میر در جهان است. بر اساس همین آمارها، یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون تن در جهان در معرض آلودگی هوا قرار دارند و سالیانه ۳ میلیون تن در دنیا جان خود را به دلیل عوارض مستقیم یا غیرمستقیم آلودگی هوا از دست می‌دهند. پرسشی که مطرح می شود، این است که جوامع بین المللی در توسعه مفهوم حق بهره مندی از هوای پاک و ضمانت های اجرای مرتبط با آن چه نقشی داشته و چه رویکردی در این راه کامیاب تر بوده است؟                                                                                                                             

ایران نیز در کنار دیگر کشورها برای مبارزه با این پدیده انسانی به ارایه برنامه ریزی ها و راه حل‌های گوناگونی اقدام کرده است زیرا همگان بر تاثیر زیان بار بودن آلاینده های هوا و ضرورت کاستن از آن پی برده اند. سازمان بهداشت جهانی در میان ۳ کلان‌شهر جهان، تهران را آلوده‌ترین شهر به‌لحاظ ‌ذرات معلق کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون اعلام کرده‌است. به گزارش سازمان بهداشت جهانی ۲۶ هزار مرگ و میر به‌دلیل آلودگی هوا تنها در ایران رخ می‌دهد. اهمیت این مهم سبب شد تا ۲۹ دی از طرف ستاد اجرایی کاهش آلودگی هوا در ۱۳۷۴خورشیدی، روز ملی هوای پاک نامگذاری شود که هدف از آن ایجاد حساسیت در میان قشرهای گوناگون جامعه، افزایش مشارکت های مردمی و ایجاد هماهنگی میان دستگاه های مختلف به منظور مقابله با آلودگی هوا محسوب می شود. با گذری بر تجربیات کشورهای مختلف جهان در مقابله با آلودگی هوا شاید بتوان به راه‌حل های مناسبی در این زمینه دست یافت.

راه‌حل های مناسب جهت کاهش آلودگی هوا در لندن

ماموران کفن و دفن لندن از تمام شدن تابوت ها به علت آلودگی هوا خبر دادند، این مطلب عنوان خبری بود که روزنامه های لندن در حدود ۶۰ سال پیش منتشر کردند، خبری که ضمن تعجب همه مردم سبب شد تا مسوولان در این زمینه به فکر فرو روند و برنامه هایی را دستور کار خود قرار دهند. سرانجام پس از بحث های مختلف در ۱۹۵۶ میلادی، لایحه هوای پاک در پارلمان این کشور تصویب شد، به طوری که قوانین سوزاندن زغال سنگ در منازل محدود شد، کارخانه ها به مناطق اطراف و دور از شهرها منتقل شدند. افرادی که با خودرو وارد مناطق مرکزی لندن می شدند، باید هزینه ای سنگین را به عنوان عوارض پرداخت می کردند و این هزینه به قدری بود که بیشتر مردم وسایل نقلیه عمومی را که راحتر در دسترس قرار داشت، ترجیح می دادند. همین اقدام باعث کاهش چشمگیر حجم ترافیک و افزایش سرعت متوسط خودروها در مناطق مرکزی شد و آلودگی را کم کرد. برای تولیدکنندگان خودرو در چارچوب برنامه های اتحادیه اروپا مقررات سختی در نظر گرفته شد تا خودروهایی مناسب با سوخت پاک تولید کنند. وسایل نقلیه آلاینده از جمله اتوبوس ها تعویض شدند. با استفاده از ماشین های فشرده کننده گرد و خاک از ورود گردوخاک سطح خیابان به هوای شهر جلوگیری کردند. استاندارد سوخت اروپا یورو ۱ تا یورو ۶ اجرا شد تا با این اقدام مردم هوای تمیزتری را تنفس کنند. یعنی بنزین یورو ۱ برای خودروهای سواری و تراکتورهای سبک،‌ یورو ۲ برای موتورسیکلت،‌ یورو ۳ برای همه وسایل نقلیه،‌ یورو ۵ و یورو ۶ برای خودروهای تجاری مورد استفاده قرار گرفت. گفتنی است که لندن یکی از پرجمعیت ترین کشورهای جهان به شمار می رود.

اقدامات چینی ها در مقابله با آلودگی هوا

کشور چین برای مقابله با آلودگی هوا عجیب ترین راه حل دنیا یعنی پرتاب یُن نقره به ابرها برای تولید کریستال های یخ و ایجاد بارندگی به شکل برف یا باران را مورد استفاده قرار دادند. راه حل دیگر کشور چین استفاده و ساخت آسمان خراش های بسیار بلند و پاشیدن آب از آن ارتفاع به آسمان است. راه حل دیگر استفاده از دوچرخه های پاک کننده هوا است. راه حل خلاقانه دیگر در چین یک جاروبرقی مکنده هواست که می تواند با استفاده از نیروی الکترواستادیک ذرات گرد و غبار و آلودگی موجود در سطح آسمان را مکش کرده و هوا را پاک می کند. کنترل صنایع که به میزان زیاد مواد زاید و آلاینده تولید می کنند از دیگر اقداماتی بود که چین انجام داد. برپایه تصمیمات جدید این کشور در حوزه آلودگی هوا میزان گازهای آلاینده خروجی از صنایع تا پایان ۲۰۱۷ میلادی ۳۰ درصد کاهش یافت. منتقدان طرح های دولت چین می گویند، این محدودیت ها به اندازه کافی سختگیرانه نبوده اند. بر پایه مصوبه جدید، طرح های ساختمان سازی که نتوانند تاییدیه های لازم را در ارزیابی های زیست محیطی به دست آورند، مجوز ادامه کار را دریافت نخواهند کرد. تنظیم ساختار انرژی کشور، افزایش در دسترس قراردادن سوخت های پاک مانند گاز طبیعی و متان، افزایش کیفیت سوخت خودروها و از رده خارج کردن اتومبیل های قدیمی تر از دیگر اقدام هایی که قرار است، انجام شود.

جزییات تدابیر هندی ها در مقابله با آلودگی هوا

بر اساس طبقه بندی سازمان جهانی بهداشت،‌ دهلی نو آلوده ترین پایتخت جهان از نظر تمرکز ذرات بیش از ۲ و نیم میلی‌گرم است. حدود هشت میلیون و ۵۰۰ هزار دستگاه خودرو در خیابان های پایتخت هند حضور دارند و هر روز یک هزار و ۴۰۰ دستگاه خودرو جدید به این تعداد افزوده می شود. در دهلی نو در زمان رسیدن آلودگی به سطح خطرناک برای سلامت، هیچ هشداری داده نمی شود. بنابراین دستگاه قضایی هند چندین راه حل را برای مبارزه با آلودگی هوا تصویب کرده که از آن جمله می توان به برقراری عوارض اضافی برای کامیون هایی که شبانه وارد پایتخت می شوند، اشاره کرد. البته این تدبیر در عین حال هنوز اجرا نشده است. تردد خودروهای دیزلی در پایتخت این کشور ممنوع است. این کشور قصد دارد تا پایان ۲۰۲۰ میلادی بیش از هفت میلیون دستگاه اتومبیل هیبریدی در جاده های خود داشته باشد. استاندارد کردن میزان آلایندگی خودروها از جمله راهکارهای کاهش آلودگی هوا است. دهلی نو طرح زوج و فرد را هم تجربه می کند.

راه کارهای کلی مقابله با آلودگی هوا در فرانسه

شهرداری پاریس عزم جدی دارد، برای مقابله با آلودگی هوا در پنج سال آینده مسیرهای ویژه دوچرخه در شهر را گسترش دهد و ۱۰ هزار پارکینگ دوچرخه بسازد. آنه ایدالگو شهردار پاریس مصمم است، کلان شهر محبوبش را تا پایان ۲۰۲۰ میلادی به پایتخت دوچرخه تبدیل کند. وی برای رسیدن به هدفش از پشتیبانی تمامی احزاب و بسیاری از گروه های اجتماعی فعال در پاریس برخوردار است. افزایش مسیرهای دوچرخه سواری از دیگر اقدامات پاریس جهت کاهش آلودگی هوا محسوب می شود.

اقدامات موثر در نیویورک جهت مقابله با آلودگی هوا

در ۱۹۶۳ میلادی مه دود مرگبار ناشی از وارونگی هوا باعث مرگ ۲۰۰ تن شد. پس از تصویب قانون هوای پاک در انگلیس، مقام های آمریکایی به فکر افتادند تا فکری برای آلودگی هوای شهرهای بزرگ خود بکنند و در همین راستا کنگره آمریکا لایحه هوای پاک را به تصویب رساند. مقامات شهری نیویورک با اعمال قانون استفاده از سوخت های پاک را اجباری کردند. هیچ راننده ای حق ندارد، بیش از یک دقیقه در نزدیکی مدارس، خودروی خود را بدون حرکت روشن نگه دارد. رانندگان در صورت نقض این قانون مجبور به پرداخت ۳۵۰ دلار جریمه می شوند. در ۲۰۰۵ میلادی خودروهای دیزلی مجبور شدند که از سوخت جدید با گوگرد کم استفاده کنند. با تسهیل حمل و نقل عمومی در سال های گذشته در این شهر، تمایل به خرید خودرو شخصی در میان ساکنان نیویورک نسبت به ۲۰۰۷ میلادی نزدیک به ۲۳ درصد کاهش یافت  و دی اکسید کربن آنها ۶۹ درصد کاهش پیدا کرده است. نیویورک، بزرگترین ناوگان اتوبوسرانی هیبریدی در آمریکا را دارد و نخستین شهری است که تاکسی های هیبریدی در آن فعالیت می کنند. مقام های این شهر گفته اند می خواهند تا ۲۰۳۰ میلادی این شهر را به عنوان نمونه ای موفق در مقابله با آلودگی هوا تبدیل کنند.

با تشدید آلودگی هوا، بیشتر کلان شهرهای بزرگ صنعتی و پرجمعیت دنیا که به عنوان شهرهای آلوده در جهان معرفی شده‌اند، راهکارهایی در پیش گرفته اند تا بدین وسیله از این معضل بزرگ کم کنند. سالیان متمادی از درگیری کلان شهرهای ایران با معضلی به نام آلودگی هوا می‌گذرد. قوانین مختلفی در مبارزه با آلودگی هوا تصویب شد و در این میان هم لوایح و قوانین مختلفی که به نوعی می توانست در مبارزه با آلودگی هوا موفق باشد؛ جنبه اجرایی پیدا نکرد. کشور های موفق جهان با عمل به این چند راهکار که عبارتند از: تنظیم جریان ترافیک، کاهش تردد خودروهای شخصی با تقویت ناوگان حمل و نقل عمومی به‌خصوص مترو و تسهیل سفرهای شهری و بین شهری، تامین منابع پایدار و سالم برای شهرداری‌ها و استفاده از ناوگان اتوبوسرانی و تاکسی‌های هیبریدی توانستند در این زمینه موفقیت هایی را کسب کنند. کارشناسان زیست محیطی بر این اعتقادند که معضل آلودگی هوا تنها منوط به تصمیم گیری به وسیله یک سازمان نیست بلکه به جهت کلان بودن موضوع و حساسیت درباره آن باید مجموعه دولت وارد میدان شده و راهکاری برای رفع آن در نظر بگیرند. اتخاذ راهکارهایی برای رفع آلاینده های هوا نیازمند همکاری جدی است که افزون بر سازمان محیط زیست، وزارت صنعت، معدن و تجارت یا نهادهای وابسته به حمل و نقل عمومی نقش مهمی را در این ارتباط برعهده دارند.