از اردیبهشت پارسال که آمریکا از توافق هسته‌ای خارج شد تاکنون بسیاری چشم به سه کشور اروپایی عضو برجام دوخته بودند تا بلکه در مقابل «دونالد ترامپ» رئیس جمهوری آمریکا، راهی برای رفع تحریم‌ها و حفظ برجام بیابند؛ انتظاری که روز به روز و رفته رفته رنگ باخت و اینک مشخص شده اروپا در مقابل یکجانبه‌گرایی ترامپ از هیچ ابتکار و قدرت عملی برخوردار نیست. در این مدت، آلمان، فرانسه و انگلیس در ظاهر نشان داده‌اند که در تکاپویی خستگی‌ناپذیر، راهکارهایی را برای دور زدن تحریم‌ها در دست بررسی دارند؛ سازوکارهایی که به رغم بوق و کرنای رسانه‌ای هرگز وارد فاز عملیاتی نشد.
در همین ارتباط رهبر معظم انقلاب در خطبه‌های نماز جمعه دو روز پیش، بخشی از سخنان خود را به تعهدگریزی و بی‌اعتمادی به اروپا اختصاص داده و بیان‌داشتند: بنده از اوّل هم گفتم، بعد از خروج آمریکا از برجام که این سه دولت مدام حرف می‌زدند، مدام یاوه‌گویی میکردند، بنده همان روز هم گفتم من به این‌ها اعتمادی ندارم، این‌ها کاری نخواهند کرد، در خدمت آمریکا خواهند بود؛ امروز کاملاً واضح شده است، بعد از گذشت حدود یک سال معلوم شده است که این‌ها به معنای واقعی کلمه، پادو آمریکا هستند.»
چند روز پیش از بیانات مقام معظم رهبری، اعضای تروئیکای اروپا با انتشار بیانیه‌ای مشترک از راه‌اندازی مکانیسم حل اختلاف مندرج در برجام خبر دادند. سران برلین، لندن و پاریس اعلام‌داشتند که «پس از نقض مکرر برجام از سوی ایران» به این تصمیم رسیده‌اند ولی همچنان به توافق هسته‌ای متعهدند.
این گام اعضای اروپایی برجام زمانی برداشته شد که برخی انتظار شنیدن خبری راجع به اجرای سازوکارهای مالی و تجاری اروپا را داشتند. بر پایه گزارش‌های فصلی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ایران همواره به تعهدات برجامی خود پایبند بوده تا شاید در غیاب و کارشکنی آمریکا، طرف اروپایی به تعهدات خود جامه عمل بپوشاند.
آلمان، انگلستان و فرانسه در ماه نخست سال ۲۰۱۹ از راه‌اندازی سازوکار «اینستکس» برای حفظ مزایای اقتصادی ایران از برجام خبر داده بودند. این سازو کار که با عنوان اختصاری عبارت «ابزار مبادلات تجاری» به ثبت رسیده و مقر آن در پاریس است تاکنون اقدام قابل توجهی در راستای ادای تعهدات اروپایی انجام نداده‌است.
تعهدگریزی و تکرار وعده‌های بی‌پشتوانه و بی‌سرانجام اروپا در نهایت تهران را به سمت کاهش تدریجی تعهدات برجامی سوق داد تا اینکه جمهوری اسلامی میانه دی‌ماه پنجمین و به عبارتی آخرین گام خود را در توافق هسته‌ای برداشت که این گام، پایانی بر محدودیت‌های مندرج در توافق بود. در بیان جزییات این گام لازم به توضیح است که برنامه هسته‌ای ایران دیگر با هیچ محدودیتی در حوزه عملیاتی (شامل ظرفیت غنی‌سازی، درصد غنی‌سازی، میزان مواد غنی شده، و تحقیق و توسعه) مواجه نیست و من‌بعد برنامه هسته‌ای ایران صرفا بر اساس نیازهای فنی خود پیش خواهد رفت.
اینکه چرا اروپا از تعهدات خود روی‌برگرداند و ایران را به فعال کردن «مکانیسم حل اختلاف» در برجام که برخی عمدا یا سهوا آن را با «مکانیسم ماشه» اشتباه می‌گیرند، تهدید کرد جای بحث و بررسی دارد. یکی از دلایل مطرح شده از سوی ناظران و رسانه‌ها، تهدید ترامپ مبنی بر اعمال تعرفه‌های ۲۵ درصدی بر واردات خودرو از اروپا است.
از این منظر، افزایش ۲۵ درصدی تعرفه گمرکی واردات خودروهای ساخت اروپا می‌تواند زیانی هنگفت برای صنایع خودروسازی سه کشور اروپایی یاد شده و به‌ویژه آلمان در پی داشته باشد. حدود یک سوم صادرات خودروی اروپا روانه بازارهای آمریکا می‌شود. به این ترتیب، آمریکا سالانه ده‌ها میلیارد دلار خودرو از اروپا وارد می‌کند. از این رو، وضع تعرفه گمرکی سنگین بر واردات خودروهای ساخت اروپا می‌تواند صنایع خودروسازی این سه کشور و به‌ویژه آلمان را با چالشی جدی روبه‌رو سازد.
هر چند خبر تهدید اروپا از سوی ترامپ در روزنامه «واشنیگتن پست» انتشار یافت اما «آنگرت کرامپ کارنبائور» وزیر دفاع آلمان نیز نخستین مقام عالی‌رتبه تروئیکا بود که خبر فوق‌الذکر را رسانه‌ای کرد. وی در زمینه اخبار مبنی بر تهدید آمریکا علیه کشورهای اروپایی برای اعمال تعرفه گمرکی ۲۵ درصدی بر صادرات خودروهای اروپایی در صورت حمایت این کشورها از برجام گفت: بیان یا تهدید، هرطور که می‌خواهید تعبیر کنید؛ بله آن را تایید می‌کنم.
نتیجه گرفتن ترامپ از یک تهدید اعلانی و نه اعمالی، گویای این واقعیت است که شعار و موضع‌گیری اروپاییها بیشتر در قالب پوششی برای حفظ پرستیژ و تامین منافع آنها مورد استفاده قرار می‌گیرد و سیاست اعلانی و اعمالی اروپاییها فرسنگ‌ها با هم فاصله دارد. از این رو «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه کشورمان در صفحه توئیتر خود خطاب به اروپاییها با بیان اینکه «شما هیچ موقعیت برتر اخلاقی و حقوقی ندارید» نوشت: جلب رضایت ایالات متحده تائید شد. سه کشور اروپایی باقی‌مانده برجام را فروختند تا از تعرفه‌های جدید ترامپ رهایی پیدا کنند. دوستان من، این کار فایده‌ای نخواهد داشت. فقط اشتهای وی را تندتر می‌کنید.
باج دادن یا به عبارت دیگر تبعیت سران اروپا از تصمیمات کاخ سفید، موضوع تازه‌ای نیست و همواره از اروپا و آمریکا در عرصه بین‌المللی به عنوان پلیس خوب و بد یاد می‌شود. پارسال همین موقع (دی‌ماه) «سرگئی لاوروف» وزیر امور خارجه روسیه به دنباله‌روی اروپا از آمریکا خرده گرفت و گفت: متاسفانه، همکاران اروپایی ما، که ما می‌خواهیم آنها در اقدامات خود استقلال داشته باشند، اینگونه نیستند و آن ها از آمریکا پیروی می‌کنند حتی زمانی که این کار به طور مستقیم بر علیه منافع آنها باشد.
در مجموع، پیروی سران اروپا از تصمیمات نامشروع و خودسرانه کاخ سفید استقلال عمل اتحادیه را زیر سوال می‌برد؛ اتحادیه اروپایی که داعیه بازیگری موثر و تعیین‌کننده در عرصه بین‌المللی دارد و از تشکیل ارتش واحد اروپایی دم می‌زند در عمل نسبت به حفظ برجام به عنوان توافقی که بیش از یک دهه برای دستیابی به آن مذاکره کرده، ناتوان مانده و با یک تهدید تعرفه‌ای از این دستاورد خود چشم پوشیده‌است.
نظر شما