نگاهی به ظرفیت‌های گردشگری آبی در گلستان

سازمان جهانی گردشگری (UNWTO)) توریسم را پدیده ای اجتماعی، فرهنگی، تجاری می‌داند که مستلزم جابجایی مردم به مکانی غیر از محل سکونت و کار خود است.

تعریف این سازمان برای گردشگری عبارت است از مجموعه ای از فعالیت‌ها که فرد یا افرادی به مکانی غیر از مکان عادی زندگی خود نقل مکان کرده و حداقل یک شب و حداکثر یک سال در آنجا اقامت می‌کنند و هدف از مسافرت آنان گذراندن اوقات فراغت است.
زمانی که گردشگران به محلی وارد می‌شوند می بایست هزینه‌هایی را بپردازند و این باعث پیدایش صنعتی به نام صنعت گردشگری شده است.

صنعت گردشگری به مجموعه ای از فعالیت ها، خدمات و صنایع می گویند که امکانات رفاهی را برای مسافران فراهم می آورد.
صنعت گردشگری در دهه های اخیر رشد سریعی در توسعه اقتصادی جهان داشت، نقش گردشگری به عنوان منبع جدیدی برای اشتغال، کسب درآمد، دریافت های مالیاتی بیشتر، جذب ارز و تقویت زیر ساخت های اجتماعی که موجب رشد و توسعه صنایع دیگر می شود، تایید شده است.

این صنعت در جهان به‌ عنوان منبع درآمدی پراهمیت تعریف شده و موجب رشد بخش خصوصی کشورها می‌شود . یکی از مهم ترین آثار رشد گردشگری، اشتغال زایی است که در توسعه و گسترش فرصت های شغلی برای اقشار مختلف جامعه مؤثر است.
امروزه گردشگری یکی از بخش های اقتصادی با رشد بسیار بالا در جهان است. صنعت گردشگری به عنوان صنعتی پویا، بخش مهمی از فعالیت های اقتصادی کشورها را به خود اختصاص داده است.

بر اساس پیش بینی سازمان جهانگردی در سال ۲۰۲۰ میلادی حدود یک و نیم میلیارد نفر به گردشگری خواهند پرداخت و درآمدهای ناشی از گردشگری بین المللی در این سال به یک و نیم تریلیون دلار خواهد رسید.
انواع فعالیت‌های گردشگری، هم مناسب سرمایه‌گذاران کلان است که به کسب‌ و کارهای بزرگ فکر می‌کنند و هم کارآفرینانی که سرمایه‌ کلان ندارند. موارد متعدی وجود دارد که یا ذاتا فعالیت گردشگری محسوب شده و یا به عنوان مکمل عملیات گردشگری در نظر گرفته می شوند از جمله بلیط‌ فروشی و رزرو خدمات، خدمات راهنمای گردشگری (که در این زمینه تسلط به زبان خارجی و شناخت منطقه‌ی مورد بازدید لازم است)، خدمات رستوران و کافه (با انواع غذاهای ایرانی و فرنگی و بویژه غذاهای محلی و سایر خوراکیها)، انواع هتل و اقامتگاه‌ها از جمله اقامتگاه‌های بوم‌گردی، خدمات حمل‌ و نقل (مانند اتوبوس‌های باکیفیت، تاکسی‌ها، ون‌ها و... )، خدمات کرایه‌ اقلام مختلف ( از جمله خودرو، جت‌اسکی، قایق، اسب، شتر و … و آنچه گردشگران لازم دارند ولی نمی‌توانند آنها را در سفر همراه خود داشته باشند)، تهیه و عرضه‌ی سوغات (صنایع دستی و شیرینی جات محلی، هدیه‌های جذاب، لباس‌های سنتی و مانند آن ) ، ارائه‌ی مشاوره در زمینه‌ی گردشگری و کسب‌وکار با دامنه متنوعی از مشتریان از شرکت‌های خصوصی تا سازمان‌های دولتی یا گردشگران شخصی)، خدمات گردشگری جنبی و بازدید از مکان‌های دیگر، ارائه ی تور برای همایش‌ها، جشنواره‌ها، مراسم‌ها نمایشگاه‌ها و رخدادهای جذاب (برای جذب افراد و شرکت‌هایی که به‌ دنبال معرفی و بازاریابی محصولات و خدمات‌شان هستند )، وبلاگ‌نویسی و طراحی فضای مجازی درباره‌ی سفر و گردشگری (اگر مطالب جذاب و سودمندی نوشته و بازدیدکنندگان زیادی جذب شود، با تکیه بر ترافیک بالای وبلاگ‌ می‌توان درآمد تبلیغاتی آنلاین در سایت‌ بدست آورد..)

ارائه طرح‌های پرداخت پس از سفر از سوی موسسات مالی برای افرادی که امکان پس انداز پول را ندارند با لحاظ سودی که بابت دریافت این خدمات پرداخت می‌کنند، محافظت از گردشگران (در قالب خدمت‌رسانی توسط محافظ شخصی به‌ویژه برای افراد مشهور) و فعالیت‌های دیگری از این قبیل .
استفاده از ظرفیت بسترهای آبی برای راه‌اندازی مراکز تفریحی و گردشگری، از راه‌های توسعه بازار گردشگری است. محدوده اجرای مکان‌ها و موقعیت‌های گردشگری شامل دریاچه سدهای بزرگ و اراضی اطراف آنها، رودخانه‌ها و بستر و حریم آنها، چشمه‌ها، آب‌های معدنی گرم، آبشارها، سدهای کوچک، آب‌بندان‌ها، قنات‌ها و سازه‌های فرهنگی و تاریخی آبی است که فعالیت‌های گردشگری و تفریحی در این مکان‌ها یا پیرامون آنها طبق ضوابط مربوطه قابلیت انجام دارد که به نمونه هایی از آن در استان گلستان پرداخته می‌شود :
۱- آبشارها: در شهرستانهای جنوبی استان گلستان و اعماق جنگلهای هیرکانی به دلیل عوارض زمین شناسی و گسلها و چینهای متعدد آبشارهای زیبایی در مسیر رودخانه ها بوجود آمده که چشم هر بیننده ای را خیره می کند. از جمله این آبشار ها می‌توان به این موارد اشاره کرد : شهرستان بندرگز : (آبشارهای: لوارد و شرشر)، شهرستان کردکوی: (آبشارهای دو آب، سرکلاته و شادان یا هفت طبقه )، شهرستان گرگان ( آبشارهای باران کوه، رنگو، دو قلوی زیارت و نومل )، شهرستان علی آبادکتول ( آبشارهای: کبودوال، الامن، اوشرشر، و جادره و چلی )، شهرستان رامیان (آبشارهای: اوبن، اوتره، پشمکی، جوزک، سرخه کمر، سید کلاته، شفیع آباد، نیلبرگ و آبشارهای ۱۲ گانه شیرآباد )، شهرستان مینودشت (آبشارهای باقرآباد، شارلوق، حسینا، ساسنگ، سران، سرخو، لولومو و آبشار های یکه سور ) و شهرستان گالیکش ( آبشارهای آق سو، جنگل گلستان و مجموعه آبشارهای پلکانی لوه)
۲- چشمه ها و گل فشانها: چشمه های متعدی در استان جاری هستند که می‌توانند به عنوان محلی برای گردشگری مورد توجه بیشتر قرار گیرند از جمله چشمه آبگرم زیارت و چشمه گل زرد در گرگان، چشمه گل در رامیان، چشمه پیرغار، چشمه کرنکفتر، چشمه لوه، چشمه لال، چشمه گوگل و یل چشمه پایین در گالیکش، چشمه زاو، چشمه آقسو، یل چشمه بالا در کلاله و ده‌ها چشمه دیگر.

همچنین وجود گلفشان‌های نفتلیجه، قارنیارق، اینچه و گوبکلجه در شهرستان گمیشان نیز می‌توانند ظرفیت‌هایی از منابع آبی برای گردشگری به شمار روند.
۳- سدهای بزرگ و کوچک مخزنی: حدود ۱۸۰ سد بزرگ در کشور احداث شده که در اطراف اکثر آنها ظرفیت ایجاد فضا برای تفریح و اقامت وجود دارد، به‌ خصوص از دریاچه سدهایی که مصرف کشاورزی دارند می‌توان برای تفریحات و ورزش‌های آبی استفاده کرد.

در استان گلستان نیز ۱۴ سد بزرگ مخزنی شامل کوثر، شهید چمران، بوستان، گلستان، شهید ایمری، شهید قربانی، نگارستان ( کبودوال)، وشمگیر، شهید دستغیب، کرند، دانشمند، اینچه برون، تالاب -سد آلماگل و تالاب - سد آلاگل و سه سد تنظیمی لاستیکی در مسیر گرگانرود به نام‌های گنبد، دیگچه و خواجه نفس احداث شده و در دست بهره برداری است.

 همچنین سدهای در دست ساخت نرماب و آقدکش و سدهای در دست مطالعه قره چای و شصتکلاته نیز از ظرفیت‌های بالقوه گردشگری در استان گلستان هستند.
استفاده از سدهای کوچک مخزنی و آببندان های تامین آب زراعی برای گردشگری نیز همانند سدهای بزرگ مخزنی، امکان دیگری در این راستا است. حدود ۱۳۰ سد کوچک مخزنی و آببندان زراعی و دومنظوره در استان گلستان، منابع عظیم آبی هستند که می توانند به خدمت این موضوع در آیند.
در سدها و تاسیسات آبی استان گلستان می‌توان موارد متعددی مانند بازدید تاسیسات سد، تله کابین، تله سیژ همراه با تصویربرداری، ماهیگیری در دریاچه، بانجی جامپینگ، برج گردان، ترن کوهستان، زیپ لاین، اسکله تفریحی، عکاسخانه سنتی، امکانات تفریحی ویژه کودکان و شهربازی، جت اسکی، قایق موتوری، قایق پدالی، قایق پارویی، قایق VIP ، لنج تفریحی، رستوران شناور، دکتر ماهی، راپل، پل معلق، پکیج آدرنالین سافاری شامل (سافاری - کارتینگ - موتور ATV - باگی - تونل وحشت) را راه اندازی کرد که چنانچه همراه با سایر امکانات مانند توقفگاه، نمازخانه، موزه آب، سوئیت های اقامتی و سکونتگاهی، باغ وحش زنده و تاکسیدرمی همراه با تصویر برداری، کافی شاپ و آبمیوه، رستوران و فست فود، آلاچیق، غرفه های فروش تنقلات و شیرینی جات محلی، غرفه های فروش صنایع دستی و ...، اسب، پونی و شتر و بسیاری از موارد مشابه باشد، مجموعه های کاملی از انواع سلیقه ها را راضی خواهد کرد.
-۴ سازه‌های فرهنگی و تاریخی آبی در استان گلستان؛ سازه های آبی زیادی از گذشتگان به جا مانده مانند سد تاریخی گرکز، پلها (آق قلا، داش کفری، غزنوی، بزپل و...)، آب انبارها (درب نو، میرکریم، دین تپه، قیزقلعه و... )، قناتها (سرچشمه، دخترآقا، سرخواجه، روشن آباد و ...)، آسیاب‌ها و آبدنگها (محمدآبادکتول، دوسنگه، شموشک، وطن و...)، حمام ها (سبزه مشهد، قاضی، دباغان، اروج، خزانه، خوردیماق و ...)، فانوس دریایی، خندق دیوار دفاعی گرگان، تاسیسات آبرسانی شهر قدیمی جرجان، خندق تمیشه، سقاخانه حضرت عباس و دهها اثر دیگر که قابلیت گردشگری را دارند.
۵- سواحل دریا: در حال حاضر سواحل شمالی کشور به‌ عنوان مستعدترین مناطق برای توسعه مراکز تفریحی و گردشگری آبی و دریایی، خدمات ضعیفی را به گردشگران ارائه می‌کنند. تجهیزات کهنه و ناقص و محدودیت مراکز ارائه‌ کننده تفریحات آبی، عدم ‌استقبال گردشگران برای مراجعه به این مراکز را در پی دارد، در حالیکه تقاضای بالقوه برای این نوع تفریح در سواحل دریا تقریبا به اندازه حجم مسافران ورودی به این شهرها در طول سال است.
کلام آخر اینکه اهداف مهمی همچون ایجاد و تثبیت جایگاه آب در توسعه گردشگری، بهره‌برداری بهینه و پایدار از منابع و تاسیسات آبی و اراضی مربوطه، کمک به ایجاد زمینه‌های اشتغال و افزایش درآمد جوامع محلی از جمله اهداف توجه به گردشگری آبی است که امید است هرچه بیشتر مورد توجه دست اندرکاران دولتی و سرمایه گذاران غیردولتی قرار گیرد.

* سید محسن حسینی (برساووش)، کارشناس مسائل آب