هنرمندان حقیقی محکی برای مردم هستند

اتفاقات روزهای گذشته افراد و اقشار مختلف را وادار به واکنش ها و موضع گیری های متعدد کرد. یکی از واکنش ها که هم در فضای حقیقی و هم مجازی سروصدا کرد، مواضع مختلف اهالی هنر؛ به‌ویژه سینما نسبت به این مسائل بود. رویکردهایی که جشنواره‌های فجر را شامل تئاتر، سینما و نجسمی تبدیل به گروکشی برای تقسیم‌بندی آدم‌ها کرد و بیش از پیش این سوال را برجسته کرد که نقش و رسالت هنر و هنرمند به ویژه در شرایط تنش و ناآرامی چیست؟ آیا آنان به عنوان یک گروه مرجع که مورد وثوق (دست‌کم) بخشی از جامعه هستند، رسالتی دارند و این رسالت چیست و چگونه محقق می شود؟

هنر وسیله است؛ وسیله ای برای بهبود کیفیت زندگی مادی و معنوی انسان‌ها و این وسیله در هر برهه تاریخی بسته به ماهیت و شرایط مسلط، رسالت مشخصی را دنبال کرده است. ولی به صورت کلی آگاهی بخشی را می توان از برجسته ترین وظایف و رسالت هنر در هر زمان و مکان برشمرد. همچنین این سوال‌ها در پی میآیند که جایگاه هنرمند در شرایط پریشان خاطری اجتماع چیست؟ ایا اساسا می تواند نقشی در وقایع داشته باشد؟ و اگر می‌تواند چگونه؟

هنرمند واقعی فقط سرگرم نمی‌کند

بابک بهداد مستندساز و عضو هیات انتخاب بخش مستند در سی و هشتمین جشنواره فیلم فجر در گفت وگو با خبرنگار ایرنا در تبیین وضعیت موجود و نقش هنرمندان بیان کرد: هر هنرمندی نگاه خودش را به فضایی که در آن زندگی می کند دارد و متعاقبا این رویکرد را می توان به هر هنرمند در هر رشته ای تعمیم داد که بر اساس کار خود می تواند تاثیری را روی مخاطبانش بگذارد. به نظرم هنرمند کسی است که شاید یک مقدار آگاهی بیشتری نسبت به قشری خاص یا مثلا مردم داشته باشد و بعضی مسائل را زودتر درک می کند و محصولی که بیرون می دهد باعث تغییر و آگاهی می شود.

البته راجع به هنرمندان واقعی صحبت می کنم، چون برخی کارشان صرفا ایجاد سرگرمی است و این هنر نیست؛ حتی در سینمای ایران (در موسیقی، تئاتر، نقاشی و ...) می‌بینیم خیلی‌ها فیلم می سازند ولی نتیجه و خروجی آن فقط سرگرمی است و اینها چالشی در فکر و روح مخاطب ایجاد نمی کنند.

وی افزود: منظورم البته هنرمند واقعی است که کار می کند و قلبش برای مردم می تپد و هدفشان تغییر است. هنرمند در هر محیطی زندگی می‌کند آن تنش و فضا را می‌گیرد و بدل به یک اثر هنری می کند، حالا برخی هنرمندان منتقد وضع موجود هستند و این موضوعی طبیعی است زیرا در همه جای دنیا هنرمندان نسبت به اتفاقات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی عکس العمل نشان می دهند و بعضا با جریان هایی همراه می شوند؛ بعضی ها منتقد می شوند، بعضی بلندگوی حکومت و برخی مخالف این جریان، ولی ما باید هنرمندان را آزاد بگذاریم که خودشان برداشت هایشان را بگویند و مردم هستند که می توانند انتخاب درستی کنند و حرف درست را بر اساس واقعیت و موضعی که نسبت به بعضی مسائل، می پذیرند و درک این را دارند.

کارگردان مستند بهارستان ادامه داد: این نکته در ایران فراموش شده و بر این اساس می‌بینیم آثار یا برای سرگرمی تولید و فروخته می‌شوند یا صرفا هنر برای هنر هستند و برای یک قشر خاص ساخته می‌شوند. فکر می‌کنم کار هنرمند، دادن اطلاعات درست و آگاهی به مردم است؛ وقتی به مردم آگاهی می دهید و حتی نقد درستی می کنید، همین امر باعث تلطیف فضا می شود.

برنده سیمرغ بهترین فیلم مستند از سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر تصریح کرد: در هفته‌های اخیر با مشکلاتی روبرو شدیم، هنرمندی که با مردم باشد، حتی اگر در جریانی مردم اشتباه حرکت کنند، می تواند با آثارش و با دادن نوعی آگاهی، مردم را به سمت درستی هدایت کند. به عقیده من هریک از این تصمیمات یک انتخاب شخصی است که بعدها معلوم می شود اقدام درستی بوده است یا نه.

تهدید و تقابل چاره نیست

کارگردان مستندهای نخل روز دهم در واکنش به جایگاه و نقش هنرمند به لحاظ اجتماعی و کنشگری مفید برای جایگاه هنرمند، بیان کرد: همان واکنش شخصی هم یک واکنش اجتماعی است؛ یعنی نمی شود این دو را تفکیک کرد. هنرمند در هر صورت باید در کنار مردم باشد؛ یعنی هنرش برای مردم و سرزمینش است و نمی تواند علیه مردمش باشد. اگر جشنواره ای برگزار می شود، این جشنواره از کجا حمایت می شود، چه فیلم هایی در آن هست، دیدگاه خود جشنواره چیست و همه اینها را باید در نظر بگیریم و بعد واکنش نشان دهیم.

شاید احتیاج است هنرمندان راجع به مساله تحریم جشنواره مقداری بیشتر با هم صحبت کنند؛ یعنی تحلیل درستی از موقعیت سیاسی موجود داشته باشند؛ یعنی به این نتیجه برسند که آیا جشنواره می تواند محلی برای حرف زدن و اعلام موضع افراد باشد یا نرفتن فرد می تواند این موضع را ایجاد کند؟ در هر صورت هیچ گروه و هیچ جناحی حق ندارد جناح مقابل خودش را محکوم کند.

وی افزود: من این نوع نگاه متقابل را نمی پسندم ولی قطعا رفتن و نرفتن نوعی واکنش است؛ مثلا ۱۰ سال پیش در جشنواره حقیقت این اتفاق افتاد که خیلی‌ها جشنواره را تحریم کردند. سال بعد مدیریت مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی تغییر کرد، جشنواره به سمت دیگر رفت و عوض این که تحریم نتیجه درستی دهد، نتیجه عکس داد و پای کسانی به این جشنواره و مرکز باز شد که نه فیلمساز بودند و نه مستندساز؛ در نتیجه جشنواره را به سمت دیگری بردند و برای این که مسائل اصلاح شود چند سال زمان برد. این اتفاق ممکن است برای جشنواره فجر هم بیافتد یعنی ممکن است با نرفتن ما، ناگهان یک عده بیایند که جریان را منحرف کنند. این موضوع به نظرم نیاز به تامل و فکر بیشتری دارد ولی قطعا هنرمند واکنش نشان می دهد و باید نشان بدهد وگرنه می شود یک آدم خنثی که صرفا برای سرگرمی و تفریح فیلم می سازد یا نقاشی می کشد.

شفافیت رسالت هنر و هنرمندان است

عضو هیات انتخاب بخش مستند در سی و هشتمین جشنواره فیلم فجر در اشاره به نقش هنر و هنرمند در تلطیف فضای کنونی ادامه داد: مخالف این رویکرد هستم و فکر می کنم هنرمند نباید فضا را تلطیف کند؛ کار هنر تلطیف فضا نیست و شفاف کردن فضاست. پرده ها را کنار زدن، درست حرف زدن و صریح سخن گفتن کار او است. در تاریخ هنر هم بسیاری هنرمندان آدم های معترض یا عجیب و غریبی بودند و جنبش های زیادی را در هنر جهان به وجود آورده اند؛ در نتیجه تلطیف فضا رسالت هنر نیست.

بهداد در پاسخ به این سوال که شاید امروز با وجود شبکه های اجتماعی فضا برای هنرمندان و ارتباط مستقیم آنها با مخاطبان آیا از این فضا نمی شود برای اثرگذاری بهره برد؟ اظهار داشت: چرا می شود و به نظرم باز برمی گردد به همان آگاهی و اطلاعات درست دادن به مردم؛ یعنی هنرمند وضعیت موجود خود را می بینید و از آن تحلیل درست دارد و محصولی که ارائه می دهد، برگرفته از آن شرایط است.

با دادن آگاهی و اطلاعات درست از وضعیتی که امروز در آن زندگی می کنیم و با اثرمان می توانیم به مردم آگاهی بدهیم که در کنار زندگی و شرایط سخت در کشور نگاه انسانی و اخلاقی نسبت به هم داشته باشند؛ یعنی می شود در شرایط سخت فیلم‌هایی ساخته شود که با همه وضعیت سخت مانند نابسامانی اقتصادی و غیره آگاهی رسانی کند.

این کارگردان مستندساز در انتها یادآور شد: هنرمندی که کنار مردمش نباشد، آگاهی ندهد و آنقدر باهوش و زیرک نباشد که به اتفاقات سیاسی و اجتماعی خودش واکنش نشان دهد را نمی شود هنرمند نامید. هنرمند باید نسبت به اتفاقات پیرامون واکنش نشان دهد و این واکنش صرفا تحریم و قهر کردن نیست. نسخه پیچیدن برای هنرمندان که فلان کار را بکند یا نکند اشتباه است؛ چه توسط هنرمندان برای خودشان، چه توسط حکومت و چه توسط مردم. می توانند از هم انتقاد کنند مثلا به من بگویند این فیلم که راجع به مجلس ساختی به درد نمی خورد و باید جور دیگری می ساختی اما نمی توانند من را محکوم کند که چرا رفتی و این فیلم را ساختی و الان در سینما نمایشش می دهد و جایزه هم گرفته ای و ...