اتفاقات روزهای گذشته افراد و اقشار مختلف را وادار به واکنش ها و موضع گیری های متعدد کرد. یکی از واکنش ها که هم در فضای حقیقی و هم مجازی سروصدا کرد، مواضع مختلف اهالی هنر و به ویژه سینما نسبت به این مسائل بود. رویکردهایی که جشنواره فجر را تبدیل به یک گروکشی برای تقسیم بندی آدم ها کرد و بیش از پیش این سوال برجسته شد که نقش و رسالت هنر و هنرمند به ویژه در شرایط تنش و ناآرامی چیست؟ آیا آنان به عنوان یک گروه مرجع که مورد وثوق (دست‌کم) بخشی از جامعه هستند، رسالتی دارند؟ و این رسالت چیست و چگونه محقق می شود؟
هنر وسیله است؛ وسیله ای برای بهبود کیفیت زندگی مادی و معنوی انسان ها و این وسیله در هر برهه تاریخی بسته به ماهیت و شرایط مسلط، رسالت مشخصی را دنبال کرده است. ولی به صورت کلی آگاهی بخشی را می توان از برجسته ترین وظایف و رسالت هنر در هر زمان و مکان برشمرد.
همه ما یک طرف خط هستیم
کیوان کثیریان روزنامه‌نگار، منتقد سینما در بیان وضعیت این روزهای جامعه و نقش هنرمندان در گفت وگو با خبرنگار ایرنا، اظهار داشت: هنرمندان به عنوان یک گروه مرجع گاهی مورد توجه مردم قرار می گیرند؛ برهه ای که در آن هستیم فضا بسیار هیجانی و غیرعادی است و همه اصرار دارند در مورد همه چیز نظر بدهند و این نظر دادن ها گاهی بسیار عجولانه و از سر تعجیل است. بنابراین شاید اظهارنظرها خیلی حساب شده و قابل استناد نباشد.
وی افزود: نکته مهم این است که همه هنرمندان، مردم و ایرانی ها و آدم هایی که با وجدان باشند از اتفاقاتی که افتاده است، سقوط هواپیما یا مواردی مشابه آن، غمگین و شاید خشمگین هستند ولی باید توجه داشته باشیم که همه ما یک طرف خط هستیم؛ یعنی کسی که جشنواره فجر را تحریم می کند یا انصراف می دهد، خائن نیست و آن کسی که این کار را نمی کند هم خائن نیست، این یک تصمیم است.
عضو سابق هیات مدیره کانون ملی منتقدان تئاتر ایران با بیان اینکه آن کسی که از جشنواره انصراف می دهد، سال های قبل شرکت می کرده و مشکلی با کلیت ماجرا ندارد اما امروز می خواهد کنش یا واکنش خود را به این شکل نشان بدهد؛ یا کسی که می ماند حتما فکر کرده و به این نتیجه رسیده که صحنه را خالی نکند، گفت: به هرحال همه اینها یک طرف خط هستند و این که افراد به یکدیگر انگ و اتهام می زنند را خیلی متوجه نمی شوم؛ این که مراسمی چون جشنواره فجر به یک خط متمایز کننده این طرفی ها و آن طرفی ها بدل شود را نمی فهمم.
کثیریان گفت: چون به هرحال اتفاقات دیگری هم در این مملکت افتاده است؛ دو ماه پیش هم اتفاقاتی افتاد اگر کسی می خواست تصمیم این گونه بگیرد دو ماه پیش می گرفت؛ ولی در نهایت فکر می کنم این فضای هیجانی بی جهت فضا را به سمت نوعی از دوقطبی شدن برده است و به نظرم هنرمندان هم مانند همه ایرانی ها به هرحال از اتفاقاتی که افتاده است خشنود نیستند و اساسا عزادار هستند.
فرهنگ را قربانی نکنیم
رییس شورای مرکزی انجمن منتقدان و نویسندگان سینمایی ایران و مدیر سینما تک خانه هنرمندان ایران درباره اهمیت نگهداشت فرهنگ در شرایط تنش، بیان داشت: اما این که بخواهیم فرهنگ را در این میان قربانی کنیم، شاید کار خیلی منصفانه ای نباشد. دو طرف باید همدیگر را در تصمیم گیری آزاد بگذارند یعنی اگر کسی تصمیم گرفت در جشنواره ای نباشد، اجازه دهند که نباشد. باید به او احترام گذاشت یعنی تهدید کردن آنها را هم کار غلطی می دانم. چرا بگوییم هرکسی بیرون برود یا انصراف بدهد فلان می کنیم؟ فرد تصمیم گرفته است و باید به تصمیمش احترام گذاشت؛ آنی که می ماند هم همینطور.
وی که پیش از این مسوولیت نشست‌های رسانه‌ای سی‌وسومین جشنواره فیلم فجر را بر عهده داشت، ادامه داد: فکر می کنم نباید راه های بروز خشم و عصبانیت را اشتباه برویم. من نظری درباره آنهایی که تحریم کردند و آنهایی که ماندند ندارم. نظر شخصی ام هم مهم نیست، مهم این است که دو طرف به یکدیگر فرصت تصمیم گیری بدهند و به این تصمیم گیری ها احترام بگذراند؛ وگرنه این جشنواره ها ۴۰ سال است که هستند و آدم ها می روند و می آیند. یعنی اینها به معنای واقعی جشن نیست و به معنای واقعی هم دولتی نیست ولی در محتوا به هرحال جایی است برای نمایش فیلم هایی که ساخته شده یا تئاترهایی که شکل گرفته و... به نظرم اگر کسی تصمیم می گیرد که در آن نباشد، تصمیمش محترم است و باید آزادانه این اجازه را داشته باشد که نماند و کسی هم که می ماند باید این آزادی را داشته باشد که بماند.
خلق هنر، اولویت اول هنرمند
در ادامه کثیریان در پاسخ به این سوال که «هنرمندان چطور می توانند وحدت و همدلی را در جامعه ایجاد کنند یا بر آن اثر بگذارند؟» اظهار داشت: ابزار اصلی هنر و هنرمند کارش است یعنی تحت تاثیر اتفاقات و وقایع و شرایطی که وجود دارد، هنرشان را خلق می کنند؛ مثلا شما شعر یا هنر اعتراضی دارید. همه چیز به تظاهرات و شکل بیرونی ماجرا ختم نمی شود؛ هنرمند در درجه اول موظف است که اثر هنری اش را خلق کند و از آن طریق مردم را متوجه موضوعی کند و برانگیختگی، آگاهی یا حتی اتحادی برایشان ایجاد کند. به نظرم مسیر خلق اثر هنری وظیفه اول هنرمندان است؛ البته مشارکت سیاسی و اجتماعی هم در همه جای دنیا وجود دارد ولی اولویت اول برای هنرمند خلق اثر هنری تحت تاثیر شرایط هنری است و کنش‌مند بودن هنرمند در اثر هنری اولویت بعدی.
این روزنامه نگار در انتها و در واکنش به این سوال که فضای عمومی چطور از فرهنگ اثر می گیرد؟ خاطرنشان کرد: به هرحال فرهنگ بر طرز تفکر مردم اثر می گذارد و این فضای عمومی تحت تاثیر قرار می گیرد؛ هنرمند به عنوان یک آدم آگاه (که احتمالا تحلیل هم دارد) اثر هنری را با آن نگاه و نگاهی که ویژه و تحلیل گر است و مردم می توانند آن را بپذیرند خلق می کند (اثر واقعی و نه شعاری) و آن اثر هنری در ناخودآگاه آدم ها اثر می گذارد ولی به تدریج اتفاق می افتد.
کثیریان تاکید کرد: اولویت هنرمند خلق اثر هنری است؛ کنش های اجتماعی، سیاسی را هم هنرمندان در همه جای دنیا نشان می دهند ولی به نظرم شماره یک خلق اثر هنری است و حرفشان را هرچقدر هم که می خواهد تند باشد، می توانند آنجا و در کار تخصصی شان بزنند. واکنش های اجتماعی و سیاسی که اتفاقا مسوولیت اجتمایشان هم هست، شماره دو است؛ یعنی مثلا نبینیم که هنرمند اثری که خلق می کند در یک مسیر دیگر است و واکنشی که نشان می دهد در یک مسیر متفاوت؛ این تناقض هایی که وجود دارد مقداری اذیت کننده می شود و این انتقاد را ایجاد می کند که اگر حرف تو هنرمند این است، چرا فیلمت آن است؟ باید حرف و عملت یکی باشد.
نظر شما