فساد سازمان یافته و لشکر پراکنده مبارزان

چهل و یکمین جلسه از سلسله نشست‌های نقد و اندیشه با موضوع شفافیت و فساد ستیزی در فضای مجازی با حضور دبیر ستاد هماهنگی مبارزه با مفاسد اقتصادی، عضو هیات علمی پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات، رییس مرکز ارتقای سلامت اداری و مبارزه با فساد در وزارت ارتباطات برگزار شد.

خروجی فساد تبعیض است

کاظم پالیزدار دبیر ستاد هماهنگی مبارزه با مفاسد اقتصادی در این نشست با اشاره به این که طی سال‌های اخیر رویکرد مبارزه با فساد و تغییر نگرش در افکار عمومی منجر به مطالبه گری برای یافتن علت و ریشه های فساد شده است، گفت: این نوع نگاه بستری را برای حرکت به سمت جامعه سالم ایجاد کرده است. ما امروزه در مرحله گذار قرار داریم و مراحل این چنینی قطعا یکسری آسیب ها و نقص هایی دارد و  هر چقدر به سمت جلو برویم از این نقص ها کاسته خواهد شد.

وی افزود: زمینه فساد از روزی که بشر خلق شد در کنار بشر بوده و تنها شدت جریان این مساله در دوره ای دارای نوسان بوده است. با مطالعه گذشته کشورهایی که امروزه در حوزه اقتصادی رنکینگ جهانی خوبی دارند متوجه می شویم آن ها نیز زمانی دچار مشکلات بودند اما با تغییر نگرش ها از این مساله عبور کردند.

پالیزدار ادادمه داد: می توانم این نوید را بدهم که جامعه ما به سمت یک جامعه سالم در حرکت است اما مدت زمان و شدت و سرعت این حرکت یک مقدار با تمام دنیا متفاوت است. باید سرعت و نوع حرکت مان دقیق تر باشد. نوع نگاه جامعه بعد از انقلاب از نظر جامعه شناسی، نگاه دیگری بود و نظام طبقه بندی و مردم سالاری متفاوتی داشت. بعد از ۴۰ سال اعتقادات و رویکردها متفاوت شده و همه چیز را به سمت شفافیت برده است.

وی گفت: فساد اقتصادی مانند یک دمل چرکی در سال های متعدد وجود داشته اما روی آن پوسته ای کشیده بودند که باعث دیده نشدنش می شد. امروز به واسطه شرایط جامعه و مطالبه گری هایی که در افکار عمومی شکل گرفته، فساد اقتصادی شفاف تر و روی آن زخم باز شده است.

پالیزدار اظهار داشت: فساد اقتصادی در گذشته یا مخفی بوده یا به این شدت در دسترس نبوده است. به طور مثال در هر مقطعی که تفاوت نرخ ارز و ارز سهمیه ای داشتیم بستر فساد برای یکسری افراد مهیا می شد. اما در گذشته به دلیل نبود اطلاعات شفاف و سیستم های سنتی قابل کشف و پیگیری نبود.

وی گفت: امروز صدای فساد، از خود فساد در جامعه بیشتر است که من این را آفت می دانم. صدای فساد امروز به واسطه وجود بسترهای فضای مجازی و رسانه های سوشال مدیا و شبکه های اجتماعی بیشتر شده در حالی که واقعیت فساد اینطور نیست. شبکه مجازی مزایای زیادی دارد اما اگر این فضا مورد سو استفاده قرار بگیرد حکایت تیغ جراحی است که یک جایی به نحوه احسن کار می کند و یک جایی خیر.

دبیر ستاد هماهنگی مبارزه با مفاسد اقتصادی تصریح کرد: خروجی فساد تبعیض است. کسی که فساد می کند از امتیازاتی برخوردار می شود که فرد دیگر در جامعه این امتیازات را ندارد. تبعیض مساوی با بی عدالتی است. مساله ای که جامعه را تهدید می کند همین بی عدالتی است که منجر به نا امیدی می شود، نا امیدی جامعه را از هم می پاشاند.

او در ادامه گفت: ما متاسفانه هنوز فرهنگ استفاده از فناوری را نداریم. گاهی اوقات می گوییم کشورهای حوزه خلیج فارس هیچ چیزی نداشتند و با شتر تردد می کردند اما امروز پیشرفت کرده اند. شاید دلیلش این است که آن ها کشورشان را روی یک زمین بایر ساختند و بالا آمدند. اما ما چیزهایی روی زمین مان از قبل داشتیم که باید تغییر می کردند. این مساله ثابت شده ای است که همیشه بدنه مقابل تغییر می ایستد.

پالیزدار افزود: این مقاومت شدید در مقابل تغییرات دو حالت دارد، اول از همه نگرانی برای به خطر افتادن امنیت شغلی. کارمندان با این تفکر که اگر فناوری وارد سیستم کاری شان شود آن ها از کار اخراج می شوند جلوی تکنولوژی و استفاده از آن مقاومت می کنند. مساله مهم دیگر  انتفاعی است که عده ای از سیستم سنتی استفاده می کنند و با استفاده از سیستم مدرن مسائلی مانند پول چای و زیر میزی را از دست می دهند و جلوی کارشکنی های شان گرفته می شود.

از پیشرفت دولت الکترونیک رضایت وجود ندارد

نصرالله جهانگرد عضو هیات علمی پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات در ادامه صحبت های پالیزدار به مساله شفافیت و تاثیر آن در کاهش فساد اقتصادی پرداخت و گفت: ترکیبی از سیاستگذاری و قوانین می‌توانند موجب اختلاف پتانسیل ارزش افزوده شوند. کتمان این مساله برای عده ای رانت ایجاد کرده و برای عده ای زیان به بار می آورد.

وی افزود: زمانی که از مساله صحبت می‌کنیم بخشی از فساد در اندازه های بزرگ نظام اقتصادی و اجتماعی و بخشی در قسمت خرد است. به نظر من حلال هر دوی این مشکلات این است که جامعه ذینفع به طور شفاف، اطلاعات مسائل اقتصادی را داشته باشد. اگر همه جامعه اطلاعات تصمیم گیری ما را در اندازه های کلان و خرد داشته باشند محیط نهی از منکر بزرگی شکل می گیرد.  

جهانگرد اضافه کرد: در هر محیط اقتصادی و اجتماعی ۵ پارامتر است که رعایت آن ها باعث جلوگیری از مفاسد اقتصادی می شود. اقتصاد مبادله کالا، خدمات و پول بین افراد روی زمین است. باید بتوانیم کالا، خدمات و پول را با هویت کنیم و آن را به ثبت برسانیم و روند مبادله بین شخصیت های حقوقی و حقیقی را در مکان مشخص ببینیم. اگر این پنج پارامتر به صورت واحد قابل مشاهده باشد تمام موضوعات که حامل ارزش افزوده است، توسط ناظرین دیده می شود و  شفافیت اقتصادی و نظام مالیاتی را به دنبال خواهد داشت.

او با تاکید بر این که تمام این مسائل امکان پذیر است و شکل گیری دولت الکترونیک نیز به همین دلیل بوده است، تصریح کرد: امروز ۹۹ مبادله پول در کشور قابل رد گیری است. اما کالا و خدمات هنوز استاندارد واحد را به دست نیاورده اند. بنابراین باید این مبادلات را تکمیل کنیم. هویت افراد یونیک شده اما این که به عملیات اقتصادی پیوند بخورد موضوعی است که در جریان جاری کشور باید اجرایی شود.

جهانگرد در خصوص پیشرفت دولت الکترونیک گفت: از برنامه و تلاش هایی که در این حوزه صورت گرفته است، راضی هستیم اما از میزان پیشرفت خیر. روز گذشته که جلسه ای در این خصوص با حضور رییس جمهوری برگزار شد، وی گله مند بود از این که چرا پیشرفت مناسبی رخ نداده است. ما در این حوزه به یک بن بست انسانی رسیده ایم. دیگر بحث تکنولوژی نیست. فناوری به لحاظ سخت افزاری و نرم افزاری در کشور موجود است و هر نقصی قابل ترمیم است. مشکل ما مدیران و تصمیم گیرانی هستند که در مقام تصمیم باید اجازه بدهند گذار از سیستم سنتی به یک سیستم شفاف و مدرن اتفاق بیفتد.

در گذار از یک ساختار سنتی به یک ساختار مدرن با ۵ مرحله مواجه هستیم. جهانگرد با تاکید بر این مساله افزود: در مرحله اول این تغییر یا گذار نظام سنتی یک کامپیوتر کنار خود می گذارد که بیشتر شبیه یک ابزار تزئینی است، در مرحله دوم افراد مشغول در یک سیستم از کامپیوتر استفاده می کنند اما در کنار آن روش سنتی را نیز نگه می دارد، در واقع این جا فناوری مانند ابزاری است که کارمندان یک مجموعه پشت آن پنهان می شوند.

او اظهار داشت: مرحله سوم گذار از سنت به مدرنیته مرحله ای است که بسیاری از روش های سنتی به بن بست می رسند و اجبار استفاده از مکانیزم های مدرن به وجود می آید اما در این مرحله مشکل این است که دستگاه ها با یکدیگر همکاری نمی کنند.

وی گفت: برای تغییر در حد و اندازه ملی باید چند دستگاه ها با هم همکاری کنند. در ایران برخی دستگاه ها به مرحله سوم رسیده اند و تعداد اندکی از آن ها از سوم به چهارم که مرحله تعاملی با مردم است عبور کرده اند. شبکه های اجتماعی پلتفرم روابط جامعه است و آینده پیش رو مبتنی بر پلتفرم های بزرگ است. نمی شود رسانه های عمومی کشور در رقابت های سیاسی، درباره دستگاه های اجرایی سیاه نمایی کنند و بعد که اعتماد عمومی خدشه دار و احساس فساد از خود فساد بیشتر شد، برای ترمیم آن تلاش کنند.

ترکیب امیال انسانی و ضعف ساختاری منجر به فساد می شود

حسین عابدی جعفری رییس مرکز ارتقای سلامت اداری و مبارزه با فساد مدتهاست در مصاحبه های گوناگون اعلام کرده که ابر چالش نظام، فساد اقتصادی است. او در این باره گفت: اگر کنه و ریشه هر معضلی را باز کنید می توانید زیر آن آتش فساد را مشاهده کنید. فساد را به مطالب گوناگونی تشبیه کرده اند و بهترین چیزی که می توان فساد را به آن تشبیه کرد آتشی است که اگر به دامن جنگل افتاد به هیچ چیزی درون این جنگل رحم نمی کند.

وی افزود: اگر فکر کنیم که به جنگل اقتصاد ما آتش فساد افتاده است آن وقت واکنش مان نسبت به فساد متفاوت  از واکنشی می شود که اکنون به این موضوعات داریم. اول باید نگاه مان را نسبت به فساد متفاوت کنیم تا واکنش مان نسبت به فساد از جنس مبارزه با فساد شود.

او اشاره کرد: فسادی که در کشور ما وجود دارد فقط مخصوص کشور ما نیست و از ۱۹۹۰ بحث مبارزه با فساد در دنیا به عنوان یک بحث جدی آغاز شد. این ادامه پیدا کرد و ساز و کارهای گوناگونی برای مبارزه با آن تعریف شد. در کشور ما از سال ۱۳۸۰ بحث مبارزه با فساد به شکل جدی مطرح شد. زمانی که مقام معظم رهبری در نماز جمعه این مساله را به سه قوه ابلاغ کردند.

عابدی گفت: آن ساز و کاری که ایشان فرمودند قابل پیگیری است که چه شد و دستگاه ها چه کردند؟ اتفاقا اردیبهشت سال دیگر هم سالگرد آن ابلاغ است. باید از دستگاه ها پرسید که پیرو دستور رهبری چه اقداماتی انجام دادند. نکته بعدی این است که مثل همه ابرچالش های نظام، اجزای گوناگون نظام باید درگیر این مبارزه شوند. مانند اتفاقی که در جنگ رخ داد. همه دستگاه ها و همه افراد به مبارزه مشغول شدند.

وی اظهارداشت: همه کسانی که دلسوز کشور هستند و از این فسادی که همه جا را فرا گرفته رنج می برند، باید برای مبارزه با آن اقدام کنند. در حوزه فساد همگرایی وجود دارد اما در حوزه مبارزه با فساد که صورت سازمان یافته و سیستمی صورت می گیرد با یک لشکر پراکنده مواجهیم. قهرمان هایی که اگر جلو بیایند یا دستگیر شده یا برای شان ایجاد مشکل می شود.

رییس مرکز ارتقای سلامت اداری و مبارزه با فساد در واکنش به اعدام افرادی که به عنوان سلطان فساد دستگیر و معرفی می شوند گفت: در حوزه مواد مخدر سالها با اعدام سعی شد جلوی این مساله گرفته شود، آیا این اتفاق رخ داد؟ چرا باید امیدوار بود که مجازات هایی مانند اعدام بتواند فساد را از بین ببرد؟ فساد مرحله ای شکل می گیرد و مبارزه با آن نیز مراحلی دارد. اگر ما از آن مراحل غافل شویم ناگزیر آخر خط می ایستیم و جای مراحل قبلی را با یک حکم جبران کنیم.

وی تاکید کرد: تمام اندیشمندان دنیا در حوزه مبارزه با فساد بحث پیشگیری را بر همه مراحل دیگر مقدم می دانند. اگر پیشگیری موفق نبود باید در حوزه نظارت و مراقبه کار کرد. پیشگیری برای خشک کردن بستر فساد است. در برنامه هایی که برای توسعه نوشته می شود باید گام های مبارزه با فساد را مشخص کرد و ساز و کارهای پیشگیرانه برای آن را در نظر گرفت.

عابدی گفت: اگر فساد شکل گرفت و از مرحله پیشگیری خارج شد، نوبت به مرحله مراقبه و نظارت می رسد. در این مرحله اگر انحرافی دیده شد باید جلوی آن گرفته شود. بعد از این دو مرحله اگر فساد اتفاق افتاد می شود همین اتفاقی که سالانه در قوه قضاییه ۱۵ میلیون پرونده باز می شود. کدام قوه قضاییه می تواند به ۱۵ میلیون پرونده رسیدگی کند؟ وقتی به مرحله اول و دوم اهمیت نمی دهیم یکراست به مرحله سوم می رویم که محاکمه است و شاید اعدام. محاکمه ای که قرار است مراحل قبلی را جبران کند. هیچ آدم عاقلی در هیچ کجای دنیا چنین چیزی را نمی پذیرد.

وی در پایان به این نکته کلیدی اشاره کرد که رخ دادن فساد دو دست اندرکار بزرگ دارد. یکی میل انسان به فساد و دیگری ضعف ساختارها برای پیشگیری از بروز فساد. این دو در کنار هم قرار بگیرند، احتمال بروز فساد نزدیک به ۱۰۰ می شود.