جانمایی حوض‌های چهارباغ  اصفهان، بر اساس باستان‌شناسی یا سلیقه شهرداری

کاوش‌های باستان‌شناسی، کف صفوی و قاجاری چهارباغ را از پرده خاک بیرون کشیده، سرپرست هیات باستان شناسی این کاوش‌ها معتقد است که جانمایی حوض‌ها در اجرای طرح سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری باید بر اساس مستندات باستان شناسی باشد.

این سازمان محور میانی چهارباغ را بر اساس طرح‌ها و تصاویر سفرنامه‌ها طراحی و بازآفرینی کرده و این در حالی است که مستندات باستان شناسی در محل حوض مقابل خیابان کوالالامپور با این طرح مطابقت ندارد. رییس سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان اما ساخت این حوض را با نبود مستندات باستان شناسی قطعی می‌داند.

بر اساس طرح‌هایی که از قبل وجود داشته در محدوده  روبه روی خیابان کوالالامپور امروزی حوضی وجود داشته که حالا محسن جاوری، سرپرست هیات باستان شناسی چهارباغ می‌گوید در کاوش‌هایش هیچ داده‌ای مبنی بر وجود این حوض به دست نیاورده و بنابراین دلیلی هم برای اجرای این حوض وجود ندارد.

طراحی محور میانی و حوض‌های چهارباغ بر اساس طرح‌ها و تصاویر سفرنامه‌هاست که گفته می‌شود دخل و تصرف در آنها وجود داشته. بر اساس تصاویر به جا مانده از چهارباغ، معبر میانی این گردشگاه تاریخی آبراهه‌ای سنگی بوده به همراه هفت حوض که از جلوی کاخ جهان نما شروع و به سی و سه پل می رسیده است.

سه حوض از هفت حوض چهارباغ بزرگتر بوده و بزرگترین آنها با ۳۹ متر محیط در مقابل باغ تخت و باغ هشت بهشت واقع بوده است. حوضی به طور تقریبی با همین ابعاد نیز در مقابل باغ حیدری و باغ نعمت اللهی قرار داشته است؛ آبگیری که به احتمال قوی محل تناقض تصاویر باقی مانده با داده های باستان شناسی است.

حوضی که جاوری می‌گوید داده‌های باستان شناسی در مورد آن وجود ندارد یکی از حوض های بزرگ چهارباغ است که در طرح ها و سفرنامه‌ها به صورت چهارگوش از آن یاد شده است. این باستان شناس معتقد است این حوض نباید اجرا شود.

جاوری در این رابطه به ایرنا گفت: حوضی که مقابل خیابان کوالالامپور هست در طرحی که وجود داشته بزرگتر بوده و الان نباید اجرا شود. باستانشناسی علاوه بر اطلاعات خوبی که به ما می‌دهد، کمک می‌کند که اگر احیایی قرار است صورت بگیرد، درست  به انجام برسد.بنا نیست که مکانی قشنگ و شیک درست کنیم ما باید مستندات تاریخی داشته باشیم و اینکه دادهای باستان شناسی مبنی بر وجود این حوض وجود ندارد به ما اجازه اجرای این حوض را نمی‌دهد.

لزوم جانمایی حوض‌ها بر اساس مستندات باستان شناسی

پروژه پیاده راه‌سازی و کف سازی چهارباغ انتقادات زیادی به دنبال داشته، مهم‌ترین این انتقادات، نبود کاوش‌های باستان شناسی کافی و  مستمر بود.

کاوش‌هایی که می‌توانست اطلاعات خوبی از محور میانی بدهد. علاوه برلایه نگاری و مطالعه داده‌ها، مستندات باستان شناسی از کف تاریخی چهارباغ می توانست به احیای درست محور میانی چهارباغ و جانمایی حوض‌ها کمک بزرگی کند.

بعد از آنکه کار در محور میانی  چهارباغ  تا خیابان آمادگاه پیش رفت، با فشاری که برای عملیات باستان شناسی قسمت‌های  باقی مانده چهارباغ وجود داشت کاوش‌ها در محدوده آمادگاه تا سی و سه پل شروع شد.

سرپرست هیات باستان شناسی این محدوده از چهارباغ درباره اینکه تا چه اندازه نتایج کاوش‌های او طراحی و اجرای حوض‌های چهار باغ را تایید می‌کند به ایرنا گفت: قبل از اینکه هر اقدامی در چهارباغ انجام شود، کاوش های باستان شناسی لازم به نظر می رسید اما باستان شناسی قسمت هایی هم که به تازگی انجام شده مهم است.

تاکنون دو حوض در محدوده دروازه دولت تا آمادگاه اجرا شده، حوض‌هایی که یکی از آنها در مقابل باغ خیمه گاه بوده و بزرگترین حوض چهارباغ به شمار می‌رفته است. جاوری در این باره  ادامه داد:  حوض‌هایی که تاکنون در چهارباغ اجرا شده  بر اساس مستنداتی است که در عکسها  بوده است. یکی دو سال قبل هم چندین برنامه باستانشناسی در  چهارباغ انجام شده و کف هایی به دست آمده بود که یکسری اطلاعات مثل محل حوض ها را روی آرک چهارباغ دیده بودند. 

وی طراحی و اجرای حوض مقابل خیمه گاه را درست و دقیق می‌داند و افزود: علاوه  بر عکس‌ها و مستنداتی که  از طرح فلاندن، ،شاردن  و کمپفر هست،حدود  چهار یا پنج سال قبل گمانه‌زنی شد و اطلاعاتی که در رابطه با این حوض و لبه‌های این حوض به دست آمده موجود است.

جاوری در ادامه گفت: در طرح‌ها این حوض، هشت گوش خیلی بزرگی بوده که به خاطر بزرگی اندازه، قسمتی از آن را شماتیک(برنامه ای و نموداری) درست کردند که در واقع نشان دهد چنین چیزی  درزیر کف موجود است و مابقی را بر  روی کف سازی اجرا کرده اند.

سرپرست هیات باستان شناسی چهارباغ  معتقد است که جانمای حوض‌ها باید بر اساس مستندات باستان شناسی باشد. این باستان شناس این نکته را اذعان می کند که آنچه در طرح محور میانی از سوی سازمان نوسازی و بهسازی در حال پیش رفتن است بر اساس مستنداتی است که از تصاویر و نقاشی ها باقی مانده است.

لایه نگاری در چهارباغ

همیشه گفته شده که تاریخ اصفهان به لحاظ باستان شناسی در پرده ای از ابهام بوده است. جاوری هم معتقد است که روشن شدن تاریخ اصفهان مهم و لازم  است و در ترانشه عمقی ای که در نزدیکی محدوده آمادگاه در چهارباغ زده است اطلاعات مهمی متعلق به شش هزار سال قبل اصفهان بدست آورده و آنچه که مربوط به چهارباغ بوده را لایه نگاری کرده است.

وی افزود: داده‌هایی که در قسمت‌های دیگر بدست آمده فقط کف‌های باقی مانده ای هست که به شدت تخریب شده است. کف تاریخی چهارباغ در طول شصت سال گذشته مکرر با مسیرهای کابلهای برق، گاز، فیبر نوری و لوله هزار آب با قطری در حدود یک متر و ده سانتی به شدت مخدوش شده اما قسمت هایی هم در مقابل خیابان آمادگاه به دست آوردیم که با توجه به اهمیت دو دوره قاجار و  صفوی با کف سازی پوشانده نمی شود و ویترین خواهد شد.

جاوری با بیان اینکه  احیای کف اصلی چهارباغ  قابلیت اجرا نداشته افزود: کف به شدت آسیب پذیر است و امکان احیا وجود  ندارد. منظور ما از باستان شناسی این محدوده  مستندسازی داده‌ها و اطلاعات تاریخی‌ بود که از آن دوره داشتیم و اگر این کار  انجام نمی‌شد برای  همیشه زیر خاک مدفون می‌شد.

وی خاطرنشان کرد: ما  مستندسازی می کنیم و در نهایت حفاظت  و زیر لایه حفاظتی مدفون می‌شود و کف امروزی روی آن کف  قرار می‌گیرد. در زمان حاضر این اطلاعات را در اختیار داریم و دربحث مکان یابی به صورت ویترین ارائه می‌دهیم که برای همه قابل رویت باشد.

جاوری گفت: یافته‌هایی که از این کاوش داریم  چه از  نظر روشن کردن دوره‌های  کف سازی که در اینجا اتفاق افتاده  و چه از نظر کار لایه نگاری اطلاعات ذی قیمتی را به ما داده است که در غالب کتابی در مورد خیابان چهارباغ منتشر خواهد شد.

بنا به گفته جاوری کاوش‌ها برای دو هفته دیگر ادامه خواهد داشت و بررسی و مطالعه یافته‌ها که شامل چند هزار قطعه سفال، کاشی و چندین عدد سکه است، شاید دو ماه طول بکشد.

کاوش باستان شناسی در محدوده خیابان آمادگاه تا سی و سه پل با مجوز پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری انجام شده و تامین اعتبار آن بر عهده  سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان است.

به زودی، ساخت حوض مقابل کاخ جهان نما

تاکنون دو حوض در چهارباغ اجرا شده است و حالا ویترین کاخ جهان نما پلیت کشی شده  تا اجرای حوض مقابل این کاخ عملیاتی شود. طبق گفته مدیرکل سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان برای اجرای این حوض مجوزهای لازم از سوی میراث فرهنگی گرفته شده است.

محمد فیض به ایرنا گفت : آنچه از حوض ها و آبراهه در محور میانی چهارباغ اجرا شده دقیقا مطابق طرح تصویب شده در شورای مرکزی میراث فرهنگی است.

وی افزود: حوض هشت گوشی که در چهارباغ ساخته شده است حوض بزرگی بوده که کل سطح چهارباغ را تا لبه پیادروها می گرفت و ما طبق مصوبه آن را در سطح نشان دادیم.

اجرای بدون چون و چرای طرح شهرداری

فیض اما در خصوص حوضی که مقابل خیابان کوالالامپور در طرح سازمان مطبوعش وجود دارد نظری متفاوت از گفته‌های سرپرست هیات باستان شناسی چهارباغ دارد. وی به خبرنگار ایرنا گفت که این حوض در طرح مصوب قرار دارد و اگرچه داده‌های باستان شناسی آن وجود ندارد اما به طور قطع اجرا خواهد شد.

وی افزود:  قسمت‌هایی که در حال باستان شناسی است محصور شده و باید کارهای باستان شناسی تکمیل، گزارش‌ها آماده و ارسال بشود. بعد از اینکه مستند نگاریها به صورت کتاب فراهم شد این حوض هم با اخذ مجوزهای لازم اجرا خواهد شد.

گرچه عملیات باستان شناسی در چهارباغ به منظور مستندنگاری داده‌های تاریخی چهارباغ است اما اگر اطلاعات حاصل از این باستان شناسی نتواند کمکی به احیای درست محور میانی و تاریخی چهارباغ بکند چگونه شهرداری اصفهان مدعی احیای حوض های چهارباغ بر اساس تصاویر برجامانده و همین طور داده های باستان شناسی خواهد بود؟

 باستان شناسی علاوه بر مستند سازی باید چراغ راه شهرداری در پروژه چهارباغ می‌بود؛ کاری که از ابتدا به اعتقاد کارشناسان سرسری و نادیده گرفته شد.حالا که اما کاوشهای باستان شناسی در نیمه راه به صورت منسجم تری شروع شده باز هم سلیقه شهرداری در نتیجه کار بیشتر می چربد!